ვიკიპედია

ბელა ბარტოკი

ბელა ვიქტორ იანოშ ბარტოკი (უნგრ. Béla Viktor János Bartók [ˈbeːlɒ ˈbɒrtoːk]; დ. 25 მარტი, 1881 — გ. 26 სექტემბერი, 1945) — უნგრელი კომპოზიტორი, პიანისტი და ეთნომუსიკოლოგი. განიხილება XX საუკუნის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს კომპოზიტორად და ფრანც ლისტთან ერთად, ერთ-ერთ უდიდეს უნგრელ კომპოზიტორად.[18]

ბელა ბარტოკი

ბიოგრაფია
დაბ. თარიღი 25 მარტი, 1881(1881-03-25)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15]
დაბ. ადგილი Sânnicolau Mare, ავსტრია-უნგრეთის იმპერია[16]
გარდ. თარიღი 26 სექტემბერი, 1945(1945-09-26)[17] [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [15](64 წლის)
გარდ. ადგილი ნიუ-იორკი[17]
დასაფლავებულია ფერნკლიფის სასაფლაო და ფარკაშრეტის სასაფლაო
საიტი bartok.hu
ბელა ბარტოკი ვიკისაწყობში

მის მიერ ფოლკლორული მუსიკის შეგროვება და ანალიტიკური კვლევა შედარებითი მუსიკოლოგიის, ხოლო შემდგომ, ეთნომუსიკოლოგიის საფუძველი გახდა.

ბიოგრაფია რედაქტირება

ბავშვობა და ადრეული წლები (1881–98) რედაქტირება

ბარტოკი დაიბადა ბანატის რეგიონის ქალაქ ნადსენტმიკლოშში, უნგრეთის სამეფოში, ავსტრო-უნგრეთში (1920 წლიდან სანნიკოლაუ მარე, რუმინეთი) 1881 წლის 25 მარტს.

მამის მხრიდან ბარტოკის ოჯახი წარჩინებულთა დაბალ კლასს მიეკუთვნებოდა, წარმოშობით ბორშოდსირაკიდან (ბორშოდის მხარე). [19] მამამისის დედა, თუმცაღა კათოლიკე იყო, წარმოშობით ბუნიევციდან, თავს უნგრელად თვლიდა.[20] ბარტოკის მამასაც ბელა ერქვა, ხოლო დედას, სახელად პაულა (ქალიშვილობის გვარი ვოიტი), გერმანული ფესვები ჰქონდა, მაგრამ უნგრულად გამართულად საუბრობდა.[21]

ბელამ მუსიკალური ნიჭი ადრეულ ასაკში გამოამჟღავნა. დედამისი იხსენებდა, რომ მას შეეძლო სხვადასხვა საცეკვაო რიტმების ერთმანეთისგან გარჩევა მანამ, სანამ წინადადებების წარმოთქმას ისწავლიდა.[22] ოთხი წლის ასაკისთვის 40-მდე პიესის დაკვრა შეეძლო ფორტეპიანოზე და მომდევნო წელს დედამ ინსტრუმენტის შესწავლა ფორმალურადაც დააწყებინა.

ბელა პატარა, ავადმყოფი ბავშვი იყო და ხუთ წლამდე მწვავე დერმატიტით იტანჯებოდა.[23] 1888 წელს, როცა ბელა შვიდი წლის იყო, მამამისი, რომელიც ერთ-ერთი სასოფლო-სამეურნეო სკოლის დირექტორი იყო, მოულოდნელად გარდაიცვალა. ამის შემდეგ დედამ ის და მისი და, ერჟებეტი, საცხოვრებლად ჯერ ნადსელეშში (დღევანდელი ვინოგრადივი, უკრაინა), ხოლო მოგვიანებით, პოჟონში (დღევანდელი ბრატისლავა, სლოვაკეთი) წაიყვანა.

პირველი საკონცერტო გამოსვლა ბარტოკს 11 წლის ასაკში, ნადსელეშში ჰქონდა.[24] შესრულებულ ნამუშევრებს შორის მისი პირველი კომპოზიციაც იყო, სახელად „დუნაის დინება“.[25] ცოტა ხნის შემდეგ ის ლასლო ერკელის მოსწავლე გახდა.[26]

ადრეული მუსიკალური კარიერა (1899–1908) რედაქტირება

 
ბარტოკის ხელმოწერა სკოლის დამთავრებისას გადაღებულ ფოტოზე, 1899 წლის 9 სექტემბერი

1899 წლიდან 1903 წლამდე ბარტოკი ფორტეპიანოს იშტვან ტომანთან სწავლობდა, ფრანც ლისტის ყოფილ მოსწავლესთან, ხოლო კომპოზიციას – იანოშ კესლერთან, ბუდაპეშტის მუსიკის სამეფო აკადემიაში.[27] აქ გაიცნო ზოლტან კოდაი, რომელმაც მასზე ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა და რომელთანაც ცხოვრების ბოლომდე მეგობრობდა.[28] 1903 წელს დაწერა პირველი დიდი საორკესტრო ნაწარმოები „კოსუტი“ (Kossuth), სიმფონიური პოემა, რომელიც ლაიოშ კოსუტს, 1848 წლის უნგრეთის რევოლუციის გმირს ეძღვნებოდა.[29]

