ვიკიპედია

სიმფონია № 9 (ბეთჰოვენი)

(გადამისამართდა გვერდიდან მე-9 სიმფონია (ბეთჰოვენი))

მეცხრე სიმფონია (რე მინორი), Op. 125 ― ბეთჰოვენის უკანასკნელი დასრულებული სიმფონია, რომელიც 1822-1824 წლებში დაიწერა და პირველად შესრულდა ვენაში, 1824 წლის 7 მაისს. ის არის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები კლასიკური პერიოდიდან[1] და ბევრი კრიტიკოსის და მუსიკოლოგის მიერ მიიჩნევა ბეთჰოვენის შემოქმედების ერთ-ერთ საუკეთესო ნიმუშად და დასავლური მუსიკის ერთ-ერთ უდიდეს მიღწევად.[1][2] 2010-იანი წლებისთვის, ის მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე ხშირად შესრულებული სიმფონიების რიცხვს მიეკუთვნება.[3][4]

სიმფონია №9
ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენის სიმფონია

ერთ-ერთი გვერდი ბეთჰოვენის მე-9 სიმფონიის ავტოგრაფიდან
ტონალობა რე მინორი
ოპუსი 125
ჟანრი საგუნდო სიმფონია
სტილი კლასიკური, რომანტიკული
დაწერილი 1822 - 1824
ტექსტი ფრიდრიხ შილერის ოდა სიხარულისადმი
ენა გერმანული
ხანგრძლივობა დაახლოებით 70 წუთი
ნაწილები 4
ვოკალი
  • სოლო სოპრანო
  • სოლო ალტი
  • სოლო ტენორი
  • სოლო ბანი
  • შერეული გუნდი (SATB)
ინსტრუმენტული შემადგენლობა სიმფონიური ორკესტრი
პრემიერა
თარიღი 1824 წლის 7 მაისი
ადგილი კერნტნერტორის თეატრი, ვენა
დირიჟორი მიხაელ უმლაუფი და ლ. ვ. ბეთჰოვენი
შემსრულებლები
  • ჰენრიეტ ზონტაგი (სოპრანო)
  • კაროლინ უნგერი (ალტი)
  • ანტონ ჰაიცინგერი (ტენორი)
  • იოზეფ ზაიპელტი (ბანი)
  • კერნტნერტორის ორკესტრი
  • Gesellschaft der Musikfreunde

მე-9 სიმფონია წარმოადგენს წამყვანი კომპოზიტორის მიერ სიმფონიაში ვოკალის გამოყენების პირველ შემთხვევას[5] და საგუნდო სიმფონიის პირველ მაგალითს. ვოკალური ნაწილი ჩართულია სიმფონიის ბოლო (IV) მოქმედებაში და სრულდება ოთხი სოლისტის და გუნდის მიერ. ბეთჰოვენმა სასიმღერო ტექსტად აირჩია ფრიდრიხ შილერის ლექსი „სიხარულის ოდა“ (გერმ. An die Freude) (დაიწერა 1785 წელს, რევიზია 1803 წელს), ტექსტის გარკვეული ნაწილი აგრეთვე დამატებულია თავად კომპოზიტორის მიერ. როგორც პირველმა საგუნდო სიმფონიამ, მან გარდატეხა მოახდინა მუსიკის ისტორიაში და მის გავლენას შემდეგი თაობის მუსიკოსებიც განიცდიდნენ.[6][7][8][9]

2001 წელს, სიმფონიის ორიგინალი, ხელნაწერი პარტიტურა, რომელიც ბერლინის სახელმწიფო ბიბლიოთეკაშია დაცული, შეტანილ იქნა გაეროს მსოფლიო მეხსიერების პროგრამის სიაში და წარმოადგენს ამ პროგრამაში მოხვედრილ პირველ სანოტო ჩანაწერს.[10]

ისტორია

რედაქტირება
 
ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენის პორტრეტი, 1820. მეცხრე სიმფონიის წერის დროს ბეთჰოვენი თითქმის სრულიად ყრუ იყო.

შექმნის ისტორია

რედაქტირება

ლონდონის ფილარმონიულმა საზოგადოებამ სიმფონია თავდაპირველად 1817 წელს შეუკვეთა,[11] კომპოზიციის შექმნა კი 1822 წლის შემოდგომაზე დაიწყო და 1824 წლის თებერვალში დასრულდა.[12] სიმფონიას საფუძვლად დაედო ბეთჰოვენის სხვა ნაწარმოებები, რომლებიც, თავის მხრივ, დასრულებული ნამუშევრებია, მაგრამ, ამავე დროს, გარკვეული აზრით, წარმოადგენს მომავალი სიმფონიის მონახაზებსაც. საგუნდო ფანტაზიას Op. 80 (1808), რომელსაც, პრინციპში, საფორტეპიანო კონცერტის ერთ-ერთი მოქმედების ფორმა აქვს, კულმინაციურ ნაწილში ვოკალური სოლისტები და გუნდი უერთდება. ვოკალისტები და გუნდი ასრულებენ თემას, რომელიც მანამდე ინსტრუმენტების მიერ არის გაჟღერებული და რომელიც წააგავს შესაბამის თემას მეცხრე სიმფონიიდან.

უფრო ადრე, საგუნდო ფანტაზიის თემა გვხვდება სიმღერაში Gegenliebe ფორტეპიანოსა და მაღალი ხმისთვის, რომელიც 1795 წლით თარიღდება.[13] რობერტ გუტმანის მიხედვით, მოცარტის K. 222, ოფერტორია რე-მინორი, Misericordias Domini, რომელიც 1775 წელს დაიწერა, ასევე შეიცავს მსგავს მელოდიას.[14]

პრემიერა

რედაქტირება

მიუხედავად იმისა, რომ ბეთჰოვენის ძირითადი ნაწარმოებების პრემიერა, როგორც წესი, ვენაში ხდებოდა, კომპოზიტორს სურდა, თავისი ბოლო კომპოზიცია ბერლინში შესრულებულიყო, დასრულებიდან რაც შეიძლება მალე, რადგან ფიქრობდა, რომ ვენის მუსიკალურ გემოვნებაში იტალიელი კომპოზიტორები დომინირებდნენ, მაგალითად, ჯოაკინო როსინი.[15] როცა ამის შესახებ მისმა მეგობრებმა და სპონსორებმა შეიტყვეს, წერილობითი პეტიცია გაუგზავნეს, რომელსაც ხელს არაერთი ვენელი მუსიკის მფარველი და შემსრულებელი აწერდა და სადაც დაჟინებით სთხოვდნენ კომპოზიტორს, სიმფონიის პრემიერა ვენაში შესრულებულიყო.[15]

 
კერნტნერტორის თეატრი, 1830.

