სააქციო საზოგადოება
სააქციო საზოგადოება (სს) — იურიდიული პირი, რომელსაც აქვს აქციებად დაყოფილი საწესდებო კაპიტალი. საწესდებო კაპიტალის მინიმალური ნომილარული ღირებულება დგინდება კანონმდებლობით. საზოგადოების ყველა დოკუმენტი აღირიცხება საზოგადოების წიგნებში, რასაც ადასტურებს ყველა დირექტორი და სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე ხელის მოწერით.
| ბუღალტრული აღრიცხვა |
|
| ბუღ. აღრიცხვის საერთ. სტანდარტები |
|---|
| ბასსი და ფასსი |
| სააღრიცხვო პოლიტიკა |
| მარაგების აღრიცხვის მეთოდები |
| ანგარიშთა გეგმა |
თუ აქციები გაცემულია სააქციო ბარათის სახით,მაშინ საზოგადოების წიგნში უნდა აღინიშნოს გაცემის თარიღი, ნომილარული ღირებულება და სააქციო ბარათის ნომერი. თუ არ არის სააქციო ბარათები გაცემული,მაშინ საზოგადოების წიგნში გაკეთებული რეგისტრაცია ცვლის სააქციო ბარათს. ამ შემთხვევაში აქციები სახელობით აქციებად უნდა გაიცეს. აქციონერთა მთავარი მოვალეობაა გადაიხადონ შესატანი განსაზღვრული აქციის მისაღებად. მათი პასუხისმგებლობა საზოგადოების ვალდებულებების მიმართ შემოიფარგლება აქციების შესაძენად გადახდილი თანხით, ანუ წილით სააქციო საზოგადოების კაპიტალში,ხოლო მათი წილი მოგებაში განისაზღვრება აქციის ნომინალური ღირებულების შესაბამისად. არ შეიძლება მიეცეთ აქციონერებს სხვა საზღაური, გარდა საზოგადოების დივიდენდებისა.
საწესდებო კაპიტალი და აქციის ნომინალური ღირებულება განისაზღვრება სათანადოდ რეგისტრირებული სააქციო საზოგადოების წესდებით. ჩვეულებრივი აქციები შეიძლება გაიცეს როგორც წარმოდგენის, ასევე სახელობითი აქციების სახით. სახელობითი აქციები შეიძლება გაცემული იქნენ ბარათზე ინდოსამენტის მეშვეობით, ან თუ კი ბარათები არ არის გაცემული სანოტარო წესით დამოწმებული ხელშეკრულებისა და საზოგადოების წიგნში რეგისტრაციის მეშვეობით. გაცემული ჩვეულებრივი აქციების უმცირესი ნომინალური ღირებულება უზრუნველყოფს საჭიროების შემთხვევაში ერთ ხმას საერთო კრებაზე. ყველა ჩვეულებრივი აქციის საერთო ნომინალური ღირებულების ოდენობამდე შეიძლება გაიცეს შეღავათიანი აქციები, რომლებიც განსაზღვრულია ჩვეულებრივ აქციებზე უფრო ადრე და უფრო მაღალი დივიდენდების მიღება, მაგრამ ისინი არ იძლევიან ხმის უფლებას საერთო კრებაზე. სახელობით აქციების გადაცემა სხვა პირებზე შეიძლება დამოკიდებული იქნეს საზოგადოების თანხმობაზე. საზოგადოების წესდებასა და სააქციო ბარათში, ან საზოგადოების წიგნში რეგისტრაცია უნდა აღინიშნოს ამგვარი თანხმობის აუცილებლობის შესახებ. სააქციო საზოგადოებას შეუძლია, ეროვნული ბანკის თანხმობით,საწესდებო კაპიტალის შესაქმნელად წარმომდგენისა და სახელობითი ფასიანი ქაღალდების სახით ასევე გამოუშვას ობლიგაციები, კონვენსიური სესხის ობლიგაციები შემდგომში მათი აქციებად გარდაქმნის უფლებით და ოფიციალური სესხით, შემდგომში სახელობითი აქციების მიღების უფლებით.
აქციონერები თავიანთ უფლებებს ანხორციელებენ საერთო კრებაზე. საწესდებო კაპიტალის 5%-ის მფლობელ აქციონერებს გააჩნიათ სხვა დამატებიტი უფლებებიც. აქციონერმა თავისი აქციის წარდგენით უნდა დაამტკიცოს კრების მუშაობაში მისი მონაწილეობისა და ხმის უფლება. საერთო კრება გადაწყვეტილება უნარიანია თუ მას ესწრება , ან წარმოდგენილია ხმის უფლების მქონე საწესდებო კაპიტალის სულ ცოტა ნახევარი. საერთო კრება მოიწვევა 20 დღის ვადაში დირექტორების მიერ ბეჭდვით ორგანოში კრების დღის წესრიგის გამოცხადებიდან, ან აქციონერებისათვის მოსაწვევის გაგზავნით. თუ კრება არ არის გადაწყვეტილებაუნარიანი, მაშინ თავმჯდომარის მიერ განსაზღვრულ ვადაში იგივე დღის წესრიგით მოიწვევა ახალი კრება, რომელიც წარმოდგენილი კაპიტალ-კვოტის მიუხედავად მაინც გადაწყვეტილებაუნარიანია.
