ბარსელონის დინასტია

ბარსელონის დინასტია (ესპ. Casa de Barcelona, იტალ. Casa di Barcellona) — ესპანური სამეფო დინასტია, რომელიც დაარსდა 870 წელს და არსებობა შეწყვიტა 1433 წელს არაგონის მეფე მარტინის გარდაცვალებით. სხვადასხვა პერიოდში ისინი მართავდნენ არა მხოლოდ ბარსელონას, არამედ არაგონს, მაიორკას, სარდინიას, სიცილიას, ათენსა და სხვა წვრილ სახელმწიფოებს ესპანეთსა და იტალიაში. ბარსელონას დინასტია შეწყდომის შემდეგ ტრასტამარებმა ჩაანაცვლეს.

ბარსელონის დინასტია

ქვეყანა	ესპანეთი იტალია საფრანგეთი საბერძნეთი
ფუძე დინასტია	ბელიონიდები
ტიტულები	არაგონის მეფე ვალენსიის მეფე მაიორკის მეფე სიცილიის მეფე სარდინიის მეფე კორსიკის მეფე ათენის ჰერცოგი ნეოპატრიის ჰერცოგი ურგელის გრაფი ბარსელონის გრაფი ხირონის გრაფი ოსონის გრაფი ბესალუს გრაფი პროვანსის გრაფი ფორსალკიერის გრაფი კარდანიის გრაფი მონპელიეს სენიორი
დამაარსებელი	ვილფრედ თმიანი
უკანასკნელი მმართველი	მარტინ არაგონელი
დაარსდა	870
დაიშალა	1433 (უკანასკნელი მამაკაცი) 1445 (უკანასკნელი ქალი)
ეროვნება	ესპანელები

ისტორია

870 წელს ბარსელონის გრაფმა ვილფრედ თმიანმა დააარსა საკუთარი, ბრასელონის დინასტია, რომელმაც თითქმის ექვსასი წელი იარსება. მისმა შთამომავალმა, ბრასელონის გრაფმა რამონ ბერენგარ III-მ პროვანსის გრაფინია დულკაზე ქორწინებით მიიღო პროვანსის საგრაფოს ტახტი, რომელსაც მისი შთამომავლები XV საუკუნემდე ფლობდნენ, სანამ საგრაფო საფრანგეთის მეფე ლუი XI-მ არ დაიპყრო. უკვე 1137 წელს ბარსელონის გრაფმა რამონ ბერენგარ IV-მ ცოლად შეირთო არაგონის დედოფალი პეტრონილა, რითაც ბარსელონელთა დინასტია არაგონშიც გამეფდა. აქედან იწყება დინასტიის „ოქროს ხანა“.

რამონ ბერენგარისა და პეტრონილას შვილთაშვილის შვილმა, მეფე პედრო III-მ დედოფალ კონსტანცია სიცილიელზე ქორწინებით მიიღო სიცილიის ტახტიც, რის შემდეგაც ასევე ბარსელონელების მონარქიას დაექვემდებარა სიცილია. მალევე არაგონელები იპყრობენ სარდინიასა და კორსიკასაც, რასაც მოჰყვა კიდევ ერთი წარმატებული ქორწინების გზით ბარსელონელების ათენის საჰერცოგოში გამეფებაც. ამასთან, მეფე ხაიმე I დამპყრობელი საგრძნობლად აფართოვებს თავის არაგონულ სამფლობელოებს და იპყრობს ვალენსიასა და მაიორკასაც, თუმცა მაიორკის შესანარჩუნებლად იგი ცალკე სამეფოდ ჩამოაყალიბა და თავის ძეს გადაულოცა.

საბოლოოდ ბარსელონის პროვანსული შტო 1245 წელს შეწყდა, უკვე 1409 წელს კი ისინი კარგავენ სიცილიის ტახტსაც. საბოლოოდ კი 1433 წელს, არაგონის მეფე მარტინის უშვილოდ დაღუპვის შემდეგ არაგონის ტახტს იკავებენ კასტილიელი ტრასტამარები, ფერდინანდ I-ის თაოსნობით, რომელმაც ტახტი მემკვიდრეობით დედის, დედოფალ ელეანორასაგან მიიღო, რომელიც თავის მხრივ მეფე პედრო IV-ის შვილი იყო.