მის ადრეულ შემოქმედებაზე დიდი გავლენა იქონია რიხარდ შტრაუსის მუსიკამ, რომელსაც 1902 წელს შეხვდა, ბუდაპეშტში, „ასე იტყოდა ზარათუშტრას“ (Also sprach Zarathustra) უნგრულ პრემიერაზე.[30]

1904 წელს, ერთ-ერთ კურორტზე დასასვენებლად ყოფნისას მოისმინა, თუ როგორ უმღეროდა ლიდი დოშა – ახალგაზრდა ძიძა კიბედიდან, ტრანსილვანიიდან, ბავშვებს ხალხურ სიმღერებს. ამან გააღვივა მასში ხალხური სიმღერების სიყვარული, რომელიც მთელი ცხოვრება გაჰყვა.[31]

1907 წლიდან მოყოლებული მასზე გავლენა იქონია ფრანგი კომპოზიტორის, კლოდ დებიუსის მუსიკამაც, რომელიც კოდაიმ საფრანგეთიდან ჩამოიტანა. ამ დროისათვის ბარტოკის დიდი ზომის საორკესტრო ნაწარმოებები კვლავ იოჰანეს ბრამსის და რიხარდ შტრაუსის სტილში იყო, მაგრამ წერდა მცირე ზომის საფორტეპიანო პიესებსაც, რომელიც ხალხური მუსიკის მიმართ მის ინტერესს აჩვენებდა. პირველი ნაწარმოები, რომელშიც ნათლად ჩანს მისი ეს ახალი მიმართულება, არის სიმებიანი კვარტეტი №1 ლა-მინორში, რომელიც ხალხურის მსგავს ელემენტებს შეიცავს.[32]

1907 წელს ბარტოკმა სამეფო აკადემიაში ფორტეპიანოს სწავლება დაიწყო,[33] რამაც საშუალება მისცა, ევროპაში ტური შეეწყვიტა და უნგრეთში ემუშავა. მისი სტუდენტებიდან აღსანიშნავია ფრიც რაინერი, სერ გეორგ შოლტი, დიერდ შანდორი, ერნე ბალოგი და ლილი კრაუსი.

1908 წელს კოდაისთან ერთად იმოგზაურა ქვეყნის მასშტაბით მადიარების ხალხური მელოდიების შესაგროვებლად და გამოსაკვლევად. მათი ინტერესის ზრდა ხალხური მუსიკისადმი დაემთხვა საზოგადოების დაინტერესებას ტრადიციული ეროვნული კულტურით. მათ რამდენიმე მოულოდნელი აღმოჩენა გააკეთეს. მადიარების მუსიკა მანამდე ბოშურ მუსიკად იყო კატეგორიზებული. ამის მაგალითია ფრანც ლისტის ცნობილი „უნგრული რაფსოდიები“ ფორტეპიანოსთვის, რომელიც მან იმ დროს პოპულარულ ბოშათა სიმღერებზე დააფუძნა. ბარტოკმა და კოდაიმ, ამისგან განსხვევბით, აღმოაჩინეს, რომ ძველი მადიარული ხალხური სიმღერები პენტატონიკურ გამაზეა დაფუძნებული, ცენტრალური აზიის, ანატოლიის და ციმბირის რეგიონების მსგავსად.

ბარტოკმა და კოდაიმ მაშინვე დაიწყეს მადიარი გლეხების მუსიკის გამოყენება თვიანთ კომოზიციებში. ხშირად ახდენდნენ ხალხური მელოდიების ზუსტ ციტირებას და წერდნენ პიესებს, რომლებიც მთლიანად მსგავს სიმღერებზე იყო დაფუძნებული. ამის მაგალითია ბარტოკის საფორტეპიანო ორტომეული სათაურით „ბავშვებისათვის“, რომელიც 80 ხალხურ მელოდიას შეიცავს მისი დაწერილი აკომპანიმენტით. ბარტოკის მუსიკის სტილი ამ დროს ხალხური მუსიკის, კლასიციზმის და მოდერნიზმის სინთეზს წარმოადგენდა. მისი მელოდიური და ჰარმონიული აზროვნება უნგრეთის, რუმინეთის და სხვა ქვეყნების ფოლკლორული მუსიკით იყო შთაგონებული. განსაკუთრებით უყვარდა ბულგარული მუსიკის ასიმეტრიული საცეკვაო რიტმები და გამოკვეთილი ჰარმონიები. მისი ადრეული ნამუშევრების უმეტესობაში ნაციონალისტური და რომანტიკული ელემენტების ნაზავი გვხვდება.