საერთო კრების მუშაობას ხელმძღვანელობს სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე, მისი არყოფნისას მოადგილე, ან ერთ-ერთი დირექტორი. კრების მიმდინარეობისა და გადაწყვეტილების შესახებ ოქმს ადგენს ნოტარიუსი. ყოველწლიურად, წლიური ბალანსის შედგენიდან ორი თვის ვადაში ტარდება მორიგი საერთო კრება, სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ. სამეთვალყურეო შედგება სულ ცოტა სამი და არაუმეტეს 21 წევრისგან. წევრთა 2/3 აირჩევა საერთო კრების მიერ, ხოლო 1/3 შეიძლება აირჩეს მუშა-მომსახურეთაგან. სამეთვალყურეო საბჭო თავისი შემადგენლობიდან ირჩევს თავმჯდომარეს და მოადგილეს. სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი არ შეიძლება იყოს იმავდროულად დირექტორი. სამეთვალყურეო საბჭოს სხდომები ტარდება კვარტალში ერთხელ მაინც. მოწვევა დღის წესრიგითურთ უნდა გაკეთდეს წერილობით სულ ცოტა 8 დღით ადრე.
სამეთვალყურეო საბჭო გადაწყვეტილებაუნარიანია, თუ მას ესწრება, ან წარმომადგენელია წევრთა ნახევარზე მეტი, რომელთა ხმების უბრალო უმრავლესობით მიიღება გადაწყვეტილება. სამეურნეო ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი საკითხები შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობით, თუმცა დირექტორების ფუნქციები არ შეიძლება გადაეცეს სამეთვალყურეო საბჭოს. დირექტორებს ევალებათ საზოგადოების ხელმძღვანელობა და მისი წარმომადგენლობა, რისი უფლებამოსულებებიც განისაზღვრება სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ დადგენილი შინაგანი წესით. დირექტორები ადგენენ წლიურ ანგარიშს და სამეურნეო მდგომარეობის ანგარიშს,ასევე მოგების განაწილების ვარიანტს სამეთვალყურეო საბჭოზე წარსადგენად, რის რევიზიასაც ახდენს მორიგი საერთო კრების მიერ სამეთვალყურეო საბჭოს წინადადებით არჩეული აუდიტორი.
სააქციო საზოგადოების ისტორია საქართველოში რედაქტირება
საქართველოში სააქციო საზოგადოებები გავრცელდა XIX საუკუნის მიწურულსა და XX საუკუნის დასაწყისში, მეტწილად იმ დარგებში, რომლებიც რუსეთის და უცხოეთის ბაზრებთან იყო დაკავშირებული. სააქციო საზოგადოებები მოქმედებდა სამტამადნო მრეწველობაში, მათი აქციონერები მეტწილად უცხოელები იყვნენ. 1897 წელს. გ. ადელხანოვის ინიციატივით ჩამოყალიბდა „ტყავის და ქეჩის წარმოების კავკასიის სააქციო საზოგადოება“, შეინიშნებოდა თამბაქოს წარმოების აქციონერულ ფორმაზე გადასვლის ტენდენცია. 1900 წელს ჩამოყალიბდა ზეთსახდელების, საპნის და სანთლების მწარმოებელი სააქციო საზოგადოება. ამავე წელს მუშაობას შეუდა ბელგიური სააქციო საზოგადოება, რომელსაც თბილისის თვითმმართველობასთან ხელშეკრულების საფუძველზე ელექტროწევაზე გადაჰყავდა კონკის ხაზები და გაჰყავდა ტრამვაი. სააქციო საზოგადოებები დაშვებული იყო ნეპის დროს, ხოლო 1930-იან წლებში ლიკვიდირებულ იქნა. საქართველოში სააქციო საზოგადოებები კვლავ გაჩნდა დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდგომ.
იხილეთ აგრეთვე რედაქტირება
ლიტერატურა რედაქტირება
- კახნიაშვილი, ჯ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 540.
- Davis, J.S. (1917). Essays in the Earlier History of American Corporations, vols. 1–2, Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Ekelund, R.B. & Tollison, R.D. (1980). „Mercantilist origins of the corporation“. Bell Journal of Economics. The RAND Corporation. 11 (2): 715–720. doi:10.2307/3003390. JSTOR 3003390.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
- Fisher, F. J. (1933). „Some experiments in company organization in the early seventeenth century“. Economic History Review. Blackwell Publishing. 4 (2): 177–194. doi:10.2307/2590601. JSTOR 2590601.
- Freedman, C.E. (1979). Joint-Stock Enterprise in France 1807–1867: From Privileged Company to Modern Corporation. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
- Hunt, B.C. (1936). The Development of the Business Corporation in England, 1800–1867. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Lobban, M. (1996). „Corporate identity and limited liability in France and England 1825-67“. Anglo-American Law Review. 25: 397.
- Mayson, S.W et al. (2005). Mayson, French & Ryan on Company Law, 22nd, London: Oxford University Press. ISBN 0-19-928531-4.