პოდგორიცა
პოდგორიცა (სერბოხორ. Подгорица) — მონტენეგროს უდიდესი ქალაქი და ამავდროულად დედაქალაქი.
| დედაქალაქი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
პოდგორიცა Подгорица | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 მონტენეგრო | ||||
| დაქვემდებარება | დედაქალაქი | ||||
| კოორდინატები | 42°26′23″ ჩ. გ. 19°15′58″ ა. გ. / 42.43972° ჩ. გ. 19.26611° ა. გ. | ||||
| ქალაქის მერი | Olivera Injac | ||||
| ფართობი | 1,441 კმ² | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 44 მ | ||||
| მოსახლეობა | 136,473 კაცი (2003) | ||||
| სიმჭიდროვე | 117.4 კაცი/კმ² | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+2, ზაფხულში UTC+3 | ||||
| სატელეფონო კოდი | +382 20 | ||||
| საფოსტო ინდექსი | 81000 | ||||
| საავტომობილო კოდი | PG | ||||
| ოფიციალური საიტი | podgorica.cg.yu | ||||
  | |||||
პოდგორიცის მუნიციპალიტეტი მონტენეგროს ტერიტორიის 10.4%-ს მოიცავს და ქვეყნის მოსახლეობის 29.9% სწორედ აქ ცხოვრობს. პოდგორიცა წარმოადგენს მონტენეგროს ეროვნულ, კულტურულ, ეკონომიკურ და საგანმანათლებლო ცენტრს.
სახელი და ეტიმოლოგია
რედაქტირებაპოდგორიცა (Подгорица) სიტყვასიტყვით ითარგმნება როგორც ქვედა გორა.
მე-11 საუკუნემდე ქალაქს ბირზინიმიუნი ეწოდებოდა. შუა საუკუნეებში ცნობილი იყო როგორც რიბნიცა. სახელწოდება პოდგორიცა 1326 წლიდან გამოიყენებოდა. 1946-დან 1992 წლამდე ქალაქს ტიტოგრადი ეწოდებოდა იოსიპ ბროზ ტიტოს პატივსაცემად, რომელიც იუგოსლავიის პრეზიდენტი იყო 1953 წლიდან 1980 წლამდე.
ისტორია
რედაქტირებაადრეული ისტორია
რედაქტირება
პოდგორიცა მნიშვნელოვანი ისტორიული გზების გზაგასაყარზე მდებარეობს. ახლოსაა მდინარეები: ზეტა, მორაჩა, სიიევნა, რიბნიცა, სიტნიცა, მარეზა.ახლოსაა ასევე ტბა სკადარი და ადრიატიკის ზღვა, რამაც შემდგომში ქალაქის კლიმატზე მოახდინა გავლენა. უძველესი დასახლებები ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ ქვის ხანით თარიღდება.
რკინის ხანაში მდ. ზეტასა და ბიელოპავლიჩის ველს შორის განთავსებული ტერიტორია ილირიული ტომების ლაბეატებისა და დოქტაელების მიერ იყო დაკავებული.
შუა საუკუნეები
რედაქტირებამეხუთე საუკუნიდან ქალაქის ტერიტორიაზე გამოჩნდნენ პირველი სლავი და ობრები. დროთა განმავლობაში ახალი დასახლებების შენება დაიწყო. ახალ დასახლებას სახელი მდინარე რიბნიცას გამო ეწოდა. დასახლება პირველად ნახსენები იყო როგორც სერბეთის სამეფოს ნაწილი. რიბნიცას მნიშვნელობა განპირობებული იყო მისი მდებარეობით, როგორც აღმოსავლეთთან დამაკავშირებელი დასახლების.
სახელი პოდგორიცა პირველად ნახსენები 1326 წელს კოტორის არქივში დაცულ დოკუმენტში იყო. ქალაქი ეკონომიურად ძლიერი იყო, რომელიც მდებარეობდა რაგუსას სახელმწიფოსა და სერბეთს შორის. ქალაქი ასევე მდებარეობდა ნიკშიჩსა და ტრებინიეს დამაკავშირებელ გზაზეც. ამ ყველაფერმა შემდგომში ქალაქის განვითარება, ეკონომიკური ძალა, სამხედრო სიძლიერე და სტრატეგიული მნიშვნელობა განაპირობა.