მმართველები

პროვანსის გრაფები

• 

  დედოფალი პეტრონილა არაგონელი და გრაფი რამონ ბერენგარ IV ბარსელონელი

  რამონ ბერენგარ I (1082-1131), გრაფი 1112-31 წლებში, ცოლად ჰყავდა გრაფინია დულკა I, რომელთანაც შეეძინა შვილები;
• ბერენგარ რამონ I (1114-1144), გრაფი 1131-1144 წლებში, ცოლად ჰყავდა ბეატრის მელგილი, რომელთანაც შეეძინა მემკვიდრე;
• რამონ ბერენგარ II (1135-1166), გრაფი 1144-1166 წლებში, ცოლად ჰყავდა რიჩეზა პოლონელი, რომელთანაც შეეძინა მემკვიდრე;
• დულკა II (1162-1172), გრაფინია 1166 წელს, ტახტზე ასვლიდან რამდენიმე თვეში დაამხო მისმა არაგონელმა ბიძაშვილმა;
• ალფონსო I (1157-1196), არაგონის მეფე, პროვანსის გრაფი 1166-1173 წლებში, ცოლად ჰყავდა სანჩა კასტილიელი, რომელთანაც შეეძინა შვილები;
• რამონ ბერენგარ III (1158-1181), ალფონსოს ძმა, გრაფი 1173-81 წლებში, გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• სანჩო (1161-1223), ალფონსოს და რამონ ბერენგარ III-ის ძმა, გრაფი 1181-1185 წლებში, გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• ალფონსო II (1180-1209), ალფონსო I-ის ძე, გრაფი 1185-1209 წლებში, ცოლად შეირთო ფორსალკიერის გრაფინია გარსენდა, რომელთანაც შეეძინა მემკვიდრე;
• რამონ ბერენგარ IV (1198-1245), გრაფი 1209-1245 წლებში, ცოლად შეირთო ბეატრიჩე სავოიელი, რომელთანაც შეეძინა ოთხი გოგონა;
• ბეატრისი (1229-1267), გრაფინია 1245-1267 წლებში, ცოლად გაჰყვა ნეაპოლის მეფე კარლო I-ს, ამიტომაც პროვანსა მის შთამომავლებს დარჩა, ანჟუს დინასტიიდან;

არაგონის მეფეები

• ალფონსო II (1157-1196), დედოფალ პეტრონილას ძე, მეფე 1164-1196 წლებში, ცოლად შეირთო სანჩა კასტილიელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მეფე;
• პედრო II (1178-1213), მეფე 1196-1213 წლებში, ცოლად შეირთო მარი დე მონპელიე, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მეფე;
• ხაიმე I (1208-1276), მეფე 1213-1276 წლებში, ცოლად შეირთო ლეონორ კასტილიელი, დაქვრივების შემდეგ ვიოლანტე უნგრელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მეფე;
• პედრო III (1240-1285), მეფე 1276-1285 წლებში, ცოლად შეირთო კონსტანცია სიცილიელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო ორი მეფე;
• ალფონსო III (1265-1291), მეფე 1285-1291 წლებში, გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• ხაიმე II (1267-1327), მეფე 1291-1327 წლებში, ცოლად შეირთო ჯერ ისაბელ კასტილიელი, დაქვრივების შემდეგ ბლანშ ანჟუელი, მისი გარდაცვალების შემდეგ მარი დე ლუზინიანი, ხოლო მისი დაღუპვის შემდეგ ელისენდა დე მონკადა, მომავალი მეფე შეეძინა მეორე ცოლისგან;
• ალფონსო IV (1299-1336), მეფე 1327-1336 წლებში, ცოლად შეირთო ტერეზა დ’ენტენკა, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მეფე, მისი დაღუპვის შემდეგ კი დაქორწინდა ლეონორ კასტილიელზე;
• პედრო IV (1319-1387), მეფე 1336-1387 წლებში, პირველად დაქორწინდა მარია ნავარელზე, დაქვრივების გამო მეორედ იქორწინა ლეონორ პორტუგალიელზე, რომლის გარდაცვალების შემდეგაც დაქორწინდა ელეონორა სიცილიელზე, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი მეფე;
• ხუან I (1350-1396), მეფე 1387-1396 წლებში, პირველად დაქორწინდა მარი არმანიაკზე, მისი გარდაცვალების შემდეგ იოლანდა ბარელზე, მაგრამ მემკვიდრე არ ჰყოლია;
• მარტინი (1356-1410), მეფე 1396-1410 წლებში, პირველად დაქორწინდა მარია დე ლუნაზე, მისი გარდაცვალების შემდეგ მარგარიტა დე პრადესზე, მაგრამ მემკვიდრე არ ჰყოლია;

