თამასუქი
თამასუქი (არაბ. თამასსუქ) — ფასიანი ქაღალდის სახეობა, ვექსილი, რომელიც წარმოადგენს კანონით დადგენილი ფორმის, უდავო სავალო დოკუმენტს, რომლის ძალითაც ესა თუ ის პირი ვალდებულებას კისრულობს დათქმულ ვადაში ან მოთხოვნისთანავე გადაიხადოს გარკვეული ფულადი თანხა დარიცხული პროცენტების გათვალისწინებით.
| საბუღალტრო აღრიცხვა |
|
| ბუღ. აღრიცხვის საერთ. სტანდარტები |
|---|
| ბასსი და ფასსი |
| სააღრიცხვო პოლიტიკა |
| მარაგების აღრიცხვის მეთოდები |
| ანგარიშთა გეგმა |
თამასუქი საკრედიტო-საანგარიშსწორებო ურთიერთობათა გაფორმების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საშუალებაა. იყენებენ ფულის ნაცვლად, როგორც საგადასახდელო დოკუმენტს.
თამასუქის ხელთმქონეს შეუძლია თამასუქით კუთვნილი თანხა მიიღოს ვადამდეც ბანკში თამასუქის განარდებით. თამასუქს ფართოდ იყენებენ საგარეო ვაჭრობაში, საერთაშორისო ანგარიშსწორებისას, აგრეთვე კაპიტალისტური ქვეყნების საშინაო ბრუნვაში.
ყოფილ სსრკ-ში თამასუქს იყენებდნენ საკრედიტო რეფორმამდე (1930). რეფორმის შემდეგ თამასუქით სარგებლობენ მხოლოდ კაპიტალისტურ ქვეყნებთან საგარეო-სავაჭრო ურთიერთობაში.
თამასუქის სახეები
რედაქტირებათამასუქი 2 სახისაა: მარტივი და გადასაპირებელი (ტრატა).
მარტივი თამასუქის გამცემი ვალდებულებას კისრუსობს თამასუქში აღნიშნულ პირს მოთხოვნისთანავე ან დათქმულ ვადაში გადაუხადოს განსაზღვრული ფულადი თანხა.
გადასაპირებელი თამასუქის გამნაღდებლად ითვლება არა თამასუქის გამცემი, არამედ მესამე პირი — აქცეეპტანტი, რომელიც თამასუქის გამცემის ბრძანებით კისრულობს გადახდის უდავო ვალდებულებას. სათამასუქო ბრუნვის მონაწილეთა ურთიერთობა სამოქალაქო-სამართლეებრივი ხასიათისაა და მას აწესრიგებს სპეციალური სათამასუქო კანონმდებლობა, რომელიც უმეტეს ქვეყნებში ეყრდნობა 1930 წლის ჟენევის სათამასუქო კონვენციებს ან/და ინგლისის სათამასუქო კანონს.
ყოფილი სსრკ 1936 შეუერთდა ჟენევის სათამასუქო კონვენციებს, რომელთა საფუძველზე სსრკ ცაკისა და სახკომსაბჭოს 1937 წლის 7 აგვისტოს დადგენილებით ძალაში შევიდა დებულება მარტივი და გადასაპირებელი თამასუქების შესახებ.
ქართულ სამართალში ტერმინი „თამასუქი“ დაახლოებით XVII საუკუნიდან იხმარებოდა საერთოდ სავალო საბუთის მნიშვნელობით და ხშირად გირავნობასაც გულისხმობდა, იყენებდნენ საანგარიშსწორებოდაც, მეტადრე ვაჭრობაში. იგი გვხვდება ქართულ ჩვეულებითი სამართლის კრებულსა და ვახტანგ VI-ის სამართალში, სადაც განსაზღვრულია მისი აუცილებელი რეკვიზიტებიც (მ. 143). სხვა პირობებს შორის თამასუქში ზოგჯერ დავალიანების მაიძულებელი გარემოებებიც კი იწერებიოდა. უფრო ძველად ასეთ საბუთს „ვალის წიგნი“ ერქვა.[1]
თამასუქის პროცენტი
რედაქტირებათამასუქის პროცენტი ანგარიშდება დღიური სარგებლობიდან გამომდინარე, მაგრამ თამასუქში იწერება გაცემის წლიური განაკვეთი. დღეების დათვლისას გამოიყენება მიდგომა, რომლის დროსაც გაცემისა და დაფარვის დღე იანგარიშება, როგორც ერთი დღე. მხარეთა შეთანხმებიდან გამომდინარე პრაქტიკაში არსებობს, როგორც 360 დღიანი ისე 365 დღიანი წელი. ასევე თუ ანგარიში მიმდინარეობს თვეებით და გვაქვს 3 თვე ითვლება რომ ადგილი აქვს წლის ერთმეოთხედს.