შუა პერიოდი და კარიერა (1909–39) რედაქტირება

პირადი ცხოვრება რედაქტირება

1909 წელს, 28 წლის ასაკში, ბარტოკი დაქორწინდა მარტა ციგლერზე (1893–1967), რომელიც 16 წლის იყო. მათი ვაჟი, ბელა ბარტოკი III 1910 წლის 22 აგვისტოს დაიბადა. დაახლოებით 15 წლიანი თანაცხოვრების შემდეგ, 1923 წელს ბარტოკი მეუღლეს დაშორდა. განქორწინებიდან ორი თვის შემდეგ კი დაქორწინდა დიტა პასტორიზე (1903-1982), ფორტეპიანოს სტუდენტზე, ხელის თხოვნიდან ათი დღის შემდეგ. დიტა 19 წლის იყო, ხოლო ბარტოკი – 42 წლის. 1924 წელს დაიბადა მათი ვაჟი, პეტერი.[34]

ბარტოკი კათოლიკედ აღიზარდა, თუმცა ზრდასრულ ასაკში ათეისტი გახდა. მოგვიანებით, მიიზიდა უნიტარიანულმა რწმენამ და 1916 წელს იგი ოფიციალურადაც მიიღო. იგი რელიგიური არასოდეს ყოფილა, თუმცა, მისი ვაჟის თანახმად, „ბუნების მოყვარული იყო: ყოველთვის უდიდესი მოწიწებით საუბრობდა ბუნების სასწაულებრივ წესრიგზე“. თავად ბელა III უნგრეთის უნიტარიანული ეკლესიის ხელმძღვანელიც გახდა.[35]

ოპერა რედაქტირება

1911 წელს ბარტოკმა დაწერა თავისი ერთადერთი ოპერა „ლურჯწვერას სასახლე“, რომელიც მარტას მიეძღვნა. ნაწარმოები უნგრეთის გამოყენებითი ხელოვნების კომიასიასაც წარუდგინა ჯილდოსთვის, მაგრამ იგი უარყოფილი იქნა, როგორც სცენისთვის შეუფერებელი.[36] 1917 წელა ბარტოკმა ნაწარმოების რევიზია მოახდინა 1918 წლის პრემიერისთვის, ხოლო დასასრული თავიდან დაწერა. 1919 წლის უნგრეთის რევოლუციის შემდეგ, რომელშიც აქტიურად მონაწილეობდა, ჰორტის რეჟიმმა აიძულა, წაეშალა ლიბრეტისტის, ბელა ბალაჟის გვარი,[37] რომელიც შავ სიაში იყო და ვენაში იყო გაქცეული. „ლურჯწვერას სასახლე“ ბარტოკის ემიგრაციამდე მხოლოდ ერთხელ, 1936 წელს დაიდგა. ცხოვრების დარჩენილი პერიოდის განმავლობაში ბარტოკი, რომელიც უნგრეთის, მისი ხალხის და კულტურის ერთგული იყო, ქვეყნის მთავრობას და ოფიციალურ დაწესებულებებს აღარ ენდობოდა.

ხალხური მუსიკა და კომპოზიცია რედაქტირება

 
ბარტოკი ფონოგრაფის გამოყენებით იწერს გლეხების მიერ შესრულებულ ხალხურ სიმღერებს, თანამედროვე სლოვაკეთის ტერიტორიაზე

გამოყენებითი ხელოვნების კომისიის გადაწყვეტილებით იმედგაცრუებულ ბარტოკს მომდევნო ორი-სამი წლის განმავლობაში თითქმის არაფერი დაუწერია და სანაცვლოდ, გადართული იყო ფოლკლორული მუსიკის შეგროვებასა და არანჟირებაზე. თავდაპირველად სიმღერებს აგროვებდა შუა დუნაის დაბლობში (რომელიც მაშინ უნგრეთის სამეფოში შედიოდა), სადაც ნოტებზე ჩაწერა უნგრული, სლოვაკური, რუმინული და ბულგარული ხალხური მუსიკა. ნიმუშებს აგრეთვე აგროვებდა მოლდოვის სამთავროში, ვალახიაში და 1913 წელს, ალჟირშიც. პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამ ექსპედიციების შეწყვეტა აიძულა, რის შემდეგაც კომპოზიციას დაუბრუნდა. ამ დროს დაწერა ბალეტი „ტყის პრინცი“ (1914–16) და სიმებიანი კვარტეტი №2. ორივე ნაწარმოები დებიუსის გავლენას აჩვენებდა.

ბარტოკის კიდევ ერთი ბალეტი, „გასაოცარი მანდარინი“, იგორ სტრავინსკის, არნოლდ შონბერგის და რიხარდ შტრაუსის გავლენას ამჟღავნებდა. თანამედროვე ამბავი პროსტიტუციაზე, ძარცვაზე და მკვლელობაზე 1918 წელს დაიწყო, მაგრამ 1926 წლამდე მისი სექსუალური შინაარსის გამო არ შესრულებულა. შემდგომი ნაწარმოებები იყო ორი სავიოლინე სონატა (1921 და 1922 წელს დაწერილი), რომლებიც ჰარმონიულად და სტრუქტურულად მის ყველაზე რთულ ნაწარმოებთა შორისაა.

1927-28 წლებში დაწერა მე-3 და მე-4 სიმებიანი კვარტეტები, რომელთა შემდეგი კომპოზიციებიც უკვე მის მომწიფებულ სტილს აჩვენებს. ამ პერიოდის გამორჩეული ნაწარმოებებია „მუსიკა სიმებიანების, დასარტყამების და ჩელესტასთვის“ (1936) და დივერტიმენტო სიმებიანი ორკესტრისთვის (1939). მე-5 სიმებიანი კვარტეტი 1934 წელს დაიწერა, ხოლო ბოლო, მე-6, 1939 წელს.