ბეთჰოვენი ნასიამოვნები დარჩა მსგავსი თაყვანისცემით და მეცხრე სიმფონია 1824 წლის 7 მაისს, კერნტნერტორის თეატრში (Theater am Kärntnertor) შესრულდა ბეთჰოვენის სხვა ორ ნაწარმოებთან ერთად - სახლის განწმენდა (უვერტიურა) და საზეიმო მესის (Missa Solemnis) სამი ნაწილი (Kyrie, Credo და Agnus Dei). ეს იყო კოპოზიტორის პირველი გამოჩენა სცენაზე 12 წლის განმავლობაში და დარბაზი სავსე იყო დაინტერესებული მსმენელით და მუსიკოსებით.[16]

მე-9 სიმფონიის პრემიერაში ჩართული იყო ყველაზე დიდი ორკესტრი, რაც ბეთჰოვენს მანამდე შეეკრიბა.[16] საჭირო გახდა კერნტნერტორის ორკესტრის, ვენის მუსიკალური საზოგადოების (Gesellschaft der Musikfreunde) და არაერთი ნიჭიერი მოყვარულის გაერთიანებული ძალისხმევა. საპრემიერო შესრულებაში მონაწილეთა სრული სია არ არსებობს, მაგრამ ცნობილია, რომ მასში ვენის ბევრი ელიტური შემსრულებელი შედიოდა.[17]

სოპრანოს და ალტის პარტიებს ორი ცნობილი, ახალგაზრდა მომღერალი ასრულებდა: ჰენრიეტ ზონტაგი და კაროლინ უნგერი. გერმანელი სოპრანო, ჰენრიეტ ზონტაგი 18 წლის იყო, როცა ბეთჰოვენმა პირადად მიიწვია პრემიერაში მონაწილეობისთვის.[18][19] აგრეთვე ბეთჰოვენის მიერ პირადად მიწვეული 20 წლის ვენელი კონტრალტო, კაროლინ უნგერი, უკვე ცნობილი იყო 1821 წელს, როსინის ტანკრედიში შესრულებული როლით. სიმფონიის 1824 წლის პრემიერის შემდეგ მან სახელი მოიხვეჭა იტალიაში და პარიზშიც. ცნობილია, რომ იტალიელ კომპოზიტორებს, გაეტანო დონიცეტის და ვინჩენცო ბელინის სპეციალურად მისი ხმისთვის აქვთ დაწერილი როლები.[20] ანტონ ჰაიცინგერი ასრულებდა ტენორის, ხოლო იოზეფ ზაიპელტი - ბანის პარტიას.

 
კაროლინ უნგერი

მიუხედავად იმისა, რომ შესრულებას, ოფიციალურად, თეატრის კაპელმაისტერი, მიხაელ უმლაუფი დირიჟორობდა, მასთან ერთად სცენას იყოფდა ბეთჰოვენიც. თუმცა, ორი წლით ადრე, უმლაუფს ნანახი ჰქონდა, თუ როგორი კატასტროფით დასრულდა ბეთჰოვენის მიერ თავისი ოპერის, ფიდელიოს გენერალური რეპეტიციის დირიჟორობა. ამიტომაც, ამჯერად, შემსრულებლებს მისცა მითითება, რომ უკვე თითქმის სრულებით ყრუ ბეთჰოვენისთვის ყურადღება არ მიექციათ. ყველა ნაწილის დასაწყისში, ბეთჰოვენი, რომელიც სცენის გევრდით იჯდა, ტემპს იძლეოდა. იგი შლიდა პარტიტურის გვერდებს და დირიჟორობდა ორკესტრს, რომლის ხმაც არ ესმოდა.

არსებობს მონაწილეთა გადმოცემა, რომ სიმფონია არასაკმარისად მომზადებული და ცუდად შესრულებული იყო. მიუხედავად ამისა, პრემიერა ძალიან წარმატებული გამოდგა. მევიოლინე იოზეფ ბემი იხსენებს:

ბეთჰოვენი თავად დირიჟორობდა, ანუ იდგა დირიჟორის პულტის წინ და გიჟივით იხრებოდა წინ და უკან. ერთ წამს მთელს სიმაღლეზე გაიმართებოდა, ხოლო მეორე წამს იატაკამდე იხრებოდა, ხელებს ისე ამოძრავებდა, თითქოს თავად უნდოდა დაეკრა ყველა ინსტრუმენტზე და ემღერა ყველა პარტია. სინამდვილეში, დირიჟორობა ლუი დიუპორტის[შ 1] ხელთ იყო; ჩვენ, მუსიკოსები, მხოლოდ მის ჯოხს მივყვებოდით.[21]

აუდიტორიის აპლოდისმენტების დროს - სხვადასხვა გადმოცემით, სკერცოს ან მთლიანი სიმფონიის ბოლოს - ბეთჰოვენი რამდენიმე ტაქტით უკან იყო და ჯერ კიდევ დირიჟორობდა. ამის გამო, კონტრალტო, კაროლინ უნგერი, მივიდა მასთან და შემოაბრუნა, რათა მიეღო მსმენელთა ტაში და ოვაციები. Theater-Zeitung-ის კრიტიკოსის მიხედვით, „პუბლიკამ თავისი მუსიკალური გმირი უკიდურესი პატივისცემით და სიმპათიით მიიღო, უსმენდა მის გიგანტურ ქმნილებებს უდიდესი ყურადღებით და საზეიმოდ ტაშს უკრავდა, ხშირად ნაწილების დროსაც, ხოლო მათი დასრულებისას - განუწყვეტლივ.“[22]

გამოცემები

რედაქტირება

პირველი გერმანული გამოცემა დაიბეჭდა B. Schott's Söhne-ს მიერ, მაინცში, 1826 წელს. Breitkopf & Härtel-ის გამოცემა, რომელიც 1864 წლით თარიღდება, ყველაზე ხშირად გამოიყენება ორკესტრების მიერ.[23] 1997 წელს, Bärenreiter-მა გამოსცა ჯონათან დელ მარის მიერ რედაქტირებული ვერსია.[24] დელ მარის მიხედვით, ამ გამოცემაში გასწორებულია 3,000-მდე შეცდომა, ზოგიერთი - საკმაოდ მნიშვნელოვანი.[25] დევიდ ლივაიმ, მოერეს მხრივ, გააკრიტიკა ეს რედაქცია და თქვა, რომ მას შეეძლო „საკმაოდ მცდარი“ ტრადიციებისთვის მიეცა სათავე.[26] Breitkopf-მა ასევე გამოსცა ახალი, პეტერ ჰაუშილდის რედაქცია, 2005 წელს.[27]

გაორკესტრება

რედაქტირება

ქვემოთ მოცემულია ბეთჰოვენის მიერ მეცხრე სიმფონიისთვის გამოყენებული ორკესტრის შემადგენლობა. მისი მასშტაბები ბევრად აღემატება ბეთჰოვენის ადრინდელი სიმფონიებისთვის საჭირო ორკესტრს. პრემიერის დროს, დამატებით გასაძლიერებლად, ბეთჰოვენმა თითოეულ ჩასაბერს ორი შემსრულებელი მიაკუთვნა.[28]

ფორმა

რედაქტირება

სიმფონია შედგება ოთხი მოქმედებისგან. ქვემოთ მოცემულია თითოეული მოქმედების სტრუქტურა:

ტემპი მეტრი ტონალობა
I მოქმედება
Allegro ma non troppo, un poco maestoso   = 88 2/4 d
II მოქმედება
Molto vivace  . = 116 3/4 d
Presto   = 116 2/2 D
Molto vivace 3/4 d
Presto 2/2 D
III მოქმედება
Adagio molto e cantabile   = 60 4/4 B♭
Andante moderato   = 63 3/4 D
Tempo I 4/4 B♭
Andante moderato G
Adagio 4/4 E♭
Lo stesso tempo 12/8 B♭
IV მოქმედება
Presto  . = 66 4/4 d
Allegro assai   = 80 4/4 D
Presto ("O Freunde") 3/4 d
Allegro assai ("Freude, schöner Götterfunken") 4/4 D
Alla marcia; Allegro assai vivace  . = 84 ("Froh, wie seine Sonnen") 6/8 B♭
Andante maestoso   = 72 ("Seid umschlungen, Millionen!") 3/2 G
Allegro energico, sempre ben marcato  . = 84

("Freude, schöner Götterfunken" – "Seid umschlungen, Millionen!")

