ვიკიპედია

ლიუ სიაობო

ლიუ სიაობო (გამარტივებული ჩინური 刘晓波; ტრადიციული ჩინური 劉曉波; დ. 28 დეკემბერი, 1955 — გ. 13 ივლისი, 2017) — ჩინელი ინტელექტუალი, მწერალი, ადამიანის უფლებათა აქტივისტი, ლიტერატურის კრიტიკოსი, ფილოსოფოსი, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი და პოლიტიკური პატიმარი ჩინეთში. 2017 წლის 26 ივნისს დაუდგინდა ღვიძლის სიმსივნე, რის შედეგადაც გარდაიცვალა ამავე წლის 13 ივლისს[21].

ლიუ სიაობო
ჩინ.: 刘晓波
დაბადების თარიღი 28 დეკემბერი, 1955(1955-12-28)[1] [2] [3] [4] [5] [6]
დაბადების ადგილი ჩანჩუნი[7]
გარდაცვალების თარიღი 13 ივლისი, 2017(2017-07-13)[8] [1] [2] [3] [4] [6] (61 წლის)
გარდაცვალების ადგილი შენიანი
მოქალაქეობა  ჩინეთი
განათლება Jilin University, პეკინის პედაგოგიური უნივერსიტეტი, პეკინის პედაგოგიური უნივერსიტეტი, პეკინის უნივერსიტეტი და High School Attached to Northeast Normal University
მეუღლე/ები Liu Xia[9] [10]
ჯილდოები ნობელის პრემიის ლაურეატები მშვიდობის განმტკიცებაში[11] [12] , ჰერმან კესტენის პრემია[13] , Homo Homini Award[14] , One Humanity Award[15] , ჯუზეპე მოტას მედალი, PEN Barbara Goldsmith Freedom to Write Award[16] , Fondation de France Prize for press freedom defender[17] და Human Rights Press Award[18] [19] [20]

1980-იან წლებში, ლიუ ლიტერატურულ წრეებში კრიტიკით გახდა ცნობილი. შედეგად, მიიწვიეს საზღვარგარეთის რამდენიმე უნივერსიტეტში. სამშობლოში დაბრუნებული ტიანანმენის მოედანზე გამართული საპროტესტო აქციებისას დააპატიმრეს. პირველად ციხეში ჩასვეს 1989 წელს ივნისში. მეორედ დაიჭირეს 1995-1996 წელს, შემდეგ კი მესამედ - 1996-1999 წლებში. 2003-2007 წლებში ლიუ სიაობო იყო ჩინური „პენ ცენტრის“ დირექტორი, ასევე გახლდათ ჟურნალ „დემოკრატიული ჩინეთის“ პრეზიდენტი. 2008 წლის 8 დეკემბერს ლიუ ქარტიის მანიფესტში მონაწილეობის გამო უკვე მეოთხედ დაიჭირეს და ოფიციალურად 2009 წლის 23 ივნისს დააპატიმრეს. სახელმწიფო ედავებოდა ხელისუფლების დაუმორჩილებლობის წაქეზებას. იგივე ბრალდებით, 2009 წლის 23 დეკემბერს, ლიუს მიუსაჯეს 11 წელი, ხოლო ორი დღის შემდეგ დაუმატე 2 წელი პოლიტიკური დაუმორჩილებლობისთვის. მეოთხე საპატიმრო პერიოდისას ლიუს, 2010 წელს, მიენიჭა ნობელის პრემია მშვიდობის დარგში „ხანგრძლივი და არაძალადობრივი ბრძოლისთვის, ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებისათვის ჩინეთში“.

ლიუ იყო ჩინეთის პირველი მოქალაქე, რომელიც ნობელის პრემიით დააჯილდოვეს, ხოლო მესამე ადამიანი მსოფლიოში, რომელსაც აღნიშნული ჯილდო ციხეში გადასცეს, გერმანელ - კარლ ფონ ოსეცკისა (1935 წ.) და სამხრეთ აზიელ აუნ სან სუ ჩის (1991 წ.) შემდეგ. ლიუ იყო მეორე ადამიანი, რომელმაც სიცოცხლე პატიმრობაში დაასრულა და ამავდროულად ნობელის პრიემია ჰქონდა მინიჭებული. (პირველი იყო კარლ ფონ ოსეცკი, რომელიც გარდაიცვალა შარლ-ოტერნბურგის ნაცისტურ საკონცენტრაციო ბანაკში). ნორვეგიის ნობელის კომიტეტის თავჯდომარემ ბერიტ რეიზ-ანდერსენმა დაადანაშაულა ჩინეთის კომუნისტური რეჟიმი მის გარდაცვალებაში და თქვა, რომ ლიუმ დიდი წვლილი შეიტანა ხალხთა ძმობაში, მისი არაძალადობრივი წინააღმდეგობის გაწევით, რომელიც მჩაგვრელ რეჟიმს ეწინააღმდეგებოდა.