1936 წელს ხალხური მუსიკის შესაგროვებლად და შესასწავლად თურქეთში გაემგზავრა, სადაც თურქ კომპოზიტორთან, აჰმეთ ადნან საიგუნთან თანამშრომლობდა, ძირითადად, ადანას მიდამოებში.[38][39]

მეორე მსოფლი ომი და უკანასკნელი წლები ამერიკაში (1940–45) რედაქტირება

1940 წელს, მეორე მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ, ევროპაში პოლიტიკური ვითარების გაუარესებასთან ერთად, ბარტოკი სულ უფრო მეტს ფიქრობდა უნგრეთიდან გაქცევაზე. მას მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულება ჰქონდა ნაცისტების და უნგრეთის გერმანიასთან მოკავშირეობის მიმართ. 1930-იანი წლების დასაწყისში, როცა სათავეში ნაცისტები მოვიდნენ, გერმანიაში კონცერტების გამართვაზე უარი განაცხადა და იქაურ გამომცემელთან კონტაქტი შეწყვიტა. ანტი-ფაშისტური პოლიტიკური შეხედულებები უნგრეთის მთავრობასთან სირთულეებს უქმნიდა. ხელნაწერების ქვეყნის გარეთ გაგზავნის შემდეგ, 1940 წლის ოქტომბერში, მეუღლესთან, დიტასთან ერთად, აშშ-ში გაემგზავრა. წყვილი 29-30 ოქტომბერს ლისაბონიდან ნიუ-იორკში ჩავიდა და იქვე დასახლდა. უმცროსი შვილი, პეტერ ბარტოკი მათ 1942 წელს შეუერთდა. იგი შემდეგ აშშ-ის საზღვაო ძალებში გაწევრიანდა და ომის ბოლომდე წყნარი ოკეანის წყლებში მსახურობდა, ხოლო შემდგომ ფლორიდაში დასახლდა და ხმის ინჟინერი გახდა. ბარტოკის უფროსი შვილი პირველი ქორწინებიდან, ბელა ბარტოკი III, უნგრეთში დარჩა და 1980 წლამდე რკინიგზის სისტემაში მუშაობდა.

მიუხედავად იმისა, რომ 1945 წელს, გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე ამერიკის მოქალაქე გახდა,[40] აშშ-ში ცხოვრება ბარტოკისთვის ყოველთვის საკმაოდ რთული იყო და თავდაპირველად, წერაც უჭირდა. იგი ამერიკაში კარგად ცნობილი იყო, როგორც პიანისტი და ეთნომუსიკოლოგი, თუმცა ნაკლებად, როგორც კომპოზიტორი. სიცოცხლის ბოლო წლებში მისი მუსიკის მიმართ ინტერესი აშშ-ში დიდი არ ყოფილა. დაბალი იყო მოთხოვნა კონცერტებზეც, რომლებსაც მეუღლესთან ერთად ატარებდა ხოლმე. ბარტოკმა, რომელსაც ჩაწერის გამოცდილება უნგრეთშიც ჰქონდა, რამდენიმე ჩანაწერი აშშ-ში ჩამოსვლის შემდეგ Columbia Records-ისთვისაც გააკეთა. ბევრი მათგანი, ზოგიერთი მისივე სიტყვიერი შესავლით, მოგვიანებით ვინილზე და CD-ს სახით გამოიცა.

კოლუმბიის უნივერსიტეტის კვლევითი სტიპენდიის საშუალებით ბარტოკი და დიტა რამდენიმე წელი სწავლობდნენ კოლუმბიის ბიბლიოთეკებში არსებულ სერბულ და ხორვატიულ ხალხურ სიმღერებს. ბარტოკის რთულ ეკონომიკურ მდგომარეობას აშშ-ში ცხოვრების პირველ წლებში გარკვეულწილად ამსუბუქებდა ჰონორარები გამოცემებიდან, პედაგოგიური საქმიანობა და ტურები. მისი ფინანსები ყოველთვის საკმაოდ შეზღუდული იყო, მაგრამ გავრცელებული მითის საწინააღმდეგოდ, სიღარიბეში არ უცხოვრია და არ გარდაცვლილა. მას საკმაო რაოდენობის მეგობარი და მხარდამჭერი ჰყავდა საიმისოდ, რომ სამსახური და საკმარისი ფული მისთვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო. ბარტოკი ამაყი კაცი იყო და ქველმოქმდების მიღებას ძნელად თანხმდებოდა, ხშირად ეუბნებოდა მეგობრებს უარს მათი საკუთარი ჯიბიდან ფინანსური დახმარების მიღებაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკის კომპოზიტორთა, მწერალთა და გამომცემელთა საზოგადოების (ASCAP) წევრი არ იყო, სიცოცხლის ბოლო ორი წლის განმავლობაში ეს ორგანიზაცია მის სამედიცინო ხარჯებს ფარავდა, რასაც ბარტოკი უხალისოდ თანხმდებოდა.[41]