• 
  ალფონსო II
• 
  პედრო II
• 
  ხაიმე I
• 
  პედრო III
• 
  ალფონსო III
• 
  ხაიმე II
• 
  ალფონსო IV
• 
  პედრო IV
• 
  ხუან I
• 
  მარტინი

მაიორკის მეფეები

• ხაიმე I (1208-1276), სამეფოს დამაარსებელი და მისი მეფე 1231-1276 წლებში, ცოლად შეირთო ლეონორ კასტილიელი, დაქვრივების შემდეგ ვიოლანტე უნგრელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მეფე;
• ხაიმე II (1243-1311), მეფე 1276-1286 და 1295-1311 წლებში. ცოლად შეირთო ესკლარამუნდა დე ფუა, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;
• ალფონსო I (1265-1291), არაგონის მეფე პედრო III-ის ძე, მეფე 1286-1291 წლებში, გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• ხაიმე III (1267-1327), მეფე ალფონსო I-ის ძმა, მეფე 1291-1295 წლებში, გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• სანჩო (1276-1324), მეფე ხაიმე II-ის ვაჟი, მეფე 1311-1324 წლებში, ცოლად შეირთო მარია ნეაპოლელი, მაგრამ შვილები არ ჰყოლია;
• ხაიმე III (1315-1349), ხაიმე II-ის შვილიშვილი, მეფე 1324-1349 წლებში, პირველად იქორწინა კონსტანსია არაგონელზე, რომელთანაც შეეძინა შემდეგი მეფე, დაქვრივების შემდეგ კი დაქორწინდა ვიოლანტე ვილარაგუზე;
• ხაიმე IV (1335-1375), ხაიმე III-ის ძე, მეფე 1349-1375 წლებში, ცოლად შეირთო ნეაპოლის დედოფალი ჯოვანა I, მაგრამ სვილები არ ჰყოლია;
• ისაბელა (1337-1406), ხაიმე IV-ის და, დედოფალი 1375-1403 წლებში, ცოლად გაჰყვა მონფერატის მარკიზ ჯოვანი II-ს, რომელთანაც შეეძინა შვილები, თუმცა იგი დაამხეს და მაიორკის სამეფოც არაგონს მიუერთდა;

• 
  ხაიმე I
• 
  ხაიმე II
• 
  ალფონსო I
• 
  ხაიმე III
• 
  სანჩო
• 
  ხაიმე IV

სიცილიის მეფეები

• ჯაკომო I (1267-1327), დედოფალ კონსტანციას ძე, მეფე 1285-1295 წლებში, ტახტიდან გადადგა ძმის სასარგებლოდ;
• ფედერიკო III (1272-1337), მეფე ხაიმეს ძმა, მეფე 1295-1337 წლებში, ცოლად შეირთო ელეონორა ანჟუელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მეფე;
• პიეტრო II (1304-1342), მეფე 1337-1342 წლებში, ცოლად შეირთო ელიზაბეთ კარინტიელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო ორი მეფე;
• ლუდოვიკო (1337-1355), მეფე 1342-1355 წლებში, გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• ფედერიკო IV (1341-1377), მეფე 1355-1377 წლებში, ცოლად შეირთო კონსტანსია არაგონელი, რომელთანაც შეეძინა მომდევნო მონარქი;
• მარია (1363-1401), დედოფალი 1377-1401 წლებში, ცოლად გაჰყვა მარტინ არაგონელს, რომელიც შემდეგი მეფე გახდა;
• მარტინ I (1374-1409), მეფე 1401-1409 წლებში, დედოფალ მარიას შემდეგ თავად დაიკავა ტახტი და დაქორწინდა ბლანკა ნავარელზე, მაგრამ შვილები არც მასთან ეყოლა;
• მარტინ II (1356-1410), მეფე 1409-1410 წლებში, ტახტი დაიკავა ძის, მარტინ I-ის გარდაცვალების შემდეგ და სიცილია არაგონს მიუერთა;