ბიოგრაფია

რედაქტირება

ადრეული წლები

რედაქტირება

ლუი სიაობო დაიბადა 1955 წლის 28 დეკემბერს ჩანჩუნში, ინტელექტუალების ოჯახში. მამამისი ლიუ ლინი იყო უნივერსიტეტის პროფესორი დედამისი ძიან სუქინი მუშაობდა უნივერსიტეტის საბავშვო ბაღში. ლიუ სიაობო ოჯახში დაბადებული ხუთი ბიჭიდან მესამე იყო. ახალგაზრდობაში ლიუ სიაობო მუშაობდა სოფლის მეურნეობის მუშად, მუშაობდა ქარხანაში, შემფეგ კი გახდა გირინის პროვინციის უნივერსიტეტის სტუდენტი.

უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ მუშაობდა მასწავლებლად და 1988-1989 წლებში მივლინებით იმყოფებოდა აშშ-სა და ნორვეგიაში. 1988 წელს ჰონკონგელი ჟურნალისტის კითხვაზე, თუ რამდენი დრო დასჭირდებოდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკას რეალურ ისტორიულ ტრანსფორმაციაზე გადასასვლელად, მან უპასუხა: „ამისათვის ჩინეთს დასჭირდება სამასი წელი, რადგან შეხედეთ, ჰონკონგს დასჭირდა ასი წელი იმისათვის რომ იგი გამხდარიყო ის, რაც ახლა არის. თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ ჩინეთი უზარმაზარი ქვეყანაა დიდი მოსალხეობით, სულ მცირე 300 წელი დასჭირდება ჩინეთს ისტორიული ტრანსფორმაციისათვის“. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მთავრობა ამ ციტატას იყენებს პროპაგანდისათვის და იმის ხაზგასასმელად, რომ ლიუ სიაობო წარმოაჩინოს, როგორც ეროვნული ინტერესების მოღალატე.

პოლიტიკური დისიდენტი

რედაქტირება

1989 წელს ტიანანმენის მოედანზე მიმდინარე საპროტესტო აქციების დროს ლიუ სიაობო დაბრუნდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში და მოუწოდა სტუდენტებს მშვიდობიანად დაეტოვებინათ მოედანი, რათა თავიდან აეცილებინათ მსხვერპლი. სტუდენტების მხარდაჭერის გამო იგი დააპატიმრეს და ციხეში გამოკეტეს 1989 წლის ივნისიდან 1991 წლის იანვრამდე. 1995 წლის მაისში იგი კვლავ დააპატიმრეს ხელისუფლების კრიტიკისათვის და მიუსაჯეს ექვსთვიანი პატიმრობა, გაათავისუფლეს მას შემდეგ რაც დააწერინეს წერილი, რომელშიც აღიარა საკუთარი შეცდომები. 1996 წელს დისიდენტური მოღვაწეობის გაგრძელების გამო კვლავ დააპატიმრეს და 1999 წლამდე იმყოფებოდა სასჯელაღსრულების ბანაკში.

2003 წლიდან სათავეში ჩაუდგა ჩინეთის PEN-კლუბს. 2008 წელს მან ხელი მოაწერა ქარტია 08-ს, რომელიც დემოკრატიულ რეფორმებს მოითხოვდა.

ციხის პერიოდი

რედაქტირება

2008 წლის 8 დეკემბერს, ქარტია 08-ის დაგეგმილ გამოქვეყნებამდე ორი დღით ადრე, დააპატიმრეს. 2009 წლის დეკემბერში მიუსაჯეს თერთმეტწლიანი პატიმრობა პოლიტიკური სისტემის დანგრევის წახალისების გამო. ეს გადაწყვეტილება დაგმო ევროკავშირმა, აშშ-მა და გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა[22], ხოლო 2010 წლის დასაწყისში ვაცლავ ჰაველმა, XIV დალაი ლამამ და სხვებმა იგი წარადგინეს ნობელის მშვიდობის პრემიაზე[23], რის შემდეგაც ჩინეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ ლიუ სიაობოს პრემიაზე ნომინირება „სრულიად არასწორია“[24].

ნობელის მშვიდობის პრემია

რედაქტირება

2010 წლის, 8 ოქტომბერს ლუი სიაობოს მიენიჭა ნობელის პრემია მშვიდობის განმტკიცებაში ჩინეთში მისი ხანგრძლივი, არაძალადობრივი ბრძოლისათვის და ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დაცვისათვის.

