ძელქვა
ძელქვა (ლათ. Zelkova) — ფოთოლმცვივანი მცენარეთა გვარი თელისებრთა ოჯახისა. ხეებია, რომელთა სიმაღლე 40 მ, დიამეტრი 3 მ აღწევს.
| ძელქვა | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ლათინური სახელი | ||||||||||||
| Zelkova | ||||||||||||
| ||||||||||||
ძელქვას მორიგეობით განლაგებული დაკბილული ფოთლები აქვს. ხეზე ზოგი ყვავილი ორსქესიანია, ზოგი კი მხოლოდ მამრობითი. ამ გვარის ლათინური სახელწოდება ქართული სიტყვის — ძელისა და ქვის შეერთებით არის შედგენილი, რაც მისი მერქნის სიმაგრესა და გამძლეობას გამოხატავს.
ძელქვა არქტომესამეული ფლორის რელიქტია. ტენისა და ჩრდილის მოყვარული ხეა. იზრდება ხეობებში, მდინარეების პირას ფართოფოთლოვან ტყეებში. ყვავილობს მარტ-აპრილში. ნაყოფი მწიფდება აგვისტოში. შემორჩენილია მისი 6 სახეობა. მათგან ერთი — რცხილაფოთლიანი ძელქვა (ლათ. Zelkova carpinifolia) ირანსა და ამიერკავკასიის დასავლეთ (იმერეთი, სამეგრელო), აღმოსავლეთ (კახეთი — ახმეტის მუნიციპალიტეტი, ლენქორანი) და სამხრეთ (ყარაბახი) ნაწილებში იზრდება, დანარჩენი 5 — კრეტაზე, ჩინეთში, იაპონიასა და კორეაში.
გვხვდება ზომიერ ტენიან და მომშრალო ადგილებში. ცოცხლობს 500-600 და მეტ წელს. მრავლდება თესლით, ძირკვის ამონაყარითა და ფესვის ნაბარტყით. მერქნის მაღალი ფიზიკურ-მექანიკური თვისებებით ერთ-ერთი უძვირფასესი მცენარეა. სწრაფმზარდი და დეკორატიულია. ხშირად საფრთხეს უქმნის: ტყის კაფვა, მცირე არეალი და სხვ. იყენებენ ბაღ-პარკში, ტყის სარეკონსტრუქციოდ და გასაშენებლად. შეტანილია საქართველოს „წითელ წიგნში“.
საქართველოს ფარგლებში ძელქვის გავრცელების არეალია: სამეგრელო — სენაკისა და მარტვილის მუნიციპალიტეტები; იმერეთი — ქუთაისის, შორაპნის, სვირის მიდამოები, მდინარე ყვირილისა და მდინარე წყალწითელას ხეობები, აჯამეთის დაცული ტერიტორია; გურია — ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი; კახეთი — სოფელი ქვემო ალვნის მიდამოები, ბაბანეურის დაცული ტერიტორია.
ლიტერატურა რედაქტირება
- შარაშიძე ს., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 267.
- „ძელქვა“, // ჟურ. ძეგლის მეგობარი, №. 7 თბილისი: საბჭოთა საქართველო, 1966 წელი. — გვ. 35-36