ისლამური ხელოვნება

ისლამური ხელოვნება — შუა საუკუნეებში ჩამოყალიბებული ხელოვნება, რომელიც ემყარება ისლამის პრინციპებს.^[1]. ისლამური ხელოვნების დახასიათება რთულია, რადგან იგი მოიცავს ქვეყნების ფართო სპექტრს, პერიოდებსა და ჟანრებს ^[2] მათ შორის ისლამური არქიტექტურა, ისლამური კალიგრაფია, ისლამური მინიატურა, მინის წარმოება, კერამიკა და ტექსტილი-ხალიჩები და ნაქარგები.

ისლამურ ხელოვნებაში მოიცავს როგორც რელიგიურ, ისე საერო ხელოვნების ფორმებს. რელიგიური ხელოვნება წარმოდგენილია კალიგრაფიით, არქიტექტურითა და რელიგიური შენობების ავეჯით, მოწყობილობებით (მაგ. მეჩეთის ნათურები და გირიხის ფილები), ხის ნაკეთობები და ხალიჩები ^[3]საერო ხელოვნება ასევე აყვავდა ისლამურ სამყაროში, თუმცა მისი ზოგიერთი ელემენტი გააკრიტიკეს რელიგიის სწავლულებმა ^[4].

ისლამის სწავლებები, რომლებიც VII საუკუნეში გამოჩნდა, ანტაგონისტური იყო მხატვრობისა და ქანდაკების მიმართ, კრძალავს ალაჰის პიროვნებას ნებისმიერი ხილული ფორმით და ცოცხალ არსებების გამოსახვას. ^[5]

არაბეთიდან აღმოსავლეთით განგის ნაპირებამდე და დასავლეთით ესპანეთამდე გავრცელებულ ისლამურ კულტურას დახვდა მეტნაკლებად განვითარებულ ხელოვნება. აითვისა, დაამუშავა მისი ელემენტები საკუთარი სულისკვეთებისა და საჭიროებების შესაბამისად. ასე განვითარდა არქიტექტურასა და ორნამენტალიზმში განსაკუთრებული ისლამური სტილი, რომელსაც სხვადასხვა ქვეყანაში აქვს თავისი მახასიათებლები. იგი ემყარებოდა ბიზანტიურ, სპარსულ და ეგვიპტურ ფორმებს.

დროთა განმავლობაში, ზოგიერთ ქვეყანაში, აკრძალვა ადამიანისა და ცხოველების გამოსახულებებზე შედარებით შერბილდა. ფერწერამ და პლასტიკურობამ გარკვეულწილად მოიპოვა არსებობის უფლება.^[6]

არქიტექტურა რედაქტირება

ომარის მეჩეთი იერუსალიმშიقبّة الصخرة

ტრადიციულად, არსებობს ხუთი ხუროთმოძღვრული სკოლა, რომლებიც დაკავშირებულია მუსულიმურ კულტურასთან: სირიულ-ეგვიპტური, სპარსული, ინდური, მაღრიბული (მუსულიმური ესპანეთისა და მაღრიბის ქვეყნების არქიტექტურა) და ოსმალეთი; სხვა სკოლები - მაგალითად, ერაყული ან შუააზიური, წარმოებულებად ითვლება.

ოსმალების, მოგოლებისა და სეფიანების იმპერიებს ხელოვნებასა და არქიტექტურაში საერთო ისლამური ტრადიცია ჰქონდათ. ცალკეულ იმპერიაში ჩამოყალიბდა საკუთარი, განსხვავებული სტილი. ამავე დროს ხელოვნები და არქიტექტორები მოგზაურობდნენ სხვადასხვა ქვეყნებში, ცვლიდნენ იდეებს, სტილსა და ხლოვნების სპეციფიკურ ნამუშევრებს. სტამბოლისა და ისპაჰანის მეჩეთები ოსმალური და სეფიანების არქიტექტურის უმთავრესი ნიმუშებია, ხოლო მოგოლებმა სახელი გაითქვეს მონუმენტური სამარხებითა და სასახლეებით. ვიზუალურ ხელოვნებაში ისლამური ტრადიციების თანახმად, სამივე იმპერიის ხელოვანები მხოლოდ გეომეტრიულ და მცენარეთა მსგავს ორნამენტს იყენებდნენ.

ჰიჯრის პირველი ათწლეულების განმავლობაში, როდესაც ხალიფების სახელმწიფო გაძლიერდა, მუსლიმებმა მეჩეთების მშენებლობა დაიწყეს.

პირველი მეჩეთი აშენდა მედინაში ჰიჯრის შემდეგ.

ისლამური არქიტექტურის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნამუშევარია ე.წ. ომარის მეჩეთი იერუსალიმში.^[7] ის აშენდა 688-692 წლებში აშენდა სოლომონის ტაძარის ადგილას. შენობა დგას ფართო ეზოს შუაგულში, რომელიც გარშემორტყმულია გალერეებით. გეგმით, ის წარმოადგენს რეგულარულ რვაკუთხედს.