ჩინეთის მთავრობამ აღშფოთება გამოხატა 2010 წლის ნობელის მშვიდობის პრემიის ჩინელ დისდენტ ლიუ სიაობოსათვის მინიჭების გამო. ჩინეთის მთავრობამ განაცხადა, რომ ლიუ ჩვეულებრივი დამნაშავეა, ხოლო ნობელის კომიტეტის გადაწყვეტილება არღვევს პრემიის მინიჭების პრინციპებს და დააზარალებს ჩინეთ-ნორვეგიის ურთიერთობებს.[25].

ჩინეთის მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები საერთოდ არაფერს ამბობდნენ ლუი სიაობოზე პრემიის მინიჭების შესახებ.

მას შემდეგ, რაც ლიუ სიაობო გამოაცხადეს ნობელის პრემიის მფლობელად, ჩინეთის მთავრობამ განახორციელა მისი მეუღლის ლიუ სიას ვიზიტი ციხეში. ამერიკელი ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაციების ადვოკატის ბეტ შვანკეს სიტყვებით, როდესაც ლიუ საიობომ გაიგო, რომ ნობელის პრემია მიენიჭა, ატირდა და ეს ჯილდო მიუძღვნა 1989 წელს ტიანანმენის მოედანზე გამართული აქციის დროს დაღუპულ თანამოქლაქეებს[26].

მშვიდობის ნობელის პრემიის გადაცემას ავღანეთის, ვიეტნამის, ვენესუელის, ეგვიპტის, ერაყის, ირანის, ყაზახეთის, ჩინეთის, კოლუმბიის, კუბის, მაროკოს, პაკისტანის, საუდის არაბეთის, სერბეთის, სუდანის, რუსეთის ტუნისისა და ფილიპინების ელჩები არ ესწრებოდნენ.

გარდაცვალება

რედაქტირება

ლიუ სიაობო გარდაიცვალა 2017 წლის 13 ივლისს, პატიმრობაში, შენიანის (ჩინეთის) სამედიცინო ჰოსპიტალში ღვიძლის კიბოს დიაგნოზით[27][28].

მისი სიკვდილის შემდეგ მსოფლიო მედიამ მისი მოღვაწეობა შეადარა კარლ ფონ-ოსეცკის, რამეთუ ორივეს ერთი ბედი ხვდა წილად, მაგრამ მალევე ყველანაირი ინფორმაცია, რაც ლიუს სიკვდილს უკავშირდებოდა, მედიიდან აიღეს. დაწესდა რეგულაცია, რომლის გათვალისწინებითაც არ შეიძლებოდა ლიუს შესახებ ინფორმაცია გახმაურებულიყო, სურათებიც და ინტერვიუც მალე გაქრა ჩინეთში. ისინი აღნიშნავდნენ, რომ მარტო „სიაობოს“ ხსენებაც კი საკმარისი იყო იმისათვის, რომ ქვეყანაში არეულობა გაგრძელებულიყო. ყველაფერ ამას ჩინეთი დიდი ხნის მანძილზე მალავდა, თუმცა სიტუაცია შეიცვალა, ლიუს შესახებ ყველაფერი ნათელი გახდა, აღადგინეს მისი ცხოვრების არაერთი დეტალი, ისტორია, სტატია თუ სხვა.

მსოფლიოს რეაქცია

რედაქტირება

მსოფლიო ლიუს გადრაცვალებას ასე გამოეხმაურა:

საფრანგეთის პრეზიდენტმა ემანუელ მაკრონმა აშშ-ში დონალდ ტრამპთან გამართული შეხვედრის შემდეგ, ლიუს გარდაცვალებას დიდი პატივი მიაგო Twitter-ის საშუალებით, მას თავისუფლებისათვის მებრძოლი უწოდა, რომელსაც მსოფლიო არ დაივიწყებდა[29].

გერმანიის კანცლერმა ანგელკა მერკელმა თქვა, რომ ლიუ ადამიანის უფლებების გამოხატვისთვის მებრძოლი ადამიანი იყო. მან ასევე მიმართა ჩინეთის მთავრობას და მოსთხოვა გამჭვირვალედ და გონივრულად გამოეკვლიათ ლიუ სიაობოს გარდაცვალების მიზეზი, კანცლერმა ეჭვი შეიტანა დიაგნოზში და კიბოს არსებობას გამორიცხავდა[30].

იაპონიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ფუმიო კიშიდამ მიუსამძიმრა არა მარტო ჩინეთს, არამედ მთელ მსოფლიოს და აღნიშნა, რომ ლიუს მსგავსი ძლიერი პიროვნება მუდამ სჭირდება მსოფლიოს[31].

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა მინისტრმა ბორის ჯონსონმა ლიუს დემოკრატიისთვის თავდადებული და მშვიდობისთვის მებრძოლი უწოდა. განაცხადა, რომ ლიუს გარდაცვალება ჩინეთს ბრალდებოდა. ასევე ბორის ჯონსომა ჩინეთს ისიც უსაყვედურა, რომ ლიუს საზღვარგარეთ მკურნალობის უფლება უნდა ჰქონოდა[32].

