პრეისტორიული კავკასია
კავკასიის რეგიონი, რომელიც მდებარეობს სამხრეთ-დასავლეთ აზიის, ევროპისა და ცენტრალური აზიის გზაგასაყარზე, გადამწყვეტ როლს თამაშობდა ევრაზიის განსახლებაში, არაუგვიანეს ჯერ კიდევ ჰომო ერექტუსის ევრაზიაში განსახლებისას, ევროპის ზედა პალეოლითის ხანაში ევროპის განსახლების, და უკანასკნელი გამყინვარების შემდეგ მეზოლითური ევროპის ხელახლა დასახლების და ნეოლითურ რევოლუციასთან დაკავშირებულ ექსპანსიის პერიოდში.
ქვემოდან და შუა პალეოლითამდე
რედაქტირება- დმანისში ნაპოვნი მე-5 თავის ქალა არის ყველაზე ადრეული ჰომო ერექტუსის ნაშთი, რომელიც თარიღდება 1.8 მილიონი წლით.
- აზიხის მღვიმეში აღმოჩენილი პრე-აშელური ნაშთები თარიღდება 0.7 მილიონი წლით.
- მუსტიეს კულტურა
- მეზმაისკაიას მღვიმე (70–40 ათასწლეული)
ზედა პალეოლითიდან ეპიპალეოლითამდე
რედაქტირება- ძუძუანას მღვიმე (30 ათასწლეული)
- საწურბლიას მღვიმე (24 ათასწლეული)
- დამჯილის გამოქვაბული
- დაშ-სალაჰლი (20 ათასწლეული)
- გობუსტანის სახელმწიფო ნაკრძალი (20–5 ათასწლეული)
- თრიალეთური (16–8 ათასწლეული)
ნეოლითიდან რკინის ხანამდე
რედაქტირებანეოლითი:
- შულავერ-შომუთეფეს კულტურა (8–6 ათასწლეული)
- მეწამორი (6 ათასწლეული)
რკინის ხანა:
- მაიკოპის კულტურა
- ლეილათეფეს კულტურა
- მტკვარ-არაქსის კულტურა
- თრიალეთის კულტურა
- ქვევრსამარხის კულტურა
- ყორღანის კულტურა
- განჯა-ყარაბაღული კულტურა (დაახლ. ძვ. წ. 1300–600 წწ.)
- Kingdom of Arme-Shupria (დაახლ. ძვ. წ. 1300–1190 წწ.)
- კოლხური კულტურა (დაახლ. ძვ. წ. 2700–700 წწ.[1])
- ყობანის კულტურა (დაახ. ძვ. წ. 1100–400 წწ.)
ბრინჯაოს ხანის კოლაფსის შემდეგ სამხრეთ კავკასია თანდათან გადავიდა ისტორიულ პერიოდში.
- კოლხა (ძვ. წ. XIII ს. – ძვ. წ. 164 წ.)
- დიაოხი (ძვ. წ. XII–IX სს.)
- ნაირი (ძვ. წ. 1114–860 წწ.)
- ურარტუ (დაახლ. ძვ. წ. 860–590 წწ.)
- ნეო-ასირიული იმპერია (ძვ. წ. 911–609 წწ.)
გენეტიკური ისტორია
რედაქტირება
მთავარი სტატია: კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი.კავკასიაში ენობრივ ჯგუფებს მჭიდრო კავშირი გააჩნია გენეტიკურ წარმომავლობასთან.[2]
2015 წლის კვლევის შედეგად ჯოუნსმა და სხვებმა გამოავლინეს აქამდე უცნობი გენეტიკური ხაზი, რომელსაც კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი (CHG) ეწოდა.[3] კვლევამ კავკასიელ მონადირე-შემგროვებელსა და ე.წ. „დასავლეთ ევროპელ მონადირე-შემგროვებელს“ შორის გაყოფა 45 ათასი წლის წინ ივარაუდა, რაც ევროპის განსახლების სავარაუდო პერიოდად ითვლება. კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი გამოეყო „ადრეულ ანატოლიელ მიწათმოქმედების“ ხაზს გვიან, 25 000 წლის წინ, უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდში.
2020 წლის გენეტიკურმა კვლევამ, რომელიც კლინ-იარის საზოგადოებების ნიმუშებს აანალიზებდა, მათ შორის ყობანის კულტურას, აღმოაჩინა, რომ უძველეს მოსახლეობას გააჩნდა ჭარბი რაოდენობით მამისეული D-Z27276 ჰაპლოჯგუფი, რომელიც ასოცირდება თანამედროვე ტიბეტელებთან. სხვა ჰაპლოჯგუფები იყო J1 და G-M285.[4]
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებასქოლიო
რედაქტირება- ↑ Antonio Sagona, chapitre 10 A World Appart : Colchian Culture. The Archaeology of the Caucasus. From Earliest Settlements to the Iron Age. Cambridge University Press. [1]
- ↑ O.Balanovsky et al., "Parallel Evolution of Genes and Languages in the Caucasus Region", Mol Biol Evol00 (2011), doi:10.1093/molbev/msr126.
- ↑ Jones, Eppie; Gloria, Gonzalez-Fortes; Manica, Andrea; Pinhasi, Ron; Bradley, Dan (2015). „Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians“. Nature Communications.
- ↑ Boulygina, Eugenia; Tsygankova, Svetlana; Sharko, Fedor; Slobodova, Natalia; Gruzdeva, Natalia; Rastorguev, Sergey; Belinsky, Andrej; Härke, Heinrich; Kadieva, Anna; Demidenko, Sergej; Shvedchikova, Tatiana (2020-06-01). „Mitochondrial and Y-chromosome diversity of the prehistoric Koban culture of the North Caucasus“. Journal of Archaeological Science: Reports (ინგლისური). 31: 102357. doi:10.1016/j.jasrep.2020.102357. ISSN 2352-409X.