თოფქაფის სასახლის ინტერიერი

1453 წელს სტამბოლი ოსმალო თურქების მფლობელობაში გადავიდა. დაიწყო მშენებლობების ახალი ერა. ოსმალოებმა სულთნისათვის ნატიფად მოჩუქურთმებული თოფქაფის სასახლე და მრავალი მეჩეთი (რომელთა შორისაა დანგრეული წმინდა მოციქულთა ბიზანტიური ეკლესიის ადგილას აშენებული ფათიჰის მეჩეთი და გუმბათიანი ლურჯი მეჩეთი) ააშენეს, რომელიც დღესაც ითვლება ქალაქის ღირსშესანიშნაობად.

მოგოლების ეპოქის არქიტექტურა რედაქტირება

აგრა - ტაჯ მაჰალი

მოგოლი იმპერატორები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ არქიტექტურას, როგორც ძალაუფლებისა და ძლიერების სიმბოლოს. მოგოლმა არქიტექტორებმა ინდური თემატიკა მორთულობის ისლამურ ტრადიციას შეუხამეს. ისინი განსაკუთრებით დახელოვნდნენ წითელი ქვიშაქვისა და თეთრი მარმარილოს სამშენებლო მასალად გამოყენებაში. აღნიშნული მასალით აგებდნენ ციხესიმაგრეებს, სასახლეებს, სამარხებს. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ქვიშაქვის ნაგებობებია შაჰ ჯაჰანის მიერ აგებული დელის წითელი ფორტი (1639-1648 წლებში) და მოგოლთა ეპოქის ყველაზე სახელგანთქმული ძეგლი თაჯ-მაჰალი აგრაში (1632-1643).

ორნამენტი რედაქტირება

უძველესი დროიდან მუსლიმი არქიტექტორები და დიზაინერები მეჩეთებისა და სხვა მნიშვნელოვანი შენობების მოსართავად მდიდრულად მოხატულ კერამიკულ ფილბს იყენებდნენ. მოჭიქული თიხის ფილები მოზაიკის მსგავსად გეომეტრიულ ორნამენტს ქმნიდა. მოგვიანებით მოჭიქული აგურისა და დიდი ოთხკუთხა ფილების გამოყენება დაიწყეს. მორთულობაში ხშირად იყო ჩართული წარწერები.

სასახლის კარის მხატვრობა რედაქტირება

მრავალი მოგოლი იმპერატორი ხელოვანთა მფარველი იყო. ყველაზე მეტად მხატვრებს აფასებდნენ. პირველი მხატვრები წიგნებს ასურათებდნენ. მათი შთაგონენის წყარო იყო ინდოეთისა და ირანის ისტორია და ლიტერატურა. აგრეთვე ისინი ხატავდნენ იმპერატორებისა და მათი ოჯახის წევრების პორტრეტებს. მოგოლთა ეპოქის ზოგიერთი ნახატი შესრულებულია მხატვართა ჯგუფის მიერ, რომელთაგან ერთი კომპოზიციას ქმნიდა, მეორე ნახატებს ავსებდა ფერებით ავსებდა, მესამე მუშაობდა ფიგურებზე.

ტექსტილი რედაქტირება

სპარსული ხალიჩა არდაბილი თავრიზი, XVI საუკუნის შუა ხანები

XVI საუკუნიდან მოყოლებული ოსმალური ხალიჩები უძველეს სპარსულ ორნამენტებს იმეორებს. მრავალი ნაწარმი იქმნებოდა იაფი ქსოვილების საფუძველზე, ხოლო აბრეშუმს, შალსა და ბამბას მხოლოდ ძვირად ღირებული ნიმუშენისათვის იყენებდნენ. ოსმალეთი ჩინეთთან ვაჭრობდა აბრეშუმით, ხოლო ევროპაში ექსპორტად გატანილი საფეიქრო ნაწარმის მოცულობა სულ უფრო იზრდებოდა. პოპულარობით სარგებლობდა სპარსული, აზერბაიჯანული, თურქმენული და თურქული ხალიჩები.

კალიგრაფია რედაქტირება

გეომეტრიული კალიგრაფიით შესრულებული ყურანის სურა-ფათიჰა

ისლამური კალიგრაფია არის ხელოვნების დარგი, ისლამის მნიშვნელოვანი საკულტო და კულტურული ატრიბუტი, რომელიც მოიცავს ისლამამდელი მემკვიდრეობის ელემენტებს. ყურანის კოპირების საფუძველზე ჩამოყალიბდა არაბული კალიგრაფია. ისლამური სამყაროს ქვეყნებში, სადაც სახვითი ხელოვნება შეზღუდული იყო, კალიგრაფია გახდა უმდიდრესი დეკორატიული და რიტმული კომპოზიციების წყარო, რომლებიც ხშირად ერწყმოდა გეომეტრიულ ან ყვავილოვან ნიმუშებს.

