არაგვის საერისთავო

**არაგვის საერისთავო**
	არაგვის საერისთავო
	საერისთავო
	{{{საერთო სახელი}}}-ს მდებარეობა არაგვის საერისთავო XVIII საუკუნეში
დედაქალაქი	არ არის მითითებული
ენები	ქართული
რელიგია	მართლმადიდებლობა
მთავრობა	მონარქია
ისტორიული ერა	შუა საუკუნეები
დღეს ამ ტერიტორიაზე	საქართველო

არაგვის საერისთავო — ფეოდალური საქართველოს სამხედრო-ადმინისტრაციული ერთეული 1335-1743 წლებში, რომელსაც მართავდა მეფის მიერ დანიშნული მოხელე-ერისთავი (ზოგი წყაროებით ერისთავთერისთავი). მდებარეობდა არაგვის ხეობასა და თერგის სათავეებში (თემები - ხევი, თრუსოს ხეობა, ხადა, გარეშემო, მრევლი, ცხავატი, გუდამაყარი, ხანდო, ჭართალეთი და ე. წ. არაგვის ბარის ზოლი სოფ. მისაქციელიდან ანანურამდე). მოსახლეობა დაახლოებით 3300 კომლი (1770).

ისტორია

წყაროებით ცნობილი პირველი ერისთავები იყვნენ შაბურისძენი (XIII საუკუნიდან), რომელნიც მემკვიდრეობით ფლობდნენ ამ სახელოს. დაახლოებით XV საუკუნის შუა ხანებიდან არაგვის საერისთავო ფაქტობრივად ერისთავების მამულად, ანუ სათავადოდ იქცა. XVI საუკუნეში ვანათელმა აზნაურმა (პატარა ლიახვის ხეობიდან) ქსნის ერისთავთა დახმარებით ამოწყვიტა არაგვის ერისთავები და თვითონ დაეპატრონა საერისთავოს. ამიერიდან არაგვის საერისთავოს ერისთავად მისი მემკვიდრეები ინიშნებოდნენ. არაგვის ერისთავის რეზიდენცია იყო დუშეთი და სიონი, მთავარი ციხე - ანანური, საძვალე და საგვარეულო მონასტერი - ბოდორნა. XV საუკუნამდე ერისთავს ქვეყნის მართვაში ცენტრალური ხელისუფლების მიერ დანიშნული მოხელეები (გამგებელი, ხევისთავი, ციხისთავი, მამასახლისი და სხვა) ეხმარებოდნენ, შემდეგ კი სახლთუხუცესი, მოურავი, ნაცვალი, მამასახლისი და სხვა.

არაგვის საერისთავოს ბარში სოფლის მეურნეობის დარგებიდან წამყვანი იყო მარცვლეული კულტურები და მებაღეობა, მევენახეობა, მთაში (ანანურიდან დარიალამდე) კი - მეცხოველეობა, განსაკუთრებით მეცხვარეობა (უდუმო, კუდიანი ცხვარი). შინამრეწველობის დარგებიდან განვითარებული იყო ყველის კეთება, შალის ქსოვა, ტყაპუჭის დამზადება და სხვა. ვაჭრობა-მრეწველობა სუსტად იყო განვითარებული. მცირე სავაჭრო-სახელოსნო ცენტრები იყო დუშეთი, ანანური, ჟინვანი. არაგვის საერისთავოზე გადიოდა საქართველოს ჩრდილოეთ ქვეყნებთან დამაკავშირებელი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გზა (მერმინდელი საქართველოს სამხედრო გზა).

არაგვის საერისთავო საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში მუდამ მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა, განსაკუთრებით გაძლიერდა XVII საუკუნეში, როდესაც ნუგზარ, ზურაბ და ზაალ ერისთავები თავგამოდებით იბრძოდნენ, ერთი მხრივ, სრული პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად და, მეორე მხრივ, ფშავ-ხევსურეთისა და ერწო-თიანეთის დასაპყრობლად და დასაბეგრავად. ჯერ ზურაბმა (XVII საუკუნის 20-იან წლებში) და შემდეგ ზაალმა (50-იან წლებში) დროებით დაიპყრეს კიდეც ერწო-თიანეთი. ამ ბრძოლებმა დიდი მსხვერპლი შეიწირა ორივე მხრიდან, მაგრამ საბოლოოდ ერისთავები მაინც ვერ ეწივნენ საწადელს. 1743 წელს აჯანყებულმა არაგველებმა (არაგვის საერისთავოს გლეხთა აჯანყება) მოკლეს ბეჟან არაგვის ერისთავი და არაგვის საერისთავო კახეთის მეფეს თეიმურაზ II-ს გადასცეს. მან არაგვის საერისთავო სამეფო მამულად გამოაცხადა და ერეკლე II-ის ვაჟს, ვახტანგ ბატონიშვილს, საუფლიწულოდ მისცა. ბატონიშვილის სახელით არაგვის საერისთავოს ჯიმშერ ჩოლოყაშვილი განაგებდა (1743-1756). ერისთავის გადარჩენილი შვილები ცოტა უფრო გვიან ერეკლე II-მ კახეთში გადაასახლა და იქ მისცა მცირე მამული. ვახტანგ ბატონიშვილის გარდაცვალების (1756) შემდეგ არაგვის საერისთავო ლევან ბატონიშვილის, ხოლო ამ უკანასკნელის გარდაცვალების (1781) შემდეგ კი ვახტანგ (ალმასხან) ბატონიშვილის საუფლისწულო იყო. 1803 წელს ვახტანგი რუსეთში გადაასახლეს. არაგვის საერისთავო კი ანანურის მაზრის უფროსს დაუქვემდებარეს.

არაგვის ერისთავები XVI-XVIII სს

მიხაი (შაბურიძე) — 1380
შანშე I (შაბურიძე) — 1430
ნუგზარ I (შაბურიძე) — 1440
ვამეყ I (შაბურიძე) — 1465-1474
იასონ I (სიდამონი) — 1558-1580
ავთანდილ I (სიდამონი) — 1580-1600:
ნუგზარი — 1580-1618
ბაადური — 1618-1619
ზურაბი — 1619-1630
დათუნა — 1630-1634
ზაალი — 1634-1660
ოთარ I — 1660-1667
რევაზ I — 1667-1677
იასონი — 1677-1687
გიორგი — 1687-1696 და 1703-1723
ბაინდური — 1696-1703
ოთარ II — 1723-1727
თეიმურაზი — 1727-1731
რევაზ II — 1731წ. ორი თვე
პაპუა — 1731-1732
ბარძიმი — 1732-1737
უთრუღი — 1737-1739
ბეჟანი — 1739-1743

ლიტერატურა

ჯამბურია გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 532.