ოსმალეთის იმპერია
რედაქტირებაოსმალეთის იმპერიამ პოდგორიცა 1474 წელს დაიკავა. 1479 წელს ოსმალებმა პოდგორიცაში დიდი ციხესიმაგრე, რიბნიცა ააშენეს. 1474 წლის დასაწყისში ოსმალთა სულთნის ბრძანებით ქალაქის ტერიტორიაზე 5 000 მუსლიმი ჩაასახლეს (უმეტესად ალბანური და სლავური წარმოშობის).
პეტროვიჩებისა და კარაჯორჯევიჩების მმართველობა
რედაქტირებაბერლინის კონგრესის შემდეგ 1878 წელს, მონტენეგროს საპრინცოს მიერ პოდგორიცას ანექსიის შემდეგ ოსმალთა ოთხსაუკუნოვანი მმართველობა დასრულდა და პოდგორიცისა და მონტენეგროსთვის ახალი ერა დაიწყო. დედაქალაქად ჩამოყალიბების ნიშნები 1902 წელს დაიწყო, როდესაც მიმდებარე ქალაქებამდე გზების გაყვანა დასრულდა და ასევე ქალაქში თამბაქოს წარმოება დაიწყო. მოგვიანებით, 1904 წელს ქალაქში საფინანსო ცენტრი გაიხსნა სახელწოდებით ზეცკა , რომელიც შემდგომში ჩამოყალიბდა როგორც პოდგორიცის ბანკი (Podgorička Bank).
პირველი მსოფლიო ომი პოდგორიცის დინამიურად განვითარების დასასრულად მიიჩნევა. პოდგორიცა შემდგომში ჩერნოგორიის სამეფოს უდიდეს ქალაქად იქცა. 10 აგვისტოს, 1914 წელს ცხრა სამხედრო მოხელე და 13 მშვიდობიანი მოქალაქე მოკლეს ავსტო-უნგრულმა საჰაერო ძალებმა დაბომბვისას. ქალაქი შემდგომში სამჯერ კიდევ დაიბომბა 1915 წელს. პოდგორიცა ოკუპირებული იყო ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის მიერ 1916-1918 წლებში.
პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, 1918 წელს პოდგორიცა მთლიანად მონტენეგროსთან ერთად სერბეთის სამეფოს ნაწილი გახდა, და შეუერთდა იუგოსლავიის სამეფოს. ამ პერიოდისთვის ქალაქის მოსახლეობა დაახ. 14 000-ს შეადგენდა.
მეორე მსოფლიო ომი
რედაქტირებამეორე მსოფლიო ომის დროს პოდგორიცა 80-ჯერ დაიბომბა, პირველად 1941 წლის 6 აპრილს გერმანული ძალების მიერ. 1944 წლის 5 მაისსპოდგორიცა ამერიკის შეერთებული შტატების საჰაერო ძალებმა დაბომბა. დაბომბვისას დაიღუპა დაახლოებით 400-მდე მშვიდობიანი მოქალაქე. ბელგრადის მუზეუმის ინფორმაციით მეორე მსოფლიო ომმა პოდგორიცის 1691 მშვიდობიანი მცხოვრები შეიწირა
სოციალისტური იუგოსლავია
რედაქტირება1946 წლის 12 ივლისს პოდგორიცას იოსიპ ბროზ ტიტო ესტუმრა. ტიტო ქალაქს სულ 15-ჯერ ესტუმრა. პირველი ვიზიტისას მან თქვა:
,,პოდგორიცა განადგურებულია. ჩვენ მას ერთად ავაშენებთ, რადგან ეს ჩვენი ვალია.ჩენ ამით ვუპასუხებთ მსხვერპლს, რაც პოდგორიცამ ჩვენთვის გაიღო! ჩვენ ამას გავაკეთებთ, პირობას გაძლევთ ფედერალური მთავრობის სახელით" - იოსიპ ბროზ ტიტო, 12 ივლისი, 1946 წელი[1]
1948 წლის 25 ივლისს, მონტენეგროს პარლამენტის ვიცე-პრეზიდენტმა, ანდრია მუგოშამ მიიღო კანონი, რომლის თანახმადაც სახელწოდება პოდგორიცა შეიცვალა სახელით ,,ტიტოვგრადი''[2]. იუგოსლავიის ,,სლუჟბენი სიაში'' ქალაქის სახელწოდება შეცვლილად ,,ვ''-ს გარეშე, ტიტოგრადად ჩაიწერა.