• 
  პიეტრო I
• 
  ჯაკომო I
• 
  ფედერიკო III
• 
  პიეტრო II
• 
  მარია
• 
  მარტინ I
• 
  მარტინ II

ცნობილი ქალები ბარსელონას დინასტიიდან

• დულკა არაგონელი (1160-1198), პორტუგალიის მეფე სანშუ I-ის ცოლი, მეფე აფონსუ II-ის დედა;
• კონსტანსია არაგონელი (1179-1222), უნგრეთის, სიცილიისა და გერმანიის დედოფალი, საღვთო რომის იმპერატრიცა, იმპერატორ ჰაინრიხ VII-ის ცოლი;
• მარგარიტა პროვანსელი (1221-1295), საფრანგეთის დედოფალი როგორც ლუი IX-ის მეუღლე, მეფე ფილიპ III-ის დედა;
• ელეანორ პროვანსელი (1223-1291), ინგლისის დედოფალი როგორც მეფე ჰენრი III-ის ცოლი, მეფე ედუარდ I-ის დედა;
• სანჩია პროვანსელი (1225-1261), გერმანიის დედოფალი როგორც მეფე რიჩარდ კორნუოლელის ცოლი;
• ბეატრის პროვანსელი (1229-1267), სიცილიისა და ნეაპოლის დედოფალი როგორც მეფე შარლ I ანჟუელის მეუღლე, მეფე კარლო II-ის დედა;
• ვიოლანტე არაგონელი (1236-1301), კასტილიისა და ლეონის დედოფალი როგორც ალფონსო X-ის მეუღლე, მეფე სანჩო IV-ის დედა;
• ისაბელა არაგონელი (1248-1271), საფრანგეთის დედოფალი როგორც ფილიპ III-ის ცოლი, მეფე ფილიპ IV ლამაზისა და ვალუას დინასტიის დამაარსებელ შარლის დედა;
• ისაბელა არაგონელი (1271-1336), პორტუგალიის დედოფალი როგორც მეფე დინიშის ცოლი, მეფე აფონსუ IV-ის დედა, კათოლიკური ეკლესიის წმინდანი;
• სანჩია მაიორკელი (1281-1345), ნეაპოლის დედოფალი როგორც მეფე რობერტოს ცოლი;
• კონსტანცია სიცილიელი (1304-1344), პირველად დაქორწინდა კვიპროსისა და იერუსალიმის მეფე ანრი II-ზე, შემდეგ სომხეთის მეფე ლევონ IV-ზე, შემდეგ კი კვიპროსისა და იერუსალიმის მეფე იანუსზე, შვილები არ ჰყოლია;
• ელეონორა სიცილიელი (1325-1375), არაგონის დედოფალი როგორც მეფე პედრო IV-ის ცოლი, მეფე ხუან I-ისა და მეფე მარტინის დედა;
• ისაბელა მაიორკელი (1337-1406), მაიორკის სუვერენული დედოფალი 1375-1406 წლებში;
• ელეანორ არაგონელი (1358-1382), კასტილიისა და ლეონის დედოფალი, მეფე ხუან I-ის ცოლი, კასტილიის მეფე ენრიკე III-ის და არაგონის მეფე ფერდინანდ I-ის დედა;
• მარია სიცილიელი (1363-1401), სიცილიის სუვერენული დედოფალი 1377-1401 წლებში, დაქორწინებული იყო თავის ბიძაშვილ მარტინ არაგონელზე;