ჯანმრთელობის პრობლემების პირველი ნიშნები 1940 წლის ბოლოს გამოჩნდა, როცა მისმა მარჯვენა მხარმა გაშეშება დაიწყო. 1942 წელს სიმპტომები გაიზარდა და ციების შეტევებიც დაეწყო. სამედიცინო შემოწმების მიუხედავად, საერთო დიაგნოზი არ დასმულა. ბოლოს, 1944 წლის აპრილში ლეიკემია დაუდგინდა, მაგრამ ამ დროს უკვე ცოტა რამის გაკეთება თუ შეიძლებოდა.[42]

ჯანმრთელობის გაუარესების პარალელურად ბარტოკმა ახალი შემოქმედებითი ენერგია იპოვა და შედევრების ბოლო წყება სწორედ ამ დროს შექმნა, რაშიც მევიოლინე ჯოზეფ სიგეტი და დირიჟორი ფრიც რაინერი ეხმარებოდნენ (რაინერი ბარტოკის მეგობარი და რჩეული იყო მასთან ბუდაპეშტში სწავლის დროიდან). რომ არა სერჟ კუსევიცკის შეკვეთა საორკესტრო კონცერტზე, მისი ბოლო ნაწარმოები შესაძლოა მე-6 სიმებიანი კვარტეტი ყოფილიყო. კუსევიცკის ბოსტონის სიმფონიურმა ორკესტრმა ნაწარმოების პრემიერა 1944 წლის დეკემბერში წარადგინა, უაღრესად დადებითი შეფასებების ფონზე. საორკესტრო კონცერტი ბარტოკის ყველაზე პოპულარული ნაწარმოები გახდა, თუმცა მისი სრული წარმატების ხილვას კომპოზიტორი ვერ მოესწრო. 1944 წელს სავიოლინე სონატის შეკვეთა მიიღო იეჰუდი მენუჰინისგან. 1945 წელს შექმნა მე-3 საფორტეპიანო კონცერტი, გრაციოზული და თითქმის ნეოკლასიკური ნაწარმოები, რომელიც დიტას 42-ე დაბადების დღისთვის მოულოდნელ საჩუქრად იყო განსაზღვრული, თუმცა ბარტოკი მის დაბადების დღემდე ერთი თვით ადრე გარდაიცვალა ისე, რომ ნაწარმოები დასრულებული არ ჰქონდა. აგრეთვე დაასრულა ალტის პარტია ალტის კონცერტისთვის, თუმცა საორკესტრო ნაწილის მხოლოდ მონახაზების გაკეთება მოასწრო.

 
ბელა ბარტოკის პორტრეტი 1000 უნგრული ფორინტის კუპიურაზე (იბეჭდებოდა 1983-1992 წლებში, მიმოქცევიდან ამოღებულია)

ბელა ბარტოკი 1945 წლის 26 სექტემბერს, 64 წლის ასაკში გარდაიცვალა ნიუ-იორკის ერთ-ერთ ჰოსპიტალში, ლეიკემიის გართულებების შედეგად. მის დაკრძალვას მხოლოდ ათი ადამიანი ესწრებოდა, მათ შორის იყვნენ მისი მეუღლე დიტა, მათი შვილი პეტერი და მისი მეგობარი, პიანისტი დერდ შანდორი.[43]

ბარტოკი თავდაპირველად ფერნკლიფის სასაფლაოზე დაკრძალეს ჰარტსდეილში, ნიუ-იორკში. კომუნისტური უნგრეთის ბოლო წლებში, 1980-იანი წლების ბოლოს, უნგრეთის მთავრობამ და ბარტოკის ორივე ვაჟმა ითხოვეს მისი ნეშტის ექსჰუმაცია და გადასვენება ბუდაპეშტში, სადაც დაკრძალვის საჯარო ცერემონია გაიმართა 1988 წლის 7 ივლისს. ნეშტი ბუდაპეშტის ფარკასრეტის სასაფლაოზე, დიტას გვერდით დაკრძალეს, რომელიც 1982 წელს, კომპოზიტორის 100 წლის იუბილედან ერთი წლის შემდეგ გარდაიცვალა.[44]

ბოლო ორი ნაწარმოები მოგვიანებით მისმა მოსწავლემ, ტიბორ შერლიმ დაასრულა. მე-3 საფორტეპიანო კონცერტის პრემიერა 1946 წლის 8 თებერვალს გაიმართა და სოლისტი დიერდ შანდორი იყო. მოგვიანებით, ის დიტამ შეასრულა და ჩაწერა. ალტის კონცერტის რევიზია და ხელახლა გამოცემა 1990-იან წლებში ბარტოკის ვაჟის, პეტერის მიერ მოხდა.[45] აღნიშნული ვერსია კომპოზიტორის ნაგულისხმევთან, სავარაუდოდ, უფრო ახლოა.[46] ამავდროუალად, პეტერ ბარტოკი არგენტინელ მუსიკოსთან, ნელსონ დელამაჯორესთან ერთად მე-3 საფორტეპიანო კონცერტის ძველი გამოცემების რევიზიაზეც მუშაობდა.[47]