6/4 D
Allegro ma non tanto   = 120 ("Freude, Tochter aus Elysium!") 2/2 D
Prestissimo   = 132 ("Seid umschlungen, Millionen!") 2/2 D

ბეთჰოვენი ცვლის კლასიკურ სიმფონიაში მიღებულ ფორმას და სკერცოს ათავსებს ნელი მოქმედების წინ. (ნელი მოქმედებები, როგორც წესი, სიმფონიებში სკერცოს წინაა მოთავსებული).[29] ეს ბეთჰოვენის მიერ ამ განლაგების სიმფონიაში გამოყენების პირველი შემთხვევა იყო, თუმცა მანამდე, იგივე განლაგება გამოყენებული ჰქონდა სხვა ნაწარმოებებშიც, მათ შორისაა სიმებიანი კვარტეტი №5, Op. 18, საფორტეპიანო ტრიო Op. 97 „Archduke“, საფორტეპიანო სონატა №29, Op. 106 Hammerklavier. მსგავსი განაწილება გამოყენებული აქვს იოზეფ ჰაიდნსაც ისეთ ნაწარმოებებში, როგორიცაა სიმებიანი კვარტეტები №2, Op. 33 და №30.

I. Allegro ma non troppo, un poco maestoso

რედაქტირება

პირველი მოქმედება სონატურ ფორმაშია, ექსპოზიციის გამეორების გარეშე. იგი იწყება წმინდა კვინტით (ლა და მი), რომელიც პიანისიმოზე იკვრება სიმებიანების ტრემოლოთი. დინამიკა თანდათან იმატებს, ვიდრე მე-17 ტაქტში პირველი თემა არ გამოჩნდება, რე მინორში.[30]

 

შესავალი, თავისი ზრდადი წმინდა კვინტებით, მოგვაგონებს ორკესტრის მომართვის ხმოვანებას.[31]

რეკაპიტულაციის (იმეორებს მთავარ მელოდიურ თემებს) დასასრულს, 301-ე ტაქტში, აღნიშნული თემა ბრუნდება, ამჯერად fortissimo დინამიკით და რე მაჟორში, ნაცვლად რე მინორისა. მოქმედებას ასრულებს მასიური კოდა, რომელსაც მისი თითქმის მეოთხედი ნაწილი უჭირავს, ბეთჰოვენის მე-3 და მე-5 სიმფონიების მსგავსად.[32]

ჩვეულებრივ, პირველი მოქმდება 15 წუთამდე გრძელდება.

II. Molto vivace

რედაქტირება

მეორე მოქმედება არის სკერცო და ტრიო. პირველის მსგავსად, მეორე მოქმედებაც რე მინორშია. მისი შესავალი ზედაპირულად ჰგავს პირველი მოქმედების შესავალ თემას (მსგავსი რამ საფორტეპიანო სონატა №29-შიც გვხვდება, რომელიც რამდენიმე წლით ადრეა დაწერილი). გარკვეულ ადგილებში, ერთ სუსტ თვლაზე ყოველ მესამე ტაქტში, ბეთჰოვენს გამოყენებული აქვს მითითება ritmo di tre battute (სამთვლიანი რიტმი) და ერთ თვლაზე ყოველ მეოთხე ტაქტში ritmo di quattro battute (ოთხთვლიანი რიტმი). როგორც წესი, სკერცო სამწილად ზომაშია. ბეთჰოვენს ეს სკერცოც სამწილად ზომაში აქვს დაწერილი, მაგრამ პუნქტუაციას იმგვარად იყენებს, რომ ტემპთან კომბინაციაში, ნაწარმოები ორ ან ოთხწილად ზომაში დაწერილის შთაბეჭდილებას ტოვებს.

სკერცო მიჰყვება რთული სამნაწილიანი ფორმის სტანდარტულ დიზაინს, რომელიც საცეკვაო მოქმედებებისთვისაა დამახასიათებელი (სკერცო-ტრიო-სკერცო ან მენუეტი-ტრიო-მენუეტი), თუმცა, გააჩნია რთული შინაგანი სტრუქტურა, რაც სრულყოფილ სონატურ ფორმად აყალიბებს. ამ სონატურ ფორმაში ექსპოზიციის (მთავარი მელოდიური თემების გაჟღერების) პირველი ჯგუფი იწყება ფუგით რე მინორში ქვემოთ მოცემულ თემაზე:

 

მეორე თემისთვის ნაწარმოები განიცდის მოდულაციას უჩვეულო, დო მაჟორულ ტონალობაში. შემდეგ გვხვდება ექსპოზიციის გამეორება განვითარების მოკლე სექციამდე, სადაც კომპოზიტორი სხვა თემატურ იდეებს მიმოიხილავს. რეკაპიტულაცია (შესავალში გაჟღერებული მელოდიური თემების გამეორება) აგრძელებს ექსპოზიციის თემების განვითარებას, აგრეთვე, შეიცავს ლიტავრის სოლოებს. განვითარების ახალ სექციას მივყავართ რეკაპიტულაციის გამეორებასთან, რის შემდეგაც სკერცოს ასრულებს მოკლე კოდეტა.

კონტრასტული ტრიო რე მაჟორში და ორწილად ზომაშია. ამ სექციაში პირველად უკრავენ ტრომბონები. ტრიოს შემდეგ მეორედ ჩნდება სკერცო და სრულდება ყოველგვარი გამეორების გარეშე, რის შემდეგაც გვხვდება ტრიოს მოკლე რეპრიზა და მოქმედებას ამთავრებს მოულოდნელი კოდა.

მეორე მოქმედების ხანგრძლივობა, საშუალოდ, 12 წუთია, თუმცა ეს დამოკიდებულია იმაზე, დაიკვრება თუ არა ორი (ხშირად გამოტოვებული) გამეორება.

III. Adagio molto e cantabile

რედაქტირება

მესამე მოქმედება არის ლირიკული, ნელი მოქმედება სი♭ მაჟორში, სიმფონიის ძირითადი ტონალობის, რე მინორისგან პატარა სექსტის დაშორებით. მას აქვს ორმაგი ვარიაციის ფორმა. ვარიაციების თითოეულ წყვილში რიტმი და მელოდიური იდეები თანდათან მუშავდება და რთულდება. პირველი ვარიაცია, თემის მსგავსად, 4/4 ზომაშია, ხოლო მეორე - 12/8 ზომაში. ვარიაციები ერთმანეთისგან გამოყოფილია 3/4 ზომაში დაწერილი პასაჟებით, პირველი რე მაჟორშია, მეორე სოლ მაჟორში, მესამე მი♭ მაჟორში, მეოთხე ფა♯ მაჟორში, ხოლო მეხუთე - სი მაჟორში. ბოლო ვარიაციაში ორჯერაა ჩართული ხმამაღალი საორკესტრო პასაჟი, რომელსაც ვიოლინოები პასუხობენ. ვალტორნის სოლოს მეოთხე ვალტორნისტი უკრავს.