მეოცე საუკუნის დასასრულს ტიტოგრადი აღიარებული იყო ყველაზე გამწვანებულ ქალაქად მთელს იუგოსლავიაში, ბანია-ლუკასთან ერთად.
უახლესი ისტორია
რედაქტირებაიუგოსლავიის დაშლის შემდეგ, სახელი ტიტოგრადი შეიცვალა სახელწოდება პოდგორიცათი 1992 წლის 2 აპრილის რეფერენდუმის მიხედვით. ქალაქს ზიანი მოუტანა იუგოსლავიის ომებმაც. 1999 წელს ნატოს მიერ იუგოსლავიის დაბომბვის ერთ-ერთ ეპიცენტრად იქცა.
მონტენეგროს დამოუკიდებლობის რეფერენდუმის რეფერენდუმის მიხედვით, 2006 წლის მაისში პოდგორიცა მონტენეგროს ოფიციალური დედაქალაქი გახდა.
2008 წლის 13 ოქტომბერს პოდგორიცაში 10 000 ადამიანი აპროტესტებდა კოსოვოს დამოუკიდებლობის გამოცხადებას.
გეოგრაფია
რედაქტირებაპოდგორიცა მონტენეგროს ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს. ქალაქი მდიდარია წყლის რესურსებით. აღსანიშნავია ისიც, რომ ქალაქიდან 15 კილომეტრში, სამხრეთით მდებარეობს ტბა სკადარი. მდინარეები მორაჩა და რიბნიცა ქალაქს უშუალოდ კვეთენ ხოლო ზეტა,სიიევნა, სიტნიცა და მარეზა პოდგორიცადან არც თუ ისე შორს გაედინება. ქალაქის უდიდეს მდინარეს მორაჩა წარმოადგენს.
მონტენეგროს გეოგრაფიის მიუხედავად პოდგორიცა დაბლობზე, კონკრეტულად კი ზეტას დაბლობზე მდებარეობს, რომლის სიმაღლე ზღვის დონიდან მხოლოდ 40 მეტრია. ქალაქის გარშემო გორაკების შენიშვნა შესაძლებელია.
კლიმატი
რედაქტირებაკიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის მიხედვით პოდგორიცაში ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატია. ქალაქი ადრიატიკის ზღვიდან 35 კილომეტრით ჩრდილოეთით მდებარეობს. დინარის მთიანეთი ზღვიდან წამოსული ჰაერისგან დამცავს წარმოადგენს, რითაც ქალაქის კლიმატი წარმოიქმნება.
| პოდგორიცას კლიმატი | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თვეები | იანვ | თებე | მარ | აპრ | მაის | ივნ | ივლ | აგვის | სექტ | ოქტ | ნოემ | დეკე | წლიური |
| რეკორდულად მაღალი°C (°F) | 18.8
(65.8) |
23.0
(73.4) |
27.0
(80.6) |
31.0
(87.8) |
33.8
(92.8) |
38.5
(101.3) |
41.8
(107.2) |
42.5
(108.5) |
38.9
(102.0) |
32.2
(90.0) |
27.4
(81.3) |
20.0
(68.0) |
42.5
(108.5) |
| საშუალო მაღალი °C (°F) | 9.5
(49.1) |
11.3
(52.3) |
15.0
(59.0) |
19.1
(66.4) |
24.3
(75.7) |
28.3
(82.9) |
31.8
(89.2) |
31.6
(88.9) |
27.4
(81.3) |
21.7
(71.1) |
15.5
(59.9) |
11.1
(52.0) |
20.6
(69.0) |
| დღიური საშუალო °C (°F) | 5.0
(41.0) |
6.8
(44.2) |
10.0
(50.0) |
13.9
(57.0) |
19.0
(66.2) |
22.8
(73.0) |
26.0
(78.8) |
25.6
(78.1) |
21.4
(70.5) |
15.9
(60.6) |
10.5
(50.9) |
6.5
(43.7) |
15.3
(59.5) |
| საშუალო დაბალი°C (°F) | 1.4