მუსიკა რედაქტირება

 
ბარტოკის ქანდაკება. მაკო, უნგრეთი

ბარტოკის მუსიკა ასახავს ორ მიმართულებას, რომელთაც დრამატულად შეცვალეს მუსიკის ხმოვანება XX საუკუნეში. პირველი იყო რღვევა ჰარმონიის დიატონური სისტემისა, რომელიც კომპოზიტორებს დაახლოებით ორასი წლის განმავლობაში ემსახურებოდა,[48] ხოლო მეორე, ნაციონალიზმის, როგორც მუსიკალური შთაგონების წყაროს ხელახალი აღმოცენება, ტრენდი, რომელიც მიხეილ გლინკამ და ანტონინ დვორჟაკმა წამოიწყეს XIX საუკუნის მეორე ნახევარში.[49]. ტონალობის ახალი ფორმების ძებნაში ბარტოკმა უნგრულ ხალხურ მუსიკას მიმართა, ისევე, როგორც შუა დუნაის დაბლობის სხვა ხალხების, ალჟირის და თურქეთის ფოლკლორს. შედეგად, იგი მნიშვნელოვანი ფიგურა გახდა მოდერნიზმის იმ მიმართულებაში, რომელიც ხალხურ მუსიკას და ხერხებს იყენებდა.[50]

მისი მუსიკის ერთ-ერთი დამახასიათებელი სტილი არის ე.წ. ღამის მუსიკა, რომელსაც ბოლო პერიოდის მრავალნაწილიანი საორკესტრო ან საანსამბლო ნაწარმოებების ნელ ნაწილებში იყენებდა ხოლმე. იგი ხასიათდება „იდუმალი დისონანსებით, რომლებიც ქმნიან ფონს ბუნების ხმების ან მარტოხელა მელოდიებისთვის“. ამის მაგალითია მესამე მოქმედება (Adagio) მისი ნაწარმოებიდან მუსიკა სიმებიანების, დასარტყამების და ჩელესტასთვის.[51]

ბარტოკის მუსიკა მისი ცხოვრების სამი სხვადასხვა პერიოდის მიხედვით შეიძლება დაჯგუფდეს.

ადრეული წლები (1890–1902) რედაქტირება

ახალგაზრდა ბარტოკის ნაწარმოებები კლასიკურ და ადრერომანტიკულ სტილში იყო, პოპულარული და ბოშური მუსიკის მცირედი გავლენით.[52] 1890-1894 წლებში (ცხრა წლიდან ცამეტი წლის ასაკამდე) მან 31 საფორტეპიანო პიესა დაწერა, საკუთარი ოპუსის ნომრებით. მათი უმეტესობა უბრალო საცეკვაო მუსიკა იყო, თუმცა ჰქონდა უფრო განვითარებული ფორმებიც, მაგალითად, ათნაწილიანი დუნაის დინება (A Duna folyása) (1890–94), რომელიც 1892 წელს, თავის პირველ საჯარო გამოსვლაზე დაუკრა.[53]

კათოლიკურ სკოლაში ბარტოკი სხვადასხვა პარტიტურის შესწავლას შეუდგა, „ბახიდან ვაგნერამდე“,[54] რითიც მისი სტილი განვითარდა და შუმანთან და ბრამსთან მსგავსება შეიძინა.[55] 1890 წელს ბუდაპეშტის აკადემიაში ჩაბარების შემდეგ ძალიან ცოტას წერდა, თუმცა ვარჯიშობდა გაორკესტრებაში და ზედმიწევნით ეცნობოდა ვაგნერის ოპერებს.[56] 1902 წელს მისი შემოქმედებითი ენერგია რიხარდ შტრაუსის მუსიკის აღმოჩენამ გააღვიძა. მისმა სიმფონიურმა პოემამ ასე იტყოდა ზარათუშტრა, ბარტოკში უდიდესი ენთუზიაზმი გააღვივა: „ბოლოს და ბოლოს დავინახე გზა ჩემს წინაშე“. ბარტოკს ასევე ჰქონდა შტრაუსის სხვა სიმფონიური პოემის, გმირის ცხოვრების (Ein Heldenleben) პარტიტურა, რომლისთვისაც საფორტეპიანო ტრანსკრიპციაც მოამზადა და ზეპირადაც იცოდა.[57]

ახალი გავლენები (1903–11) რედაქტირება

შტრაუსის გავლენით 1903 წელს დაწერა კოსუტი, სიმფონიური პოემა ათ სურათად, რომლის თემაც 1848 წლის ომია უნგრეთის დამოუკიდებლობისთვის, რაშიც კომპოზიტორის მზარდი ინტერესი გამოიხატა მუსიკალური ნაციონალიზმის მიმართ.[58]ერთი წლის შემდეგ განაახლა თხზულებათა ნომრები რაფსოდიით ფორტეპიანოს და ორკესტრისთვის (Rhapsody for Piano and Orchestra), Op 1.