კერამიკა რედაქტირება

ისლამური კერამიკა

შუა აზიაში, ირანში, აზერბაიჯანში, თურქეთსა და არაბულ ქვეყნებში განვითარდა არქიტექტურული კერამიკა: თაბაშირის აგური, მოჩუქურთმებული ტერაკოტა და მაჯოლიკის მრავალფეროვანი შენობები. ამგვარი დეკორაცია თანდაყოლილია XIV-XV საუკუნეების სამარყანდისა და ბუხარის შენობებში. სხვა კერამიკულ ნაწარმებში გამოირჩეოდა ფაიანსისგან დამზადებული ჭურჭელი (ირანი, ქალაქი რეი, XIII ს.) და ესპანურ-მავრიტანული მაიოლიკა (XIII-XV სს.).^[8]

გალერეა რედაქტირება

იხილეთ აგრეთვე რედაქტირება

ლიტერატურა რედაქტირება

Blair, S. Bloom, J. 'The Mirage of Islamic Art: Reflections on the Study of an Unwieldy Field'. The Art Bulletin, 2003, 85, 1, 152–184, PDF
Bloom, Sheila and Jonathan, eds., Rivers of Paradise: Water in Islamic Art and Culture, Yale University Press, 2009.
Canby, Sheila R. (ed). Shah Abbas; The Remaking of Iran, 2009, British Museum Press, ISBN 978-0-7141-2452-0^{[მკვდარი ბმული]}

სქოლიო რედაქტირება

↑ Marilyn Jenkins-Madina, Richard Ettinghausen and Oleg Grabar, 2001, Islamic Art and Architecture: 650–1250, Yale University Press, ISBN 978-0-300-08869-4^{[მკვდარი ბმული]}, p.3; Brend, 10
↑ J. M. Bloom; S. S. Blair (2009). Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Vol. II. New York: Oxford University Press. pp. vii. ISBN 978-0-19-530991-1.
↑ Davies, Penelope J.E. Denny, Walter B. Hofrichter, Frima Fox. Jacobs, Joseph. Roberts, Ann M. Simon, David L. Janson's History of Art, Prentice Hall; 2007, Upper Saddle, New Jersey. Seventh Edition, ISBN 0-13-193455-4^{[მკვდარი ბმული]} pg. 298
↑ Davies, Penelope J.E. Denny, Walter B. Hofrichter, Frima Fox. Jacobs, Joseph. Roberts, Ann M. Simon, David L. Janson's History of Art, Prentice Hall; 2007, Upper Saddle River, New Jersey. Seventh Edition, ISBN 0-13-193455-4^{[მკვდარი ბმული]}pg. 277
↑ Esposito, John L. (2011). What Everyone Needs to Know about Islam (2nd ed.). Oxford University Press. pp. 14–15.
↑ "Figural Representation in Islamic Art". The Metropolitan Museum of Art.
↑ M. Anwarul Islam and Zaid F. Al-hamad (2007). "The Dome of the Rock: Origin of its octagonal plan". Palestine Exploration Quarterly. 139 (2): 109–128.
↑ Baer, Eva (1983). Metalwork in Medieval Islamic Art. State University of New York Press. pp. 58, 86, 143, 151, 176, 201, 226, 243, 292, 304. ISBN 0-87395-602-8^{[მკვდარი ბმული]}.

[1] Marilyn Jenkins-Madina, Richard Ettinghausen and Oleg Grabar, 2001, Islamic Art and Architecture: 650–1250, Yale University Press, ISBN 978-0-300-08869-4^{[მკვდარი ბმული]}, p.3; Brend, 10

[2] J. M. Bloom; S. S. Blair (2009). Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Vol. II. New York: Oxford University Press. pp. vii. ISBN 978-0-19-530991-1.

[3] Davies, Penelope J.E. Denny, Walter B. Hofrichter, Frima Fox. Jacobs, Joseph. Roberts, Ann M. Simon, David L. Janson's History of Art, Prentice Hall; 2007, Upper Saddle, New Jersey. Seventh Edition, ISBN 0-13-193455-4^{[მკვდარი ბმული]} pg. 298

[4] Davies, Penelope J.E. Denny, Walter B. Hofrichter, Frima Fox. Jacobs, Joseph. Roberts, Ann M. Simon, David L. Janson's History of Art, Prentice Hall; 2007, Upper Saddle River, New Jersey. Seventh Edition, ISBN 0-13-193455-4^{[მკვდარი ბმული]}pg. 277

[5] Esposito, John L. (2011). What Everyone Needs to Know about Islam (2nd ed.). Oxford University Press. pp. 14–15.

[6] "Figural Representation in Islamic Art". The Metropolitan Museum of Art.

[7] M. Anwarul Islam and Zaid F. Al-hamad (2007). "The Dome of the Rock: Origin of its octagonal plan". Palestine Exploration Quarterly. 139 (2): 109–128.

[8] Baer, Eva (1983). Metalwork in Medieval Islamic Art. State University of New York Press. pp. 58, 86, 143, 151, 176, 201, 226, 243, 292, 304. ISBN 0-87395-602-8^{[მკვდარი ბმული]}.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]