(34.5) |
3.2
(37.8) |
5.8
(42.4) |
9.2
(48.6) |
13.6
(56.5) |
17.3
(63.1) |
20.3
(68.5) |
20.2
(68.4) |
16.5
(61.7) |
11.6
(52.9) |
6.8
(44.2) |
2.9
(37.2) |
10.7
(51.3) |
| რეკორდულად დაბალი°C (°F) | −17.0
(1.4) |
−10.9
(12.4) |
−8.4
(16.9) |
−0.5
(31.1) |
2.5
(36.5) |
8.2
(46.8) |
11.0
(51.8) |
9.0
(48.2) |
4.0
(39.2) |
−1.5
(29.3) |
−7.4
(18.7) |
−10.0
(14.0) |
−17.0
(1.4) |
| საშუალო ნალექიანობა მმ. (ინჩები) | 191.6
(7.54) |
166.5
(6.56) |
159.0
(6.26) |
145.2
(5.72) |
89.8
(3.54) |
63.3
(2.49) |
38.5
(1.52) |
65.9
(2.59) |
119.6
(4.71) |
164.2
(6.46) |
238.5
(9.39) |
217.2
(8.55) |
1,659.3
(65.33) |
| საშუალო ნალექიანი დღეები (≥ 0.1 მმ) | 12 | 12 | 12 | 13 | 10 | 9 | 5 | 6 | 7 | 9 | 14 | 13 | 122 |
| მზის ნათების საშუალო საათები | 122.7 | 126.0 | 170.0 | 193.5 | 250.8 | 276.3 | 339.7 | 314.1 | 251.5 | 201.4 | 126.4 | 108.8 | 2,481.2 |
| წყარო 1: Hydrological and Meteorological Service of Montenegro[3] | |||||||||||||
| წყარო 2: Pogodaiklimat.ru (record high and low)[4] | |||||||||||||
კულტურა
რედაქტირებაპოდგორიცა მონტენეგროს მრავალი კულტურული ღონისძიებების ცენტრს წარმოადგენს. აქ მდებარეობს მონტენეგროს ეროვნული თეატრი, მუზეუმები და გალერეები. მონტენეგროს ეროვნული თეატრი არის ყველაზე ცნობილი და მნიშვნელოვანი თეატრი არა მხოლოდ პოდგორიცაში, არამედ მთელს მონტენეგროში.პოდგორიცა ცეტინიესგან განსხვავებით მუზეუმებით მდიდარი არ არის, თუმცა ქალაქში მაინც მდებარეობს აღსანიშნავი მუზეუმები:
- ქალაქ პოდგორიცას მუზეუმი (Muzej grada Podgorice) ქალაქის მდიდარ მემკვიდრეობას წარმოადგენს. ის 1950 წელს დაარსდა და ოთხ კატეგორიას მოიცავს. ესენია: არქეოლოგიური, ეთნოგრაფიული, ჰისტორიული და კულტურულ-ისტორიული. ექსპონატები რომის იმპერიისა და ილირიის დროინდელიცაა.
- არქეოლოგიური გათხრების ცენტრი (Centar za arheološka istraživanja) დაარსდა 1961 წელს, მისი მისია მოძიება, კლასიფიკაცია, აღდგენა და არქეოლოგიური ექსპონატების გამოფენაა.
პოდგორიცას ზამთრის სასახლე - მარკო მილანოვის მუზეუმი(Muzej Marka Miljanova) პოდგორიცას მე-19 საუკუნის ცხოვრებას აღწერს
- ისტორიის მუზეუმი (Prirodnjački muzej) მონტენეგროს ფლორასა და ფაუნას აღწერს.
მედია
რედაქტირებაპოდგორიცა მონტენეგროს მედია ცენტრს წარმოადგენს. აქ მდებარეობს მონტენეგროს საზოგადოებრივი მაუწყებლის (RTCG) ცენტრი. ასევე პოდგორიცაშივეა მონტენეგროს ყველაზე პოპულარული ტელევიზებიც. ქალაქის ადგილობრივი ტელევიზია მალე დაიწყებს მუშაობას. [1][2]
მონტენეგროს ყველა გაზეთი პოდგორიცაში იბეჭდება.