ნაციონალისტური სულისკვეთებით და სხვა კომპოზიტორების გავლენისგან გათავისუფლების სურვილის გამო ბარტოკი ხალხური მუსიკით დაინტერესდა. მან დაიწყო მადიარი გლეხების მელოდიების შეგროვება, მოგვიანებით კი მისი ძებნის არეალი გაფართოვდა და მოიცვა შუა დუნაის დაბლობის სხვა ხალხების მუსიკაც.[59] მისი კომპოზიციებიდან თანდათანობით განიდევნა რომანტიკული ელემენტები და სანაცვლოდ, დამკვიდრდა ხალხური მუსიკის ელემენტები, როგორც მისი სტილის ძირეული მახასიათებელი. მოგვიანებით მან ხალხური და არტ-მუსიკის კომბინირების შესახებ თქვა:

შეკითხვა მდგომარეობს იმაში, თუ რა გზებით შეიძლება ხალხური მუსიკის აღება და თანამედროვე მუსიკად გარდაქმნა. შეგვიძლია, მაგალითად, ავიღოთ ხალხური მელოდია უცვლელად, ან უმნიშვნელო ცვლილებებით, დავწეროთ მისთვის თანხლება და შეიძლება, რამდენიმე შესავალი ან დასკვნითი ფრაზა. ამ სახის სამუშაო გარკვეულწილად ანალოგიურია ბახის მიდგომისა ქორალებთან. ... კიდევ ერთი მეთოდი ... მდგომარეობს შემდეგში: კომპოზიტორი არ იყენებს ნამდვილ ხალხურ მელოდიას, არამედ იგონებს ასეთი მელოდიების საკუთარ იმიტაციას. ამ და ზემოთ აღწერილ მეთოდს შორის რეალურად, განსხვავება არ არსებობს. ... თუმცა არის კიდევ მესამე გზა ... კომპოზიტორის მუსიკაში არც ხალხური მელოდიები მოიპოვება და არც მათი იმიტაციები, მაგრამ ის გაჟღენთილია ხალხური მუსიკის ატმოსფეროთი. ამ შემთხვევაში შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კომპოზიტორმა სრულად შეითვისა ხალხური მუსიკის ენა და იგი მის მუსიკალურ დედაენად გადაიქცა.[60]

ბარტოკი დებიუსის მუსიკას 1907 წელს დაეცნო და მასზე ძალიან მაღალი წარმოდგენისა იყო. 1939 წელს ინტერვიუში თქვა:

დებიუსის უდიდესი სამსახური მუსიკის მიმართ მუსიკოსებში ჰარმონიის და მისი შესაძლებლობებისადმი ცნობიერების გაღვიძება იყო. ამაში მისი მნიშვნელობა უტოლდება ბეთჰოვენისას, რომელმაც პროგრესირებადი ფორმის შესაძლებლობები წარმოაჩინა, ან ბახის, რომელმაც კონტრაპუნქტის ტრანსცენდენტური მნიშვნელობა დაგვანახა. ახლა კი შეკითხვა, რომელსაც საკუთარ თავს მუდმივად ვუსვამ: შესაძლებელია თუ არა ამ სამი დიდი ოსტატის სინთეზის შექმნა, ცოცხლი სინთეზისა, რომელიც ჩვენს დროში ღირებული იქნება?[61]

დებიუსის გავლენა ჩანს თოთხმეტ ბაგატელაში (1908). მათ შესახებ ფერუჩიო ბუზონიმ თქვა: „ბოლოს და ბოლოს, რაღაც ნამდვილად ახალი!“[62] 1911 წლამდე ბარტოკი ქმნიდა ძალიან მრავალფეროვან ნაწარმოებებს, რომლებიც მოიცავდა როგორც რომანტიკული სტილის მუსიკას, ისე ხალხური სიმღერების არანჟირებებს და მოდერნისტულ ოპერას ლურჯწვერას სასახლე. ნაწარმოებების მიმართ უარყოფითი რეაქციის გამო 1911 წლიდან ხალხური მუსიკის კვლევაზე კონცენტრირდა და კომპოზიცია, ხალხური სიმღერების არანჟირებების გამოკლებით, შეწყვიტა.[63][64]

ახალი შთაგონება და ექსერიმენტები (1916–21) რედაქტირება

კომპოზიციის მიმართ ბარტოკის პესიმისტური დამოკიდებულება 1915 წლის ზაფხულში კლარა გომბოსისთან ურთიერთობამ გამოასწორა.[65] მისი ცხოვრების ეს საინტერესო ეპიზოდი დამალული იყო, სანამ დენეის დილემ არ გამოიკვლია 1979-1989 წლებში.[66]ბარტოკმა განაახლა კომპოზიცია საფორტეპიანო სიუიტით op. 14 (1916), დაწერა გასაოცარი მანდარინი (1918) და დაასრულა ტყის პრინცი (1917).

ბარტოკმა პირველი მსოფლიო ომის შედეგები პირად ტრაგედიად აღიქვა.[67] ბევრი რეგიონი, რომელის მას უყვარდა, უნგრეთს ჩამოშორდა, მათ შორის ტრანსილვანია, ბანატი, სადაც დაიბადა და პოჟონი, სადაც დედამისი ცხოვრობდა. გარდა ამისა, უნგრეთსა და ავსტრო-უნგრეთის იმპერიის სხვა მემკვიდრეებს შორის არსებული პოლიტიკური ურთიერთობა ხალხური მუსიკის კვლევას უნგრეთის საზღვრებს გარეთ შეუძლებელს ხდიდა.[68]

1920 წელს დაწერა რვა იმპროვიზაცია უნგრულ ხალხურ სიმღერებზე და 1923 წელს, თავისი მეორე ქორწინების წელს, საცეკვაო სიუიტა.