• 
  დულკა, პორტუგალიის დედოფალი
• 
  კონსტანსია, საღვთო რომის იმპერატრიცა და უნგრეთის დედოფალი
• 
  მარგარიტა, საფრანგეთის დედოფალი
• 
  ელეანორი, ინგლისის დედოფალი
• 
  სანჩია, გერმანიის დედოფალი
• 
  ბეატრისი, სიცილიის დედოფალი
• 
  ვიოლანტე, კასტილიის დედოფალი
• 
  ისაბელა, საფრანგეთის დედოფალი
• 
  წმინდა ისაბელა, პორტუგალიის დედოფალი
• 
  სანჩია, ნეაპოლის დედოფალი
• 
  ელეონორა, არაგონის დედოფალი
• 
  ელეანორა, კასტილიის დედოფალი
• 
  მარია, სიცილიის დედოფალი

გენეოლოგიური ხე

სანიფრედ I ბარსელონის, კარდანიის, ბესალუს, ურგელის, კონფლენტის გრაფი ბარსელონის დინასტია

ერმესენდა (კარკასონის გრაფ ბელიოს ასული) ბელიოს დინასტია

ვილმფრედ I ბარსელონის გრაფი

რადულფი ბესალუს გრაფი

მირო I რუსილონის გრაფი

ვიფრედ I ბარსელონის გრაფი

სუნიერი ბარსელონის გრაფი

სანიფრედ II ურგელის გრაფი

მირო II კარდენიის, ბესალუს გრაფი კარდენიის შტო

ბორელ II ბარსელონის გრაფი

მირო ბარსელონის გრაფი

სანიფრედ II კარდენიის გრაფი

ვილფრედ II ბესალუს გრაფი

მირო III კარდენიის, ბესალუს გრაფი

ოლიბა კაბრეტა კარდენიის, ბესალუს გრაფი

რამონ ბორელი ბარსელონის გრაფი

ერმენგოლ I ურგელის გრაფი ურგელის შტო

ბერნარდ I ბესალუს გრაფი

ვილფრედი II კარდენიის გრაფი

ოლიბა აბატი, ბიკის ეპისკოპოსი

ბერენგარ რამონ I I ბარსელონის გრაფი

ერმენგოლ II ურგელის გრაფი

ბერნარდ I ბერგას გრაფი

ბერენგარი ბერგას გრაფი

რამონ ბერენგარ I ბარსელონის გრაფი

ერმენგოლ III ურგელის გრაფი

პედრო რაიმუნდო ტახტის მემკვიდრე

რამონ ბერენგარ II ბარსელონის გრაფი

ბერენგარ რამონ II ბარსელონის გრაფი

გერბერგა პროვანსის გრაფინია ბოსოს დინასტია

ერმენგოლ IV ურგელის გრაფი

რამონ ბერენგარ III III ბარსელონის და პროვანსის გრაფი

დულკა I პროვანსის გრაფინია

ერმენგოლ V ურგელის გრაფი

გულიემ III ფორსალკიერის გრაფი ფორსალკიერის შტო

რამონ ბერენგარ IV ბარსელონის გრაფი

პეტრონილა არაგონის დედოფალი ხიმენესების დინასტია

ბერენგარ რამონი პროვანსის გრაფი

ერმენგოლ VI ურგელის გრაფი

ბერტრან I ფორსალკიერის გრაფი

პედრო ბარსელონელი ტახტის მემკვიდრე

ალფონსო II არაგონის მეფე, პროვანსის გრაფი

რამონ ბერენგარ III პროვანსის გრაფი

სანჩო პროვანსის გრაფი

რამონ ბერენგარ II პროვანსის გრაფი

ერმენგოლ VII ურგელის გრაფი

ბერტრან II ფორსალკიერის გრაფი

გულიემ IV ფორსალკიერის გრაფი

ევდოკია კომნენა

ნუნიო რუსილონისა და კარდანიის გრაფი

დულკა II პროვანსის გრაფინია

ერმენგოლ VIII ურგელის გრაფი

გარსენდა ტახტის მემკვიდრე

მარი დე მონპელიე

პედრო II არაგონის მეფე

ალფონსო II პროვანსის გრაფი

გარსენდა დე სებრანი ფორსალკიერის გრაფინია

ხაიმე I არაგონის მეფე

რამონ ბერენგარ IV პროვანსისა და ფორსალკიერის გრაფი

პედრო III არაგონის მეფე

კონსტანცია სიცილიის დედოფალი

ბეატრისი, პროვანსის და ფორსალკიერის გრაფინია

კარლო I სიცილიის მეფე

ხაიმე II მაიორკის მეფე მაიორკის შტო

ალფონსო III არაგონის მეფე