სპორტი
რედაქტირებაყველაზე პოპულარული სპორტის სახეობები ფეხბურთი და კალათბუთია. კალათბურთი პოპულარული მე-20 საუკუნის ბოლოსა და 21-ე საუკუნის დასაწყისში გახდა.
ფეხბურთს პოდგორიცაში დიდი ტრადიცია და ისტორია აქვს. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ქალაქის კლუბი ბუდუჩნისტი. სწორედ ამ კლუბში დაიწყეს თამაში მსოფლიოში ცნობილმა პოდგორიცელმა ფეხბურთელებმა პრედრაგ მიატოვიჩმა და დეიან სავიჩევიჩმა.
ფრენბურთში წარმატებულები უმეტესწილად ქალები არიან. აღსანიშნავია ადგილობრივი გუნდი რომელიც წარმატებულად ასპარეზობს ევროპის ჩემპიონატზე.ბუდუჩნოსტი ყველაზე მნიშვნელოვანი პოდგორიცული კლუბია, რომლის სახელიც მომავალს ნიშნავს.
ქალაქში პოპულარულია ჭადრაკიც. სწორედ პოდგორიცაში დაიბადა ცნობილი მოჭადრაკე სლავკო დედიჩი.
სპორტული ღონისძიებებიდან აღსანიშნავია პოდგორიცას მარათონი. პოდგორიცამ 2009 წელს უმასპინძლა მსოფლიოს წყალბურთის ჩემპიონატის ფინალს.
დემოგრაფია
რედაქტირებაპოდგორიცა მონტენეგროში უდიდესი ქალაქია.მონტენეგროს მოსახლეობის თითქმის ერთი მესამედი სწორედ პოდგორიცაში ცხოვრობს. 2011 წლის მონაცემებით ქალაქში 185 937 ადამიანი ცხოვრობდა.
პოდგორიცას მოსახლეობის 48.73% მამაკაცია, 51.27% კი ქალი. მოსახლეობის საშუალო ასაკი 35.7 წელია. სერბული ენა ყველაზე გავრცელებული ენაა, ქალაქის მოსახლეობის 42.4% სწორედ ამ ენას მიიჩნევს მშობლიურ ენად. ჩერნოგორული ენა მშობლიურია მოსახლეობის 41.17%-სთვის. სხვა გავრცელებული ენები პოდგორიცაში არის ალბანური (5.53%) და აწინკნური (1.81%).
| წელი | მოსახლეობა | ±% |
|---|---|---|
| 1948 | 14,369 | — |
| 1953 | 19,868 | +38.3% |
| 1961 | 35,054 | +76.4% |
| 1971 | 61,727 | +76.1% |
| 1981 | 96,074 | +55.6% |
| 1991 | 117,875 | +22.7% |
| 2003 | 136,473 | +15.8% |
| 2011 | 150,977 | +10.6% |
| 2018 | 199,715 | +32.3% |
რელიგია
რედაქტირება
პოდგორიცაში სამი რელიგიაა გავრცელებული: მართლმადიდებლობა, სუნიზმი, კათოლიციზმი.
მართმადიდებლობა უმეტესად სერბი და მონტენეგროელი მოსახლეობისგანაა განპირობებული.
მუსლიმები უმეტესად ალბანელები და ბოსნიელები არიან. ქალაქში განთავსებულია მცირე ზომის მეჩეთები.
| რელიგია | რიცხვი | პროცენტულობა |
|---|---|---|
| მართლმადიდებლობა | 145,575 | 78.29% |
| ისლამი | 20,883 | 11.23% |
| კათოლიციზმი | 7,947 | 4.27% |
| ქრისტიანობის სხვა მიმდინარეობები | 568 | 0.31% |
| აგნოსციტიზმი | 225 | 0.12% |
| ათეიზმი | 3,698 | 1.99% |
| სხვა | 1,961 | 1.05% |
განათლება
რედაქტირებამონტენეგროს უმაღლესი საგანმანათლებლო ცენტრები სწორედ პოდგორიცაში მდებარეობს. მონტენეგროს უნივერსიტეტი სწორედ ერთ-ერთ ასეთ ცენტრს წარმოადგენს, სადაც თორმეტი ფაკულტეტია.
უნივერსიტეტში განთავსებულია სამეცნიერო აღმოჩენიების ცენტრი რომელიც თავის მხრივ უცხო ენებს, ბიოტექნოლოგიას და ისტორიას მოიცავს.
