არაბული ენა
არაბული ენა (არაბულად, თვითსახელრქმევით اَللُّغَةُ اَلْعَرَبِيَّة, al-luġatu al-ʿarabiyya‚ ‚არაბული ენა‘, მოკლე ფორმა العربية, al-ʿarabiyya ‚არაბული‘,) — აფროაზიური ენათა ოჯახის სემიტური შტოს ყველაზე უფრო გავრცელებული ენა, რომლის ზერეგიონული სალიტერატურო ფორმა ფუსჰა (الفصحى / Fuṣḥā) გაერთიანებული ენების ორგანიზაციის 6 ენთაგან ერთ-ერთ ოფიციალურ სამუშაო ენას წარმოადგენს.
არაბულ ენაზე მოლაპარაკეთა რიცხვი სავარაუდოდ 206 მილიონი კაცი ამ ენას მშობლიურ ენად მიიჩნევს, ხოლო 246 მილიონი ადამიანი კი მას მეორე ან მესამე ენად მიიჩნევს. არაბული ენა მსოფლიო ენად საუკუნეების განმავლობაში ყალიბდებოდა უწინარესად ღვთისმსახურების ენის ფუნქციის გამო. თანამედროვე არაბული ენის სტანდარტული ვარიანტი ეფუძნება კლასიკურ არაბულს, - ყურანისა და პოეზიის ენას და იგი ძლიერ განსხვავდება ამ ენისავე სამეტყველო ვარიანტებისაგან.
სტატუსი
რედაქტირება
ოფიციალური ენა:
- ალჟირი
- არაბთა გაერთიანებული საამიროები
- ბაჰრეინი
- ეგვიპტე
- ერაყი - ქურთულთან ერთად.
- ერიტრეა - ტიგრინიასთან ერთად.
- იემენი
- იორდანია
- ისრაელი - ებრაულთან ერთად.
- კატარი
- კომორის კუნძულები - ფრანგულთან და კომორულთან ერთად.
- ლიბანი
- ლიბია
- მავრიტანია
- მაროკო
- ომანი
- საუდის არაბეთი
- სირია
- სუდანი
- ტუნისი
- ქუვეითი
- ჩადი - ფრანგულთან ერთად.
- ჯიბუტი - ფრანგულთან ერთად.
გავრცელების არეალი: ეგვიპტე, ალჟირი, მაროკო, ერაყი, საუდის არაბეთი, სუდანი, იემენი, სირია.
დიალექტები
რედაქტირებაარაბული ენა უძველესი დროიდანვე გამოირჩეობა დიალექტური დანაწევრებით. თანამედროვე სალაპარაკო არაბული დიალექტების 5 ძირითად ჯგუფად იყოფა: აღმოსავლური (მესოპოტამია), არავიული (საუდის არაბეთი ), ცენტრალურარაბული, ეგვიპტურ-სუდანური, ჩრდილოაფრიკული (მაღრიბის ქვეყნები).
ისტორია
რედაქტირებალიტერატურული არაბული ენა ერთიანია. არაბულის კლასიკური ფორმა ჩამოყალიბდა V-VI სს-ის ისლამამდელი პოეზიაში და VII ს-ის ყურანის ენაში. არაბული ენის უძველესი წერილობითი ძეგლებია საბეური ანბანით (ძვ.წ. V - ახ.წ. IV სს.) შესრულებული სამუდის, ლიხიანის და საფის წარწერები, ნაბატეური დამწერლობით (IV ს.) შესრულებული ნებარული წარწერები და სხვა. კლასიკური არაბულის უძველესი წერილობითი ნიმუშია არაბული გრაფიკით გაფორმებული ყურანი (VII ს.).
გრამატიკა
რედაქტირება...
ლექსიკა
რედაქტირებაფრაზები და სიტყვები
- გამარჯობა - مرحبا - მარჰაბა; აჰლან; ას-სალაამუ ჸალაჲქუმ; აჰლან ვა საჰლან
- კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება - مرحبا - მარჰაბა; აჰლან ვა საჰლან
- გმადლობთ - შუქრან
- კი / არა - لا / نعم -ნაჸამ; აჲვა / ლაა
- გეთაყვა - من فضلك - მინ ჶადლიქ
- ნახვამდის - ილა ლ-ლიყაა'; მაჸა ს-სალაამ
რიცხვები
- 1 - wa:hid, 2 - 'ithna:n, 3 - thala:thah, 4 - 'arba‘ah, 5 - xamsah, 6 - sittah, 7 - sab‘ah, 8 - thama:niyyah, 9 - tis‘ah, 10 - ‘asharah
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებალექსიკონები, ქრესტომათიები, სახელმძღვანელოები
რედაქტირება- წერეთელი გიორგი: არაბულ-ქართული ლექსიკონი - თბილისი : სტალინის სახ. თბილისის სახელმწ. უნ-ტის გამ-ბა და სტ., 1951.
- წერეთელი, გიორგი: არაბული ქრესტომათია ლექსიკონითურთ / [შემდგ.: თ. მარგველაშვილი ; რედ.: ს. ჯიქია] - თბილისი : თბილისის უნ-ტის გამ-ბა, 2000.
- წერეთელი, გიორგი: არაბული ქრესტომათია - თბილისი : სტალინის სახ. თბილისის სახელმწ. უნ-ტის გამ-ბა და სტ., 1949.
- ლეკიაშვილი, ალექსი: არაბული ენა წ. 1 : ფონეტიკა, სიტყვაწარმოება და მორფოლოგია - თბილისი : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 1977.
- ანთიძე, ნინო: არაბული ენა : მეორე კლასი: (სწავლების პირველი წელი) - თბილისი : განათლება, 1983.
- ანთიძე, ნინო: არაბული ენა : მე-4 კლასი : (სწავლების მეორე წელი) - თბილისი : განათლება, 1987.
- ტატიშვილი მ., თვალიაშვილი ლ.: არაბული ენა : მე-5-მე-6 კლასი : (სწავლების მე-3 და მე-4 წელი) / [რედ.: კონსტანტინე წერეთელი] - თბილისი : განათლება, 2004.
- ლეკიაშვილი, ალექსი: არაბული ზმნის ფორმათა პარადიგმები / გიორგი წერეთლის რედ. და წინასიტყვაობით - თბილისი : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 1953.
- გობრონიძე, მანანა: შუა საუკუნეების არაბული ფონეტიკური თეორიის ძირითადი საკითხები (VIII-XIII ს.) / საქ. სსრ მეცნ. აკად., გ. წერეთლის სახ. აღმოსავლეთმცოდნ. ინ-ტი - თბილისი : მეცნიერება, 1980.
- მარგველაშვილი, თინა: ლექსიკურ-გრამატიკული განმარტებანი გიორგი წერეთლის "არაბული ქრესტომათიისათვის" - თბილისი : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 1981.
- ჟორდანია, ალექსანდრე: არაბული ენის ეგვიპტური დიალექტის მასალები / [რედ.: ვ. ახვლედიანი] ; თსუ - თბ. : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 1986.
- მარგველაშვილი, თინა: ლექსიკურ-გრამატიკული განმარტებანი გიორგი წერეთლის "არაბული ქრესტომათიისათვის" - თბ. : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 1981.