ჩვეულებრივ, მესამე მოქმედება 16 წუთამდე გრძელდება.

IV. Finale

რედაქტირება

საგუნდო ფინალით ბეთჰოვენმა საყოველთაო ძმობის იდეა წარმოადგინა. იგი ეფუძნება სიხარულის თემას და თემის და ვარიაციების ფორმა აქვს:

 

მოქმედება იწყება შესავლით, სადაც წარმოდგენილია მუსიკალური მასალა წინა სამი მოქმედებიდან, ზუსტი გამეორების გარეშე.[33] ისინი თანმიმდევრობით იკვრებიან და წყდებიან დაბალი სიმებიანები რეჩიტატიული მელოდიით, რის შემდეგაც, სიხარულის თემა ჩელოებსა და კონტრაბასებს შემოჰყავთ. თემაზე სამი ინსტრუმენტული ვარიაციის შემდეგ, ადამიანის ხმა პირველად შემოდის სიმფონიაში, როცა ბანი სოლისტი მღერის ბეთჰოვენის მიერ დაწერილ ფრაზას: ''O Freunde, nicht diese Töne!' Sondern laßt uns angenehmere anstimmen, und freudenvollere.''

 

დაახლოებით 24 წუთიანი ხანგრძლივობით, ფინალური მოქმედება ყველაზე ხანგრძლივია ოთხ მოქმედებას შორის. მეტიც, იგი უფრო დიდხანს გრძელდება, ვიდრე კლასიკური პერიოდის ზოგიერთი სიმფონია. მისი ფორმა მუსიკათმცოდნებში კამათის საგანია. ნიკოლას კუკი განმარტავს:

ბეთჰოვენს ფინალის აღწერა თავადაც უჭირდა. გამომცემლებისთვის გაგზავნილ წერილებში ამბობს, რომ იგი ჰგავს საგუნდო ფანტაზიას, Op. 80, თუმცა, გაცილებით მასშტაბურია. შეგვიძლია ვუწოდოთ კანტატა, რომელიც „სიხარულის“ თემის ვარიაციებზეა აგებული, მაგრამ ეს საკმაოდ არაზუსტი ფორმულირება იქნება იმ მეთოდებთან შედარებით, რასაც მეოცე საუკუნის კრიტიკოსები იყენებენ ამ მოქმედების ფორმის ანალიზისთვის. ამიტომაც, არსებობს დაუსრულებელი კამათი იმაზე, შეგვიძლია თუ არა, განვიხილოთ ის, როგორც სონატური ფორმის სახესხვაობა (სადაც „თურქული მუსიკა“ 331-ე ტაქტიდან, რომელიც სი♭ მაჟორშია, ასრულებს მეორე ჯგუფის ფუნქციას), ან როგორც კონცერტის ფორმა (სადაც ტაქტები 1–207 და 208–330 ქმნიან ორმაგ ექსპოზიციას), ან როგორც ოთხი სიმფონიური მოქმედების შეკუმშვა და გაერთიანება ერთში (სადაც ტაქტები 331–594 წარმოადგენს სკერცოს, ხოლო 595–654 ტაქტები - ნელ მოქმედებას). კამათი დაუსრულებელი იმის გამოა, რომ თითოეულ ამ ინტერპრეტაციას გარკვეული წვლილი შეაქვს მოქმედების გააზრებაში, მაგრამ მთლიან სურათს ვერ ასახავს.[34]

კუკის შენიშვნების კვალდაკვალ, ჩარლზ როზენი ახასიათებს ფინალურ მოქმედებას, როგორც სიმფონიას სიმფონიაში, შესრულებულს პაუზის გარეშე.[35] ეს „შიდა სიმფონია“ იგივე მონახაზს მიჰყვება, რასაც მთლიანად მეცხრე სიმფონია:

  • პირველი „მოქმედება“: თემა და ვარიაციები ნელი შესავლით. მთავარი თემა თავდაპირველად ჩელოების და კონტრაბასების მიერ სრულდება, მოგვიანებით კი ისმის მისი რეკაპიტულაცია ვოკალური სოლისტებით და გუნდით.
  • მეორე „მოქმედება“: სკერცო 6/8 ზომაში, მილიტარისტული სტილით. იწყება მითითებაზე Alla marcia (ტ. 331) და სრულდება გუნდის მიერ, მთავარი თემის ვარიაციით 6/8 ზომაში.
  • მესამე „მოქმედება“: ნელი მედიტაცია ახალ თემაზე, ტექსტით „Seid umschlungen Millionen!“ იწყება მითითებაზე Andante maestoso (ტ. 595).
  • მეოთხე „მოქმედება“: ფუგის სახის დასასრული პირველი და მესამე „მოქმედებების“ თემაზე. იწყება მითითებაზე Allegro energico (ტ. 763).

მოქმედებას გააჩნია თემატური მთლიანობა, სადაც ყველა ნაწილი ეფუძნება ან მთავარ თემას, ან „Seid umschlungen“ თემას, ან ამ ორის რაიმე სახის კომბინაციას. მეტიც, როზენი ასევე აღნიშნავს, რომ ეს მოქმედება შეიძლება განხილულ იქნას, როგორც ვარიაციების ნაკრები და ამავდროულად, საკონცერტო სონატის ფორმა ორმაგი ექსპოზიციით.[35]

IV მოქმედების ტექსტი

რედაქტირება

ტექსტის უდიდესი ნაწილი აღებულია ფრიდრიხ შილერის ლექსიდან ოდა სიხარულს, ხოლო შესავალში, დახრილი შრიფტით მოცემული ფრაზები თავად ბეთჰოვენმა დაამატა.[36] ქვემოთ მოცემულია ტექსტი გამეორებების გარეშე, ინგლისურ თარგმანთან ერთად.[37]

O Freunde, nicht diese Töne!
Sondern laßt uns angenehmere anstimmen,
und freudenvollere.

Oh friends, not these sounds!
Let us instead strike up more pleasing
and more joyful ones!

Freude!
Freude!

Joy!
Joy!

Freude, schöner Götterfunken
Tochter aus Elysium,
Wir betreten feuertrunken,
Himmlische, dein Heiligtum!
Deine Zauber binden wieder
Was die Mode streng geteilt;
Alle Menschen werden Brüder,
Wo dein sanfter Flügel weilt.

Joy, beautiful spark of divinity,
Daughter from Elysium,
We enter, burning with fervour,
heavenly being, your sanctuary!
Your magic brings together
what custom has sternly divided.
All men shall become brothers,
wherever your gentle wings hover.

Wem der große Wurf gelungen,
Eines Freundes Freund zu sein;
Wer ein holdes Weib errungen,
Mische seinen Jubel ein!
Ja, wer auch nur eine Seele
Sein nennt auf dem Erdenrund!
Und wer's nie gekonnt, der stehle
Weinend sich aus diesem Bund!

Whoever has been lucky enough
to become a friend to a friend,
Whoever has found a beloved wife,
let him join our songs of praise!
Yes, and anyone who can call one soul
his own on this earth!
Any who cannot, let them slink away
from this gathering in tears!

Freude trinken alle Wesen
An den Brüsten der Natur;
Alle Guten, alle Bösen
Folgen ihrer Rosenspur.
Küsse gab sie uns und Reben,
Einen Freund, geprüft im Tod;
Wollust ward dem Wurm gegeben,
Und der Cherub steht vor Gott.

