მიქლიო

მიქლიო, ქათამბარკალა (ლათ. Cantharellus cibarius) — სოკოს სახეობა მიქლიოსებრთა ოჯახისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს დედამიწის ყველა კონტინენტს, გარდა ანტარქტიდისა.

მიქლიო
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  სოკოები განყოფილება:  ბაზიდიუმიანი სოკოები კლასი:  აგარიკომიცეტები რიგი:  მიქლიოსნაირნი ოჯახი:  მიქლიოსებრნი გვარი:  მიქლიო სახეობა:  მიქლიო
ლათინური სახელი
Cantharellus cibarius Fr., 1821
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში NCBI   36066 EOL   6666298 MB   200345

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა. ახასიათებს სუსტი არომატი და გარგარის სასიამოვნო გემო. იხმარება ახალი, შემწვარი, დამარინადებული და გამხმარი სახით. მიქლიოს ბუნებაში აღმოჩენა და გარჩევა მეტად ადვილია. იზრდება ნიადაგზე, უმეტესად ჯგუფებად ფოთლოვან და წიწვივან ტყეებში, ხავსიან და ფოთლოვან ადგილებში, ზაფხულიდან შემოდგომამდე.

მიმდინარე ბინომიალური სახელწოდება მიანიჭა შვედმა ბოტანიკოსმა და მიკოლოგმა ელიას მაგნუს ფრისმა 1821 წელს.

სამეცნიერო სინონიმები:

• Agaricus cantharellus L. (1753)
• Merulius cantharellus (L.) Scop. (1772)
• Agaricus alectorolophoides Schaeff., (1774)
• Craterellus cibarius (Fr.) Quél. (1888)
• Cantharellus edulis Sacc. (1916)
• Cantharellus pallens Pilát (1959)

აღწერა

ნაყოფსხეულის ფორმა ქუდიანი სოკოების მსგავსია, თუმცა მისი ქუდი და ფეხი ერთ მთლიანობას წარმოადგენს.

ქუდის დიამეტრი — 2-12 სმ, ხშირად ტალღისებრი კიდეებით ან არასწორი ფორმის, ხორციანია, მკვრივი, თავდაპირველად ამობურცული, შემდეგ ძაბრისებრ ჩაჭყლეტილი, კიდეები შეკეცილი, ზედაპირი გლუვი. კანი რთულად სცილდება ქუდის რბილობს.

რბილობი — მკვრივი, ხორციანი, ფეხზე ბიჭკოვანია, კიდეებთან ყვითელი, ხოლო ნაყოფსხეულის შუა ნაწილში — მოთეთრო, ჩირის ან ფესვების ოდნავ შესამჩნევი სუნითა და მომჟავო გემოთი. დაჭერისას ოდნავ წითლდება..

ფეხის სიგრძე — 4-7 სმ-მდე. სისქე — 1-3 სმ-მდე, ქუდთან შეზრდილი და ერთნაირი ფერის ან უფრო ღია, მყარი, მკვრივი, გლუვი, ძირისკენ ვიწროვდება.

ჰიმენოფორი — ნაკეცებიანი (ფსევდოფირფიტოვანი), შედგება ბოჭკოვანი, ხშირად ძალიან დატოტილი ნაკეცებისაგან. ჰიმენოფორი შეიძლება იყოს დაძარღვული, ძარღვები მსხვილი, იშვიათი (არანაკლებ 10 ცალი/სმ), დაბალი, წააგავს ნაკეცებს, ჩანგლიებური ან ჩანგლისებურ-დატოტილი, დაშორებით დაღმავალი ფეხზე (მიეკუთვნება აფილოფორასნაირთა სოკოებს).

სპორების ფხვნილი — ღია-ყვითელი ფერის, სპორები — ელიფსისებური, 8,5×5 მკმ.

ცვალებადობა

ცნობილია Cantharellus cibarius var. amethysteus-ის ფორმა, რომელიც უფრო ღია ფერისაა, ხოლო ზომით პატარაა. ქუდის ზედაპირზე ახასიათება მკვრივი იისფერი ქერცლები. გავრცელებულია წიფლნარში და შერეულ ტყეებში, სადაც წიფელიც ხარობს.

გავრცელება და ეკოლოგია

მიქლიოს გავრცელების არეალი მოიცავს დედამიწის ყველა კონტინენტს, გარდა ანტარქტიდისა. ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში. სოკო აგრეთვე გავრცელებულია მსოფლიოს სხვადასხვა კუნძულებზე.