ხაიმე II არაგონისა და სიცილიის მეფე

ფედერიკო II სიცილიის მეფე სიცილიის შტო

ხაიმე ტახტის მემკვიდრე

სანჩო მაიორკის მეფე

ფერნანდო პრინცი

ფილიპე მაიორკის რეგენტი

ხაიმე ტახტის მემკვიდრე

ალფონსო IV არაგონის მეფე

ხუანი ალექსანდრიის პატრიარქი

პედრო II სიცილიის მეფე

(უკანონო) ორლანდო პალერმოს გუბერნატორი

(უკანონო) ალფონსო ფადრიკი ათენის ვიკარი

მანფრედი ათენის ჰერცოგი

გულიემ II ათენის ჰერცოგი

ხუანი ათენის ჰერცოგი

(უკანონო) სანჩო

ხაიმე III მაიორკის მეფე

პედრო IV არაგონის მეფე

ხაიმე I ურგელის გრაფი

ლუდოვიკო სიცილიის მეფე

ფედერიკო III სიცილიის მეფე ათენის ჰერცოგი

პედრო ფადრიკი სალონას გრაფი

ხაიმე ფადრიკი სალონას გრაფი

ბონიფაც ფადრიკი აეგინის სენიორი

ხუან ფადრიკი სალამინის სენიორი

ფრედერიკ I ათენის ჰერცოგი

ვინჩიგერა სიცილიის კანცლერი

ჯოვანი II პალეოლოგოსი მონფერატის მარკიზი

ისაბელა მაიორკის დედოფალი

ხაიმე IV მაიორკის მეფე

ხუან I არაგონის მეფე

ელეონორა ∞ ხუან I ტრასტამარა კასტილიის მეფე

მარტინი არაგონის მეფე

პედრო II ურგელის გრაფი

მარგერიტა პალეოლოგინა

ლუდოვიკო ფადრიკი სალონას გრაფი

ელენა კანტაკუზენე

ბარტოლომეო კამარატას გრაფი

პედრო II ურგელის გრაფი

მარგერიტა პალეოლოგინა

ენრიკე III კასტილიის მეფე

ფერდინანდ I არაგონის მეფე

მარტინ I სიცილიის მეფე

მარია სიცილიის დედოფალი, ათენის ჰერცოგინია

ფრედერიკი ლუნას გრაფი

ხაიმე II ურგელის გრაფი

ლიტერატურა

• Montesinos, José V. (2008). «Jaume I: el rei dels valencians». Valencia, España: RTVV.
• Salvat Universal Enciclopedia (1998). Tomo IV. Salvat Editores. ISBN 84-345-9504-4.
• Marineo Sículo, Lucio (1524). La historiografía humanista en los albores del siglo XVI: la Crónica d’Aragón. traducida al castellano por el bachiller Juan de Molina (Valencia, Joan Jofré,). I.
• Guerrero Navarrete, Yolanda (2006). Los primeros Trastámara castellanos y su época. Madrid: Liceus. ISBN 84-9822-512-4.
• Guijarro Triado, Josep (2006). “El tesoro oculto de los templarios”. Planeta. ISBN 84-674-2415-X.
• Antonio Ubieto Arteta, Creación y desarrollo de la Corona de Aragón, Zaragoza, Anubar (historia de Aragón), 1987. ISBN 84-7013-227-X
• Guillermo Fatás y Guillermo Redondo, en Blasón de Aragón: El escudo y la bandera, Zaragoza, Diputación General de Aragón, 1995. ISBN 978-84-7753-543-0
• Alberto Montaner Frutos, El señal del rey de Aragón: Historia y significado, Zaragoza, Institución «Fernando el Católico», 1995, págs. 23-27. ISBN 84-7820-283-8
• Faustino Menéndez Pidal de Navascués, en Símbolos de España, Madrid, Centro de Estudios Políticos y Constitucionales, 2000, págs. 95-138, ISBN 978-84-259-1110-1
• Aurell, Martí (1998). Les noces del comte: Matrimoni i poder a Catalunya (785-1213). Ediciones Omega. ISBN 84-282-1091-8.