Every creature drinks in joy
at nature's breast;
Good and Evil alike
follow her trail of roses.
She gives us kisses and wine,
a true friend, even in death;
Even the worm was given desire,
and the cherub stands before God.

Froh, wie seine Sonnen fliegen
Durch des Himmels prächt'gen Plan,
Laufet, Brüder, eure Bahn,
Freudig, wie ein Held zum Siegen.

Gladly, just as His suns hurtle
through the glorious universe,
So you, brothers, should run your course,
joyfully, like a conquering hero.

Seid umschlungen, Millionen!
Diesen Kuß der ganzen Welt!
Brüder, über'm Sternenzelt
Muß ein lieber Vater wohnen.

Ihr stürzt nieder, Millionen?
Ahnest du den Schöpfer, Welt?
Such' ihn über'm Sternenzelt!
Über Sternen muß er wohnen.

Be embraced, you millions!
This kiss is for the whole world!
Brothers, above the canopy of stars
must dwell a loving father.

Do you bow down before Him, you millions?
Do you sense your Creator, O world?
Seek Him above the canopy of stars!
He must dwell beyond the stars.

რეაქცია

რედაქტირება

მუსიკის კრიტიკოსებს შორის არსებობს თითქმის უნივერსალური კონსენსუსი, რომ მეცხრე სიმფონია წარმოადგენს ბეთჰოვენის ერთ-ერთ საუკეთესო ნამუშევარს და ერთ-ერთ უდიდეს მუსიკალურ ნაწარმოებს, რაც ოდესმე დაწერილა.[1][2] თუმცა, ფინალურ მოქმედებას ახლდა თავის წინააღმდეგბები: „ადრინდელ კრიტიკოსებს იგი გაუგებრად და ექსცენტრუილად მიაჩნდათ, ყრუ და ხანშიშესული კომპოზიტორის მუსიკად“.[1]

გამოწვევები შესრულებასთან დაკავშირებით

რედაქტირება
 
მეოთხე მოქმედების ხელნაწერი გვერდი

მეტრონომის ნიშნები

რედაქტირება

ისტორიულად აკურატული შესრულების მომხრე დირიჟორებს, განსაკუთრებით, როჯერ ნორინგტონს,[38] გამოყენებული აქვთ ბეთჰოვენის მიერ მითითებული ტემპები, რასაც განსხვავებული შეფასებები მოჰყვებოდა ხოლმე. ბენჯამინ ზანდერი ემხრობა მეტრონომის ბეთჰოვენისული აღნიშვნების გამოყენებას წიგნშიც[25] და პრაქტიკაშიც, ბოსტონის ფილარმონიულ ორკესტრთან და ლონდონის Philharmonia Orchestra-სთან ერთად შესრულებისას.[39][40] ერთი ვერსიით, ბეთჰოვენის მეტრონომი ჯერ კიდევ არსებობს, შემოწმდა და სწორიც აღმოჩნდა,[41] თუმცა, 2013 წელს გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, აღნიშნული მეტრონომი დაზიანებული, ხოლო მისი კალიბრაცია - დარღვეული იყო.[42] არსებობს მოსაზრება, რომ ბეთჰოვენისული აღნიშვნები სწორია მათი მეტრულად ინტერპრეტირების, ე.ი. ნოტების გრძლიობების განახევრების შემთხვევაში და რომ კომპოზიტორის თანამედროვეთა შორისაც სწორედ მსგავსი პრაქტიკა იყო მიღებული.[43]

ხელახალი გაორკესტრება და ცვლილებები

რედაქტირება

რამდენიმე დირიჟორს შეტანილი აქვს გარკვეული ცვლილებები სიმფონიის გაორკესტრებაში. რიხარდ ვაგნერმა მოახდინა ხის ჩასაბერების პასაჟების დუბლირება, აღნიშნული პრაქტიკა კი კიდევ უფრო განავრცო გუსტავ მალერმა.[44] მან შეცვალა სიმფონიის გაორკეტრება იმ ჟღერადობის მისაღებად, რომელიც, მისი აზრით, ბეთჰოვენს ენდომებოდა, მის ხელთ თანამედროვე სიმფონიური ორკესტრი რომ ყოფილიყო.[45] 1864 წელს, დრეზდენში ნაწარმოების შესრულებისას, ვაგნერმა პირველად მოათავსა გუნდი და სოლისტები ორკესტრის უკან, რაც შემდგომ სტანდარტად იქცა. მანამდე, გუნდი ორკესტრსა და აუდიტორიას შორის თავსდებოდა.[44]

მე-2 ფაგოტის მიერ ბანების დუბლირება

რედაქტირება

ბეთჰოვენის მითითება ფინალში მე-2 ფაგოტის მიერ ბანების დუბლირებაზე 115-164 ტაქტებში Breitkopf & Härtel-ის გამოცემულ პარტიებში არაა, თუმცა არის მთლიან პარტიტურაში.[46]

 
ინო სავინი დირიჟორობს მეცხრე სიმფონიას რივოლის თეატრში. პორტუ, პორტუგალია, 1955

აღსანიშნავი პერფორმანსები და ჩანაწერები

რედაქტირება

მეცხრე სიმფონიის ბრიტანული პრემიერს 1825 წლის 21 მარტს წარმოადგინა დამკვეთმა, ლონდონის ფილარმონიულმა საზოგადოებამ, Argyll Rooms-ში, სერ ჯორჯ სმარტის დირიჟორობით, საგუნდო პარტია კი იტალიურად იყო შესრულებული. ამერიკული პრემიერა 1846 წლის 20 მაისს განხორციელდა ახლად ჩამოყალიბებული ნიუ-იორკის ფილარმონიული ორკესტრის შესრულებით Castle Garden-ში. კონცერტი ახალი საკონცერტო დარბაზისთვის თანხის შეგროვებას ისახავდა მიზნად და მას ინგლისში დაბადებული ჯორჯ ლოუდერი დირიჟორობდა. ვოკალური ნაწილი პირველად ამ კონცერტისთვის ითარგმნა ინგლისურად.

რიხარდ ვაგნერმა კარიერის განმავლობაში მეცხრე სიმფონია არაერთხელ იდირიჟორა. აქედან ბოლო შესრულება 1872 წელს განხორციელდა ბაიროითის საფესტივალო სახლისთვის საძირკვლის ჩაყრასთან დაკავშირებულ კონცერტზე. ვაგნერმა მოგვიანებით ნარკვევიც გამოაქვეყნა სიმფონიის შესრულების თავისებურებებთან დაკავშირებით, სადაც აღწერა მის მიერ გაორკესტრებაში შეტანილი ცვლილებები 1872 წლის კონცერტთან დაკავშირებით.[47]

ლონდონის ფილარმონიული გუნდის დებიუტი 1947 წლის 15 მაისს სწორედ მეცხრე სიმფონიით მოხდა ლონდონის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად, ვიქტორ დე საბატას დირიჟორობით, Royal Albert Hall-ში.[48] 1951 წელს ვილჰელმ ფურტვენგლერმა და ბაიროითის ფესტივალის ორკესტრმა ხელახლა გახსნეს ბაიროითის ფესტივალი მეცხრე სიმფონიით. ფესტივალი მოკავშირეების მიერ შეჩერებული იყო მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.[49][50]

ამერიკელმა დირიჟორმა, ლეონარდ ბერნსტაინმა მეცხრე სიმფონია სამი ჩანაწერიდან პირველი 1964 წელს, ნიუ-იორკის ფილარმონულ ორკესტრთან ერთად გააკეთა, Columbia Masterworks-ისთვის. შესრულებაში მონაწილეობდნენ მარტინა აროიო (სოპრანო), რეჯინა სარფატი (მეცო), ნიკოლას დი ვირჯილიო (ტენორი), ნორმან სკოტი (ბანი) და ჯულიარდის სკოლის გუნდი. მოგვიანებით, ჩანაწერი კომპაქტ-დისკის სახითაც გამოიცა.