მიკორიზას ქმნის სხვადასხვა სახეობის ხეებთან, ყველაზე ხშირად ნაძვთან, მუხასთან, ფიჭვთან და წიფელთან. იზრდება ყველგან ზომიერი კლიმატის ტყეებში, ხშირად წიწვოვან, ფოთლოვან და შერეულ ტყეებში, ნოტიო ხავსში, ბალახებს შორის და ჩამოცვენილი ფოთლების ქვეშ, ჯგუფებად, ხშირად ძალიან მრავალრიცხოვნად, აგრეთვე ხშირად ამოდის ზაფხულში ქარიშხლიანი წვიმების შემდეგ.

სეზონი — ივნისის დასაწყისი, შემდეგ აგვისტო-ოქტომბერი.

მსგავსი სახეობები

• 
  Hygrophoropsis aurantiaca
• 
  Cantharellus friesii
• 
  Craterellus tubaeformis
• 
  Cortinarius orellanus
• 
  Cortinarius rubellus
• 
  Galerina marginata
• 
  Hydnum repandum
• 
  Hydnum rufescens
• 
  Hygrophoropsis aurantiaca
• 
  Hygrocybe aurantiosplendens
• 
  Hygrocybe chlorophana
• 
  Hygrocybe quieta
• 
  Omphalotus olearius
• 
  Pleurocybella porrigens

კვებითი ღირებულება

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა, გამოიყენება ნებისმიერი სახით. მიქლიო კარგად ინახება და უძლებს ტრანსპორტირებას. დაჭიანებული მიქლიო თითქმის არ გვხვდება, თუმცა მშრალ სეზონზე, თუ შემოგარენში სხვა სოკოები ცოტაა, შეიძლება დაჭიანებული ეგზემპლარებიც შეგვხვდეს. ახასიათებს მომჟავო გემო, რომელიც მოხარშვის შემდეგ ქრება.

რეკომენდირებული არაა მისი ღუმელში გახმობა, რადგანაც გემოზე მწარდება.

სამკურნალო თვისებები

მიქლიო (ტყეში გაზრდილი) ერთ-ერთი საუკეთესო მცენარეული წყაროა D2 (ერგოკალციფეროლი) ვიტამინის. ასევე შეიცავს 8 შეუცვლელ ამინომჟავას, ვიტამინებს А, B1, PP, მიკროელემენტებს (სპილენძს, თუთიას).

ადგილობრივი სახელწოდებები

საქართველოში მიქლიოს სხვადასხვა სახელებით მოიხსენიებენ:

• იმერეთი — მიქლიო
• რაჭა — ქათამბარკალა, ქათმიბარკალა
• ზემო იმერეთი — ქათმის ბარკალა
• გურია — მელაკუდა
• კახეთი — ჭერამულა, ჭერამა
• თუშეთი — ქათამბარკალა
• სვანეთი — ქათმისქონა

გალერეა

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

ლიტერატურა

• Горленко М. В., Бондарцева М. А., Гарибова Л. В., Сидорова И. И., Сизова Т. П. Грибы СССР / Отв. ред. М. В. Горленко. — М.: Мысль, 1980. — 304, [80] с. — (Справочники-определители географа и путешественника). — 100 000 экз.
• Додик, С. Д. Грибы российских лесов. — М.: АСТ, 1999. — 320 с.
• Грибы: Справочник / Пер. с ит. Ф. Двин. — М.: Астрель, АСТ, 2001. — С. 228. — 304 с. — ISBN 5-17-009961-4.
• Грюнерт Г. Грибы / пер. с нем. — М.: „Астрель“, „АСТ“, 2001. — С. 192. — (Путеводитель по природе). — ISBN 5-17-006175-7.
• Лессо Т. Грибы, определитель / пер. с англ. Л. В. Гарибовой, С. Н. Лекомцевой. — М.: „Астрель“, „АСТ“, 2003. — С. 28. — ISBN 5-17-020333-0.
• Уду Ж. Грибы. Энциклопедия = Le grand livre des Champignons / пер. с фр. — М.: Астрель, АСТ, 2003. — С. 35. — ISBN 5-271-05827-1.

რესურსები ინტერნეტში

• შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „მიქლიო“ ვიკისაწყობში.
• მიქლიო Index Fungorum-ზე (ინგლისური)
• მიქლიო — NCBI
• მიქლიო დაარქივებული 2020-10-26 საიტზე Wayback Machine. — საქართველოს სოკოებიზა და ლიქენებისა ეთნობიოლოგია