თამასუქის პროცენტი გაიანგარიშება ფორმულით:
პროცენტი=N*I*C
სადაც, N არის თამასუქის ნომინალი; I - საპროცენტო განაკვეთი; C - თამასუქის ვადის წილი წელიწადში.
თამასუქის დისკონტი ანუ თამასუქის აღრიცხვა წარმოიშვება, გადასაპირებელი თამასუქის შემთხვევაში, რომლის დროსაც ბანკის მიერ დაკავებული თანხა წარმოადგენს ბანკის სარგებელს, რომლითაც მცირდება თამასუქის პროცენტის ოდენობა.
სადისკონტო განაკვეთი გაიანგარიშება ფორმულით:
სადისკონტო განაკვეთი=M*I*T
სადაც, M არის თამასუქის გასანაღდებელი თანხა; I - საპროცენტო განაკვეთი; T - თამასუქის აღრიცხვიდან განაღდებამდე დარჩენილი დრო.
თამასუქის გასანაღდებელ თანხასა და სადისკონტო განაკვეთს შორის სხვაობა წარმოადგენს აღრიცხულ თამასუქზე გადასახდელ თანხას, რომელიც შეიძლება იყოს როგორც დადებითი ისე უარყოფითი რიცხვი. დადებითი სიდიდის შემთხვევაში ადგილი აქვს არასაოპერაციო მოგებას ხოლო უარყოფითის შემთხვევაში არასაოპერაციო ზარალს.
სათამასუქო მოთხოვნების აღრიცხვა
რედაქტირებასათამასუქო მოთხოვნები ჩვეულებრივი მოთხოვნებისაგან იმით განსხვავდება რომ გადამხდელი წერილობით პირობას დებს ვალდებულების გადახდაზე მოთხოვნისთანავე ან წინასწარ განსაზღვრულ ვადაში. სათამასუქო მოთხოვნებს, როგორც მარტივს ასევე გადასაპირისპირებელს თავისი აღრიცხვის მიდგომა გააჩნია.
| მოთხოვნის წარმოქმნა | მოთხოვნის დაფარვა |
|---|---|
მარტივი თამასუქის გაცემა:
|
პროცენტის დარიცხვა
მარტივი თამასუქის დაფარვა:
|
გადასაპირებელი თამასუქის გაცემა:
|
გადასაპირებელი თამასუქის დაფარვა:
თუ ბანკის საპროცენტო ხარჯმა გადაფარა სათამასუქო საპროცენტო შემოსავალი, მაშინ:
|
თამასუქის განაღდების ვადის გადაცილებისას თამასუქის მოთხოვნად აღიარება:
|
განაღდებულია ვადაგადაცილებული თამასუქი:
|
გასანაღდებელი თამასუქების აღრიცხვა
რედაქტირებაგასანაღდებელი თამასუქები სათამასუქო მოთხოვნების მსგავსია, მხოლოდ იმ განსხვავებით რომ თამასუქის ამღები თავად კომპანიაა.
| ვალდებულების წარმოქმნა | ვალდებულების დაფარვა |
|---|---|
მიღებულია თამასუქი:
გრძელვადიანიდან მიმდინარე თამასუქსის გადმოტანა.
თამასუქზე პროცენტის დარიცხვა:
|
თამასუქის განაღდება:
|
ლიტერატურა
რედაქტირება- "მთავარი ბუღალტერი". №1, 2007 წ.
- "ბუღალტრული აღიცხვა" ა. ხორავა, ნ. კვატაშიძე, ნ. სრესელი, ზ. გოგრიჭიანი. 2008 წ.
- "ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების გამოყენება" რ. ძაძამია. თბილისი. 2008
- ჯავახიშვილი ივ. ისტორიის მიზანი, წყაროები და მეთოდები წინათ და ახლა, წგნ. 3, ნაკვ. 2 — ქართული სიგელთამცოდნეობა ანუ დიპლომატიკა, ტფ., 1926, გვ. 51-52;
- ფურცელაძე დ., ჯომარჯიძე ლ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 581.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ "ქართული სამართლის ძეგლები", ი. დოლიძის გამოც., ტ. 1-2, თბ., 1963—65