მეორე ჩანაწერი ბერნსტაინმა ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად გააკეთა Deutsche Grammophon-ისთვის, 1979 წელს. მასში მონაწილეობდნენ გუინეტ ჯოუნსი (სოპრანო), ჰანა შვარცი (მეცო), რენე კოლო (ტენორი), კურტ მოლი (ბანი) და ვენის სახელმწიფო ოპერის გუნდი.[51]

ბერნსტაინმა ასევე იდირიჟორა სიმფონიის ოდნავ შეცვლილი ვარიანტი Konzerthaus Berlin-ში, აღმოსავლეთ ბერლინში სადაც სიტყვა გერმ. Freude (სიხარული) შეცვლილი იყო სიტვით გერმ. Freiheit (თავისუფლება). 1989 წლის შობას გამართული კონცერტი ბერლინის კედლის დაცემას ეძღვნებოდა.[52] ორკესტრი და გუნდი, რომელიც აღნიშულ კონცერტში მონაწილეობდა, ბევრი სხვადასხვა ეროვნების მუსიკოსებისგან შედგებოდა: ბავარიის რადიოს სიმფონიური ორკესტრი და გუნდი, ბერლინის რადიოს სიმფონიური ორკესტრი და გუნდი, დრეზდენის საქსონიის სახელმწიფო კაპელის წევრები და დრეზდენის ბავშვთა ფილარმონიული გუნდის წევრები - გერმანიიდან; კიროვის თეატრის ორკესტრის წევრები საბჭოთა კავშირიდან; ლონდონის სიმფონიური ორკესტრის წევრები გაერთიანებული სამეფოდან; ნიუ-იორკის ფილარმონიული ორკესტრის წევრები აშშ-დან და პარიზის ორკესტრის წევრები საფრანგეთიდან. სოლისტები იყვნენ ჯუნ ანდერსონი (სოპრანო), სარა უოკერი (მეცო-სოპრანო), კლაუს კენიგი (ტენორი) და იან-ჰენდრიკ როტერინგი (ბანი).[53] ეს ბოლო შემთხვევა იყო, როცა ბერნსტაინმა ეს სიმფონია იდირიჟორა. იგი ათი თვის შემდეგ გარდაიცვალა.

სერ გეორგ შოლტიმ მეცხრე სიმფონია ორჯერ იდირიჟორა ჩიკაგოს სიმფონიურ ორკესტრთან და ჩიკაგოს სიმფონიურ გუნდთან ერთად. პირველად 1972 წელს, სოლისტებთან პილარ ლორენგართან, ივონ მინტონთან, სტიუარტ ბაროუზთან და მარტი ტალველასთან ერთად, ხოლო მეორედ - 1986 წელს, სადაც სოლისტები ჯესი ნორმანი, რაინჰილდ რუნკელი, რობერტ შუნკი და ჰანს სოტინი იყვნენ. მეორე შესრულების ჩანაწერმა 1987 წელს გრემის ჯილდო მოიპოვა საუკეთესო საორკესტრო შესრულებისთვის.[54]

2018 წელს, BBC Proms-ის ახალგაზრდულმა გუნდმა შეასრულა სიმფონია სერ გეორგ შოლტის სახელობის იუნესკოს მშვიდობის მსოფლიო ორკესტრთან ერთად Royal Albert Hall-ში. ის მეცხრე განყოფილებაში შესრულდა, რომელსაც „ომი და მშვიდობა“ ერქვა და მიეძღვნა პირველი მსოფლიო ომის დასრულებიდან ასი წლისთავს. მას დონალდ რანიკლსი დირიჟორობდა და BBC-ზე პირდაპირ ეთერში გადაიცემოდა.[55]

არსებობს რამდენიმე ჩანაწერი, სადაც დირიჟორები ეცადნენ სიმფონიის იმ ჟღერადობის მიღწევას, როგორიც იქნებოდა ბეთჰოვენის სიცოცხლეში, რისთვისაც შესაბამისი პერიოდის ინსტრუმენტები და ბეთჰოვენისეული ტემპები იყო გამოყენებული. მათგან აღსანიშნავია:

  • როჯერ ნორინგტონი და London Classical Players (1987). გამოსცა EMI Records-მა 1997 წელს.
  • ბენჯამინ ზანდერი და ბოსტონის ფილარმონიული ორკესტრი (1992).
  • ბენჯამინ ზანდერი და ლონდონის Philharmonia Orchestra (2018). ტან ახლავს ზანდერის 3 საათიანი ლექცია, სადა ის თავისი ინტერპრეტაციის გამართლებულობაზე საუბრობს.
  • ფილიპ ჰერევეგე და Orchestre des Champs-Élysées (1999, Harmonia Mundi).
  • სერ ჯონ ელიოტ გარდინერი[56] და Orchestre Révolutionnaire et Romantique (1992). გამოსცა Deutsche Grammophon-მა 1994 წელს, როგორც ბეთჰოვენის სიმფონიების სრული ციკლის ნაწილი.
  • კრისტოფერ ჰოგვუდი და ძველი მუსიკის აკადემია (1997, Éditions de l'Oiseau-Lyre).

79 წუთიანი ხანგრძლივობით, მეცხრე სიმფონიის უგრძესი ჩანაწერი ეკუთვნის კარლ ბემს და ვენის ფილარმონიულ ორკესტრს (1981). სოლისტებში ჯერი ნორმანი და პლასიდო დომინგოც შედიოდნენ.[57]

გავლენა

რედაქტირება
 
უნგერგასეს №5 სახლზე დამაგრებული მემორიალური დაფა წარწერით: „ამ სახლში დაასრულა ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენმა თავისი მეცხრე სიმფონია, 1923/24 წლის ზამთარში. 1824 წლის 7 მაისის მსოფლიო პრემიერის ასი წლისთავის აღსანიშნავად, ეს დაფა მიეძღვნა ოსტატს და მის ნამუშევარს Wiener Schubertbund-ის მიერ, 1924 წლის 7 მაისს.“

მეცხრე სიმფოანიამ შემდეგი თაობების ბევრ კომპოზიტორზე მოახდინა გავლენა, როგორც რომანტიკულ პერიოდში, ისე მას შემდეგაც.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი თემა იოჰანეს ბრამსის 1-ლი სიმფონიიდან ენათესავება სიხარულის თემას ბეთჰოვენის მეცხრე სიმფონიის ფინალიდან. გადმოცემის თანახმად, როცა ამაზე ბრამსს მიუთითეს, მან უპასუხა: „მაგას ყველა სულელი დაინახავს!“ ბრამსის ამ სიმფონიას ხშირად „ბეთჰოვენის მეათეს“ უწოდებდნენ, რაც ზოგჯერ საქებარი, ზოგჯერ კი სალანძღავი ეპითეტი იყო.[58]

