მაკრონ-ჰენიოხთა სამეფო
მაკრონთა (მახელონთა) და ჰენიოხთა სამთავრო[1][2][3][4] (ბერძ. Μαχέλωνες και Ηνίοχοι; საშ.-სპარს. Sigān) — ჭანთა[5] ადრეკლასობრივი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი.[6] ჩამოყალიბდა კოლხეთის სამეფოს დაშლის შედეგად შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე, დღევანდელი ჩრდილო-აღმოსავლეთ თურქეთის რიზეს პროვინციის ტერიტორიაზე.
| მაკრონ-ჰენიოხთა სამეფო | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 სამეფოს საზღვრები პტოლემეს მიხედვით | ||||
| დედაქალაქი | ზილკალე | |||
| ენა | ზანური | |||
| რელიგია | წარმართობა | |||
| მოსახლეობა | ჭანები | |||
| მმართველობის ფორმა | მონარქია | |||
ტერიტორია რედაქტირება
II ს.-ის დასაწყისში მაკრონთა და ჰენიოხთა გაერთიანების საზღვარი ვიწედან ოფამდე ვრცელდებოდა. სამთავროს ცენტრი ათინას ჩრდილოეთით მდ. პრიტანისზე (თურქ. Fırtına Deresi) მდებარეობდა, რომელიც, პ. ინგოროყვას ვარაუდით, ცნობილია „ძველი ტრაპიზუნტის“ სახელით,[2] ხოლო სინკლერის ლოკალიზაციით, ეს უნდა ყოფილიყო ზილკალე ან, ნაკლებად სავარაუდოდ, ჯამლიჰემშინი.[7]
III–IV საუკუნეებში სამთავროს გაფართოების შედეგად ჩრდილოეთ საზღვარმა ჭოროხამდე (აფსარამდე), ხოლო სამხრეთით სურმენემდე (ჰისოსამდე) მიაღწია.[2]
V ს-ის ანონიმური ავტორის თანახმად: „მდინარე არქაბისისიდან მდინარე ოფიუნტამდე ...ახლა ცხოვრობენ მაქელონები და ჰენიოხები“. მდ. ოფი, რომელიც არიანესთან კოლხების და სანების-ჭანების ურთიერთგამყოფი იყო, ანონიმთან მაკრონ-ჰენიოხთა სამხრეთ საზღვრად გვევლინება. ჩრდილოეთ საზღვარი, ანონიმის მიხედვით, მდ. არქაბისია.[8]
ისტორია რედაქტირება
კოლხეთის სამეფოს დაცემის შემდეგ, სამხრეთ კოლხეთის ზღვისპირა რაიონებში მთიელების ჩამოსახლება იწყება. ტრაპეზუნტის აღმოსავლეთით მცხოვრები ადგილობრივი ჭანური წარმომავლობის მახელონ-მაკრონების გვერდით გაბატონდნენ ასევე, სავარაუდოდ, ჭანური წარმომავლობის ჰენიოხები, რომლებიც ძვ. და ახ. წელთაღრიცხვის მიჯნაზე,[5] აღმოსავლეთით მდებარე მთიანეთიდან უნდა ჩამოსახლებულიყვნენ.[9] მათი ერთი ნაკადი შეუერთდა ტრაპეზუნტის მახლობლად მცხოვრებ სანებს (ჭანებს) და მათთან ერთად ჩამოაყალიბა ტომთა კავშირი. პლინიუსი (23/24–79) აღნიშნავს, რომ მდ. პიქსიტეს (ლათ. Pyxites) იქით ცხოვრობენ „სანი-ჰენიოხები“[5] (ლათ. gens Sannorum Heniochorum[10]), რომლებიც 58 წლისთვის, ტაციტუსის თქმით, თავს დასხმიან სომხეთს და ამით დახმარება აღმოუჩენიათ კორბულონისთვის.[11] ახ. წ. 69 წელს ადგილობრივმა ტომებმა ტრაპეზუნტი დაარბიეს. ჰენიოხთა მეორე ნაკადის ჰეგემონობით,[12] ამავე დროს ყალიბდება მახელონთა (მაკრონთა) და ჰენიოხთა ძლიერი პოლიტიკური გაერთიანება, რომელმაც ხელთ იგდო კონტროლი მნიშვნელოვან ზღვისპირა მონაკვეთზე ტრაპეზუნტის აღმოსავლეთით.[13].
II საუკუნეში სამთავროს მმართველად სახელდება მეფე ანქიალეა (ბერძ. Αγχίαλος), რომელიც 114–115 წლებში, მონაწილეობდა რომის იმპერატორის ტრაიანეს ლაშქრობაში პართიის წინააღმდეგ. დიონ კასიუსის თანახმად, ტრაიანემ სატალაში საჩუქრები უძღვნა „ჰენიოხებისა და მახელონების მეფე ანქიალეს“.[14][5] იგივე მეფე ანხიალი მოხსენებული ჰყავს 134 წელს არიანეს,[2] რომელიც იმპერატორ ადრიანესადმი წერილში აღნიშნავს[5]:
|
|
II საუკუნის შუა ხანებში ჭოროხის ხეობაში გაბატონებისთვის ებრძოდა იბერიის სამეფოს[16]. მაკრონ-ჰენიოხთა სამეფო რომის იმპერიის მოკავშირე იყო და უპირისპირდებოდა სომხეთის სამეფოს[16]. მათი წინააღმდეგობა მაკრონ-ჰენიოხთა მეფის მოკვლით დასრულდა, ხოლო შინა არეულობაში მყოფმა რომის იმპერიამ ვერ შეძლო მოკავშირისთვის დახმარების აღმოჩენა. ამგვარად სომხეთმა დაიკავა სპერი, ტაო და კოლა[16].