მონტენეგროს მეცნიერებისა და ხელოვნების აკადემია პოდგორიცაშია და კულტურულ ორგანიზაციას წარმოადგენს.
ხმელთაშუაზღვის უნივერსიტეტი 2006 წელს დაარსდა პოდგორიცაში და ის პირველი კერძო უნივერსიტეტია. დღესდღეობით პოდგორიცაში საგანმანათლებლო დაწესებულებების რიცხვი გაიზარდა.
ტრანსპორტი
რედაქტირებასაზოგადოებრივი ტრანსპორტი
რედაქტირებაპოდგორიცაში საზოგადოებრივი ტრანსპორტი შედგება 11 ურბანული და 16 გარეუბნის ავტობუსის ხაზისაგან.[3] ქალაქის საკუთრებაში არსებული AD Gradski saobraćaj (ეი დი გრადსკი საობრაჩაი) ერთადერთი საზოგადოებრივი სატრანსპორტო კომპანია იყო, რომელიც სახელმწიფოს საკუთრებაში იყო. 90 – იან წლებამდე შემოდიოდა კერძო გადამზიდავი კომპანიებიც. კომპანია გრადსკი საობრაჩაი გაკოტრდა 2001 წელს და მას შემდეგ ქალაქის ტერიტორიაზე მხოლოდ კერძო ავტობუსები მუშაობენ.
საზოგადოებრივ ტრანსპორტს კონკურენციას უწევს ძალიან პოპულარული დისპეტჩერიზებული ტაქსის მომსახურება. რეგულაციებმა და მკაცრმა კონკურენციამ ტაქსის სერვისები ძალიან ხელმისაწვდომი გახადა. პოდგორიკაში 20 – ზე მეტი ტაქსის კომპანია მუშაობს, რომლებიც 800-მდე მანქანას ფლობენ. 1040
გზები
რედაქტირებაპოდგორიცას მონტენეგროს ცენტრში მდებარეობა ხელს უწყობს ქალაქში სხვადასხვა სახის ტრანსპორტისა თუ სატრანსპორტო გზების არსებობას. მონტენეგროს გზები (განსაკუთრებით ის, რითაც პოდგორიცა უკავშირდება ჩრდილოეთ მონტენეგროს და სერბეთს), ჩვეულებრივ თანამედროვე ევროპული სტანდატრის გზებს წარმოადგენენ. მონტენეგროს ორივე მნიშვნელოვანი ჩქაროსნული ავტომაგისტრალი, ბარ-ბოლიარესა და ნუდო-ბოჟაის მაგისტრალები პოდგორიცას მახლობლად გადიან. ახლად აშენებულმა სოზინას გვირაბმა (4.2 კმ) პოდგორიცადან ბარამდე მოგზაურობა შეამცირა (მონტენეგროს მთავარი საზღვაო პორტი) 30 წუთამდე. ასევე, 2011 წელს აშენდა ახალი საგზაო შემოვლითი გზა, ქვეყნის ჩრდილოეთიდან სამხრეთის მიმართულებით, ქალაქის ცენტრიდან გასასვლელად, სატრანსპორტო მარშრუტების ამოღების მიზნით. ასევე დაგეგმილია სამხრეთ-დასავლეთის შემოვლითი გზა, რომლის მიზანია ქალაქის ბირთვიდან სატრანზიტო მანქანების გადატანა.
დაძმობილებული ქალაქები
რედაქტირებაპოდგორიცა დაძმობილებულია ქალაქებთან:[4]
პარტნიორი ქალაქები: [5]
გალერეა
რედაქტირება
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- პოდგორიცა — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)
|
ეს სტატია მონტენეგროსა და მონტენეგროელების შესახებ ჯერჯერობით ესკიზია. თქვენ შეგიძლიათ დაგვეხმაროთ მის შევსებაში. |
- ↑ https://web.archive.org/web/20160302095051/https://www.vijesti.me/forum/dolazi-tito-876935
- ↑ http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_od_1945/poceci_kombinata_aluminijuma_branko_kostic.html
- ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-03-28. ციტირების თარიღი: 2020-07-25.
- ↑ https://web.archive.org/web/20180429155020/http://www.pogodaiklimat.ru/climate2/13462.htm