მეცხრე სიმფონიამ გავლენა მოახდინა ანტონ ბრუკნერის სიმფონიების ფორმაზე. მისი მე-3 სიმფონია იგივე, D-მინორულ ტონალობაშია და მისგან აღებულ საკმაოდ ბევრ თემატურ იდეას იყენებს. მე-7 სიმფონიის კოლოსალურ ნელ მოქმედებას იგივე, A–B–A–B–A ფორმა აქვს, რაც ბეთჰოვენის მე-9-ს III მოქმედებას და მისგან გარკვეულ ორნამენტებსაც სესხულობს.[59]

ანტონინ დვორჟაკის მე-9 სიმფონიის (From the New World) სკერცოში, დაღმავალი კვარტები და ლიტავრები ბეთჰოვენის მეცხრეს სკერცოს ალუზიაა.[60]

ასევე, ბელა ბარტოკი სესხულობს მეცხრე სიმფონიის სკერცოს შესავალ მოტივს თავისი სკერცოსთვის ოთხ საორკესტრო პიესაში, Op. 12 (Sz 51).[61][62]

ლეგენდის მიხედვით, კომპაქტ დისკის 74 წუთიანი ფორმატი მეცხრე სიმფონიის დატევის მიზნთ შემუშავდა, კონკრეტულად, 1951 წლის ვილჰემ ფურტვენგლერის შესრულების ხანგრძლივობის მიხედვით.[63][64][65]

ფილმში The Pervert's Guide to Ideology, სლავოი ჟიჟეკი ხაზს უსმევს სიმფონიის მეოთხე მოქმედების გამოყენებას ნაციზმის, ბოლშევიზმის, ჩინეთის კულტურული რევოლუციის, აღმოსავლეთ-დასავლეთ გერმანიის ოლიმპიური გუნდის, სამხრეთ როდეზიის, აბიმაილ გუზმანის, ევროსაბჭოს და ევროგაერთიანების მიერ.[66]

 
ევროპის ჰიმნი (short version)
ვერ ხსნით ფაილს? იხ. მედია მაშველი.

ცივი ომის დროს გერმანიის გაყოფის კვალდაკვალ, ოდა სიხარულს სეგმენტი გამოყენებული იქნა გერმანიის გაერთიანებული გუნდის ჰიმნად ოლიმპიურ თამაშებზე 1956-დან 1968 წლამდე. მუსიკალური ფონი (სიტყვების გარეშე) 1972 ევროსაბჭომ, ხოლო მოგვიანებით, 1985 წელს, ევროკავშირმა, ევროპის ჰიმნად მიიღო.[67][68] იგივე თემა გამოიყენებოდა როდეზიის ჰიმნად 1974-1979 წლებში, ტექსტით „Rise, O Voices of Rhodesia“.[69]

გერმანიის მუშათა მოძრაობამ წამოიწყო მეცხრე სიმფონიის შესრულებს ტრადიცია ყოველ ახალ წელს, 1918 წლიდან. პერფორმანსი იწყებოდა 23 საათზე ისე, რომ ფინალური მოქმედება ახალ წელს დამთხვეოდა. ეს ტრადიცია ნაცისტური რეჟიმის დროსაც გაგრძელდა, ხოლო აღმოსავლეთ გერმანიაში - ომის შემდეგაც.[70]

ლიტერატურა

რედაქტირება

წიგნები და კვლევითი სტატიები:

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
 

ნოტები, ხელნაწერები და ტექსტი

ანალიზი

  • Beethoven Symphony No. 9 დაარქივებული 2012-02-05 საიტზე Wayback Machine. , an analysis from all-about-beethoven.com
  • Analysis for students (with timings) of the final movement, at Washington State University
  • Hinton, Stephen (Summer 1998). „Not Which Tones? The Crux of Beethoven's Ninth“. 19th-Century Music. 22 (1): 61–77. doi:10.1525/ncm.1998.22.1.02a00040. JSTOR 746792.
  • Signell, Karl, "The Riddle of Beethoven's Alla Marcia in his Ninth Symphony" დაარქივებული 2012-05-17 საიტზე Wayback Machine. (self-published)
  • Beethoven 9, Benjamin Zander advocating a stricter adherence to Beethoven's metronome indications, with reference to Jonathan del Mar's research (before the Bärenreiter edition was published) and to Stravinsky's intuition about the correct tempo for the Scherzo Trio

აუდიო

ვიდეო

სხვა მასალები

შენიშვნები

რედაქტირება
  1. ↑ საფიქრებელია, რომ ბემი დირიჟორ მიხაელ უმლაუფს გულისხმობდა.