დიონ კასიუსის ცნობით, იმპერატორმა მარკუს ავრელიუსმა (161–181) სატრაპი ტირიდატი, რომელმაც აამხედრა სომხეთი და მოკლა ჰენიოხთა მეფე, ბრიტანეთში გადაასახლა.[5]
III საუკუნის დასაწყისში, აღნიშნული სამთავრო „მახელონიის“ სახელწოდებით სასანური ირანის დაქვემდებარებული ქვეყნების სიაში ჩანს. ამის შესახებ ვიგებთ სასანიანი მეფის შაპურ I-ის (242–272) წარწერიდან („Ka'ba-ye Zartosht“).[17][18]
III საუკუნის 80-იან წლების დასაწყისში სპარსელების პოზიცია რომთან დაპირისპირების შედეგად იმდენად შესუსტდა, რომ მათ დაკარგეს კონტროლი სომხეთზე. ამ დროსვე ან უფრო ადრე, სპარსეთმა დაკარგა „მახელონიაც“, რომელიც კვლავ რომაელთა გავლენის ქვეშ აღმოჩნდა.[19]
იხილეთ აგრეთვე რედაქტირება
ლიტერატურა რედაქტირება
- ინგოროყვა პ., „გიორგი მერჩულე“, თბილისი: საბჭოთა მწერალი, 1954.
- არიანე ფლავიუს, მოგზაურობა შავი ზღვის გარშემო, თბილისი: საქ. სსრ მეცნ. აკად. გამ.-ბა, 1961.
- კასიოსი დიონ, დიონ კასიოსის ცნობები საქართველოს შესახებ, თბილისი: მეცნიერება, 1966.
- მელიქიშვილი გიორგი, საქართველოს ისტორიის ნარკვევები : ტომი I, თბილისი: საბჭოთა საქართველო, 1970.
- მუსხელიშვილი დ, საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის ძირითადი საკითხები, ტ. I, თბილისი: მეცნიერება, 1977.
- ინაძე მ., ტერმინი „ჭანები“ // საქართველოსა და ქართველების აღმნიშვნელი უცხოური და ქართული ტერმინოლოგია, თბილისი: მეცნიერება, 1993, ISBN 978-5-520-01504-8.
- Buba Kudava, Gocha Saitidze (2018). Tao-Klarjeti: historical and cultural essays. Tbilisi: Artanuji Publishing. ISBN 978-9941-478-72-7.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ ჯანაშია ს., საქართველოს ისტორია : უძველესი ხანიდან ჩვენს დრომდე, თბილისი: სახელმწიფო გამომცემლობა სასწ. პედაგოგიური სექტორი, 1940. — P. 55.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 ინგოროყვა, 1954, გვ. 205
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 376: „“მახელონებისა და ჰენიოხების სამეფო”, როგორც ვთქვით, სადღაც დღევ. რიზესა და ათინას რაიონში იმყოფებოდა“
- ↑ ინაძე, 1993, გვ. 395: „როგორც იმავე არიანეს ნაშრომიდან ირკვევა, ქ. ტრაპეზუნტის მახლობლად მოსახლე სანების (ჭანების) ქვეყნის გვერდით ახ. წ. II ს-ში არსებობდა მაკრონების (მახელონებისა) და ჰენიოხების სამთავრო, არიანე ასახელებს მათ მეფეს ანქიალეს, რომლის რეზიდენციის („სასახლის“) ადგილსამყოფელი მდ. პრიტანიდთან ყოფილა). როგორც საფიქრებელია, მაკრონების (მახელონების) და ჰენიოქების ეს სამთავროც ჭანურ ტომთა გაერთიანება იყო.“
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 მელიქიშვილი, 1970, გვ. 376
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 377
- ↑ Sinclair T. A., Eastern Turkey: an architectural and archaeological survey, ტ. II, London: The Pindar Press, 1989. — P. 167, ISBN 978-0-907132-33-2.
- ↑ მუსხელიშვილი, 1977, გვ. 83–84
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 371
- ↑ ინაძე, 1993, გვ. 394-395
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 372
- ↑ ინაძე, 1993, გვ. 396
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 379
- ↑ ლომოური, 1966, გვ. 135–136
- ↑ კეჭაყმაძე, 1961, გვ. 42
- ↑ 16.0 16.1 16.2 Kudava, Saitidze, 2018, გვ. 53
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 386–390
- ↑ ლომოური, 1966, გვ. 135–132
- ↑ მელიქიშვილი, 1970, გვ. 387