ევროკავშირის პრეზიდენტმა დონალდ ტუსკმა ღრმა მწუხარება გამოთქვა ლიუს გარდაცვალების გამო. ჩინეთს მოთხოვა, რომ ლიუ დასაფლავებულიყო ისე, როგორც ამას მისი მეუღლე მოისურვებდა[33].

გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესმა კომისარმა - ზეიდ რაად ალ ჰუსეინმა განაცხადა: „ადამიანთა უფლებების მოძრაობამ ჩინეთში და მთელ მსოფლიოში დაკარგა ჩემპიონი, რომელმაც სიცოცხლე მიუძღვნა ადამიანის უფლებების დაცვასა და პოპულარიზაციას. მშვიდობიანად და თანმიმდევრულად მებრძოლი უწოდა ლიუ სიაობოს და აღნიშნა, რომ მას მიზანმიმართულად დევნიდნენ სამშობლოში, დააპატიმრეს, იმიტომ, რომ ის იყო იდეალის განსახიერება, რომელიც გულმოდგინედ იცავდა არა მარტო საკუთარ, არამედ ხალხის უფლებებს“[34].

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Ray M. Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2.0 2.1 Babelio — 2007.
  3. ↑ 3.0 3.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  4. ↑ 4.0 4.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  5. ↑ Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 გვრ.
  6. ↑ 6.0 6.1 Munzinger Personen
  7. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #122197097 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  8. ↑ China's Nobel Peace Prize winning dissident Liu Xiaobo dies
  9. ↑ სიაობო ლ. (unspecified title) — 2011. — ISBN 978-2-07-013250-8
  10. ↑ http://www.chinainperspective.com/ArtShow.aspx?AID=12684
  11. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2010/
  12. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  13. ↑ German PEN association honors Chinese dissident Liu Xiaobo — 2010.
  14. ↑ https://www.peopleinneed.net/homo-homini-4167gp
  15. ↑ From the Archives: Liu Xiaobo wins 2012 One Humanity Award — 2013.
  16. ↑ Prominent Writer Liu Xiaobo Honored in New York — 2009.
  17. ↑ Reporters Without Borders - Fondation de France Prize : Liu Xiaobo receives prize for defence of press freedom — 2004.
  18. ↑ Winners 2004
  19. ↑ Winners 2005
  20. ↑ Winners 2006
  21. ↑ Gracie, Carrie (2017-07-13). „Liu Xiaobo: The man China couldn't erase“. BBC News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2018-03-01.
  22. ↑ Китайского диссидента Лю Сяобо посадили на 11 лет დაარქივებული 2010-01-14 საიტზე Wayback Machine. ; УВКПЧ протестует против сурового приговора китайскому диссиденту Лю Сяобо დაარქივებული 2011-07-28 საიტზე Wayback Machine. ; ЕС критикует Китай за приговор диссиденту Лю Сяобо
  23. ↑ Китайским властям следует освободить активиста Лю Сяобо. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-07-19. ციტირების თარიღი: 2020-06-24.
  24. ↑ China opposes Nobel for jailed dissident, lawmakers back Liu Xiabo. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-16. ციტირების თარიღი: 2020-06-24.
  25. ↑ რადიო თავისუფლება: ჩინეთი აღშფოთებულია ნობელის კომიტეტის გადაწყვეტილებით
  26. ↑ У.Айд. Жена нобелевского лауреата — под домашним арестом в Китае
  27. ↑ Liu Xiaobo Died After Ineffective Rescue Measures. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ივლისი 2017. ციტირების თარიღი: 13 July 2017.
  28. ↑ Buckley, Chris. Liu Xiaobo, Chinese Dissident Who Won Nobel While Jailed, Dies at 61. ციტირების თარიღი: 13 July 2017.
  29. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. zh-Hans. BBC (13 July 2017).
  30. ↑ Liu Xiaobo: China rejects foreign criticism over dissident's death. BBC (14 July 2017).
  31. ↑ Suga, Yoshihide. Press Conference by the Chief Cabinet Secretary. ციტირების თარიღი: 18 July 2017.
  32. ↑ „Foreign Secretary statement on Liu Xiaobo“ (პრეს-რელიზი). 13 July 2017.
  33. ↑ „Joint statement by the President of the European Commission, Jean-Claude Juncker, and the President of the European Council, Donald Tusk on the passing away of Liu Xiaobo“ (პრეს-რელიზი). Europa (web portal).
  34. ↑ World reacts with praise, sadness to Liu Xiaobo's death (14 July 2017).
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ლიუ_სიაობო&oldid=4594122“-დან