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Cook 1993, Product description (blurb). "Beethoven's Ninth Symphony is acknowledged as one of the supreme masterpieces of the Western tradition. More than any other musical work it has become an international symbol of unity and affirmation."
  2. ↑ 2.0 2.1 Service, Tom (9 September 2014). „Symphony guide: Beethoven's Ninth ('Choral')“. The Guardian. ციტატა: „the central artwork of Western music, the symphony to end all symphonies“
  3. ↑ "Lansing Symphony Orchestra to perform joyful Beethoven’s 9th" by Ken Glickman, Lansing State Journal, 2 November 2016
  4. ↑ "Beethoven's Ninth: 'Ode to Joy'" დაარქივებული 1 December 2017 საიტზე Wayback Machine. , Great Falls Symphony, 2017/18 announcement
  5. ↑ Bonds, Mark Evan, "Symphony: II. The 19th century", The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Second Edition (London: Macmillan, 2001), 29 vols. ISBN 0-333-60800-3, 24:837.
  6. ↑ Esteban Buch: Beethovens Neunte. Eine Biographie. Propyläen, Berlin 2000, ISBN 3-549-05968-X.
  7. ↑ Nicholas Cook: Beethoven: Symphony No. 9. Cambridge 1993, ISBN 0-521-39924-6.
  8. ↑ David Benjamin Levy: Beethoven. The Ninth Symphony. New York 1995, ISBN 0-02-871363-X.
  9. ↑ Dieter Hildebrandt: Die Neunte. Schiller, Beethoven und die Geschichte eines musikalischen Welterfolgs. Hanser, München-Wien 2005, ISBN 3-446-20585-3.
  10. ↑ Memory of the World (2001) – Ludwig van Beethoven: Symphony No 9, D minor, Op. 125
  11. ↑ Solomon, Maynard. Beethoven. New York: Schirmer Books, 1997, p. 251.
  12. ↑ Breitkopf Urtext, Beethoven: Symphonie Nr. 9 d-moll დაარქივებული 1 April 2012 საიტზე Wayback Machine. , op. 125, pbl.: Hauschild, Peter, p. VIII
  13. ↑ Hopkins (1981, 249)
  14. ↑ Robert W. Gutman, Mozart: A Cultural Biography, 1999, p. 344
  15. ↑ 15.0 15.1 Sachs, Harvey (2010), The Ninth: Beethoven and the World in 1824, Faber
  16. ↑ 16.0 16.1 Levy, David Benjamin. Beethoven: The Ninth Symphony. Yale University Press 2003.
  17. ↑ Kelly, Thomas Forrest (2000). First Nights: Five Musical Premiers (Chapter 3). Yale University Press, 2001.
  18. ↑ Elson, Louis, Chief Editor. University Musical Encyclopedia of Vocal Music. University Society, New York, 1912
  19. ↑ Life of Henriette Sontag, Countess de Rossi. (Various Authors) Stringer & Townsend, publishers. New York, 1852.
  20. ↑ Kennedy, Michael and Bourne, Joyce (1996). The Concise Oxford Dictionary of Music. Oxford University Press, 2007.
  21. ↑ Cook 1993, p. 22
  22. ↑ Cook 1993, p. 23
  23. ↑ Del Mar, Jonathan. (July–December 1999) Jonathan Del Mar, New Urtext Edition: Beethoven Symphonies 1–9. British Academy Review. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 October 2007. ციტირების თარიღი: 13 November 2007.
  24. ↑ Ludwig van Beethoven The Nine Symphonies The New Bärenreiter Urtext Edition. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 October 2007. ციტირების თარიღი: 13 November 2007.
  25. ↑ 25.0 25.1 Zander, Benjamin. Beethoven 9 The fundamental reappraisal of a classic. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 April 2012. ციტირების თარიღი: 13 November 2007.
  26. ↑ Concerning the Review of the Urtext Edition of Beethoven's Ninth Symphony. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 June 2007. ციტირების თარიღი: 13 November 2007.
  27. ↑ Beethoven The Nine Symphonies. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 June 2008.
  28. ↑ Thayer, Alexander Wheelock. Thayer's Life of Beethoven. Revised and edited by Elliott Forbes. (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1973), p. 905.
  29. ↑ Jackson 1999, 26; Stein 1979, 106
  30. ↑ Cook 1993, p. 28
  31. ↑ Young, John Bell (2008). Beethoven's Symphonies: A Guided Tour. New York: Amadeus Press. ISBN 1574671693. OCLC 180757068. 
  32. ↑ Cook 1993, p. 30
  33. ↑ Cook 1993, p. 36
  34. ↑ Cook 1993, p. 34
  35. ↑ 35.0 35.1 Rosen, Charles. The Classical Style: Haydn, Mozart, Beethoven. p. 440. New York: Norton, 1997.
  36. ↑ Beethoven Foundation – Schiller's "An die Freude" and Authoritative Translation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-09-23. ციტირების თარიღი: 2019-02-17.
  37. ↑ The translation is taken from the BBC Proms 2013 programme, for a concert held at the Royal Albert Hall (Prom 38, 11 August 2013). This concert was broadcast live on BBC Radio 3 and later on BBC4 television on 6 September 2013, where the same translation was used as subtitles.
  38. ↑ Norrington, Roger (14 March 2009). „In tune with the time“. The Guardian. London. ციტირების თარიღი: 15 May 2013.
  39. ↑ "Concert: Beethoven 9th, Benjamin Zander and the Boston Philharmonic at Carnegie Hall" by Bernhard Holland, The New York Times, 11 October 1983
  40. ↑ Recording of the Beethoven 9th with Benjamin Zander, Dominique Labelle, D'Anna Fortunato, Brad Cresswell, David Arnold, the Boston Philharmonic Orchestra, and Chorus Pro Musica
  41. ↑ Gunther Schuller, The Compleat Conductor
  42. ↑ Sture Forsén, Harry B. Gray, L. K. Olof Lindgren, and Shirley B. Gray. October 2013. "Was Something Wrong with Beethoven’s Metronome?", Notices of the American Mathematical Society 60(9):1146–53.
  43. ↑ Weller, Wolfgang. Internationales Tempo-Giusto-Symposion 2009 (German).
  44. ↑ 44.0 44.1 Raymond Holden, "The iconic symphony: performing Beethoven's Ninth Wagner's Way" The Musical Times, Winter 2011
  45. ↑ Bauer-Lechner, Natalie: Erinnerungen an Gustav Mahler, p. 131. E.P. Tal & Co. Verlag, 1923
  46. ↑ Del Mar, Jonathan (1981) Orchestral Variations: Confusion and Error in the Orchestral Repertoire London: Eulenburg Books, p. 43
  47. ↑ Cook 1993, p. 51–2
  48. ↑ Anon. (April 1947). „London Concerts“. The Musical Times. Musical Times Publications Ltd. 88 (1250): 139. doi:10.2307/933316. JSTOR 933316.
  49. ↑ Philips. Beethoven's Ninth Symphony of greater importance than technology. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 February 2009. ციტირების თარიღი: 9 February 2007.
  50. ↑ AES. AES Oral History Project: Kees A.Schouhamer Immink. ციტირების თარიღი: 29 July 2008.
  51. ↑ http://www.leonardbernstein.com/disc_other.php?disc_other_php=&disc_other.php=&page=8
  52. ↑ Makell (2002), p. 98
  53. ↑ Naxos. (2006)Ode To Freedom – Beethoven: Symphony No. 9. Naxos.com Classical Music Catalogue. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 ნოემბერი 2006. ციტირების თარიღი: 26 November 2006.
  54. ↑ Grammy.com. Past Winners Search. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 სექტემბერი 2012. ციტირების თარიღი: 5 April 2011.
  55. ↑ Prom 9: War & Peace. ციტირების თარიღი: 2019-01-13 თარგი:Primary source inline
  56. ↑ Makell (2002), p. 99
  57. ↑ Beethoven: Symphony No. 9, Karl Böhm conducting the Vienna Philharmonic; Jessye Norman, Plácido Domingo, Brigitte Fassbaender, Walter Berry (1981)
  58. ↑ Symphony No. 1 in C minor, Op. 68. The Kennedy Center, 2006
  59. ↑ Taruskin, Richard (2010). Music in the Nineteenth Century, The Oxford History of Western Music. New York: Oxford University Press, გვ. 747–51. ISBN 978-0-19-538483-3. 
  60. ↑ Steinberg, Michael. The Symphony: a listeners guide. p. 153. Oxford University Press, 1995.
  61. ↑ Howard, Orrin. About the Piece | Four Orchestral Pieces, Op. 12. Los Angeles Philharmonic. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 27 December 2012.
  62. ↑ Bartók, Béla (1912). 4 Pieces, Op. 12 – Violin I – (Musical Score). Universal Edition, გვ. 3. ციტირების თარიღი: 2019-02-18.  დაარქივებული 2017-12-25 საიტზე Wayback Machine.
  63. ↑ K.A. Schouhamer Immink (2007). „Shannon, Beethoven, and the Compact Disc“. IEEE Information Theory Society Newsletter. 57: 42–46. ციტირების თარიღი: 2018-02-06.
  64. ↑ K.A. Schouhamer Immink (2018). „How we made the compact disc“. Nature Electronics. 1. ციტირების თარიღი: 2018-04-16. ციტატა: „An international collaboration between Philips and the Sony Corporation lead to the creation of the compact disc. The author explains how it came about“
  65. ↑ "Philips celebrates 25th anniversary of the Compact Disc"
  66. ↑ Slavoj Žižek. (7 September 2012). The Pervert's Guide to Ideology. [Motion picture]. Zeitgeist Films.
  67. ↑ The European Anthem. Europa.
  68. ↑ Europa – The EU at a glance – The European Anthem
  69. ↑ "Rhodesia picks Ode to Joy", The Vancouver Sun, 30 August 1974
  70. ↑ "Beethovens 9. Sinfonie – Musik für alle Zwecke – Die Neunte und Europa: "Die Marseillaise der Menschheit" დაარქივებული 2018-01-08 საიტზე Wayback Machine. , by Niels Kaiser, hr2, 26 January 2011 (გერმანული)
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=სიმფონია_№_9_(ბეთჰოვენი)&oldid=4431183“-დან