„აღმოსავლეთის და დასავლეთის სინთეზი“ (1926–45) რედაქტირება

1926 წელს ბარტოკს მოზრდილი ნაწარმოები სჭირდებოდა ფორტეპიანოს და ორკესტრისთვის, რომელსაც ევროპასა და ამერიკაში ტურისთვის გამოიყენებდა. თავისი პირველი საფორტეპიანო კონცერტისთვის მომზადების პერიოდში დაწერა სონატა გარეთ (Out of Doors) და ცხრა პატარა პიესა, ყველა სოლო ფორტეპიანოსთვის.[69]თავისი უნიკალური ხმოვანება მან მოწიფულ ასაკში იპოვა. მისი უკანასკნელი პერიოდის სტილის, რომელსაც „აღმოსავლეთის და დასავლეთის სინთეზს“ უწოდებენ, ერთი განსაზღვრების ქვეშ მოქცევა რთულია. ამ პერიოდში ბარტოკი შედარებით მცირე რაოდენობის ნაწარმოებებს წერდა, თუმცა მათი უმეტესობა დიდი ზომისა და დიდი შემადგენლობისთვის იყო განსაზღვრული.[70]

მის ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწარმოებებში შედის ექვსივე სიმებიანი კვარტეტი (1908, 1917, 1927, 1928, 1934 და 1939), სეკულარული კანტატა (Cantata Profana) (1930, ბარტოკის თქმით, ეს ნაწარმოები მისი ყველაზე პირადული კრედო იყო),[71] მუსიკა სიმებიანების, დასარტყამების და ჩელესტასთვის (1936),[72] საორკესტრო კონცერტი (1943) და მე-3 საფორტეპიანო კონცერტი (1945).[73]

ბარტოკმა დიდი წვლილი შეიტანა ახალგაზრდა სტუდენტებისთვის განკუთვნილ რეპერტუარში. თავისი ვაჟის, პეტერის გაკვეთილებისთვის მან დაწერა მიკროკოსმოსი (Mikrokosmos), სირთულის მიხედვით დალაგებული საფორტეპიანო პიესების ექვსტომეული.[74]

2016 წლის 1 იანვარს ბარტოკის ნაწარმოებები ევროპის მასშტაბით საყოველთაო საკუთრება გახდა.[75]

მუსიკალური ანალიზი რედაქტირება

 
ბელა ბარტოკის მემორიალური დაფა. ბაია, უნგრეთი
 
ვენის დიდების ხეივანი

მუსიკის თეორეტიკოსი პოლ უილსონი ბარტოკის მუსიკის ყველაზე მნიშვნელოვან მახასიათებლებს შორის 1920 წლიდან მოყოლებული აღნიშნავს შუა დუნაის დაბლობის ხალხური და ევროპული არტ-მუსიკის გავლენას, მის ცვალებად დამოკიდებულებას ტონალობის მიმართ და მის გამოყენებას ტრადიციული დიატონური ფუნქციონალობის გარეშე, რაც მაჟორულ და მინორულ გამებს უკავშირდება.[76]

მიუხედავად ბარტოკის მოსაზრებებისა, რომ მისი მუსიკა ყოველთვის ტონალური იყო, ის იშვიათად იყენებდა ტონალურ აკორდებს და გამებს, ამიტომ ტონალური თეორიის დებულებები მისი მუსიკის აღსაწერად ნაკლებად გამოდგება. ჯორჯ პერლი[77] და ელიოტ ანტოკოლეცი [78] ტონალური ცენტრების სხვა მაჩვენებლებს პოულობენ, როგორიცაა ინვერსიული სიმეტრიის ღერძები. სხვები ამ ღერძებს ატონალური ანალიზის ფარგლებში განიხილავენ. რიჩარდ კონი ამტკიცებს,[79] რომ ინვერსიული სიმეტრია ხშირად გვერდითი ეფექტია სხვა ატონალური პროცედურისა, რაც ტრანსპოზიციურად დაკავშირებული დიადებისგან (ორტონიანი ინტერვალები) აკორდების წარმოებაში მდგომარეობს. ატონალური ბგერათა კლასის თეორია ასევე მოიცავს რესურსებს პოლიმოდალური ქრომატიზმის, პრივილეგირებული პატერნების, თორმეტტონიანი ბგერათრიგის, ოქტატონური და ჰეპტატონური გამების, აგრეთვე, მთელტონიანი და პენტატონური გამების გამოყენებისთვის.[80]

უბრალოდ თორმეტტონიან აგრეგატს ბარტოკი იშვიათად იყენებს, თუმცა ამის შემთვევა გვხვდება მე-2 სავიოლინე კონცერტის პირველი მოქმედების მეორე თემაში, რითაც, მისივე თქმით, „სურდა ეჩვენებინა არნოლდ შონბერგისთვის, რომ შეიძლება თორმეტივე ტონი გამოიყენო და მუსიკა მაინც ტონალურად დარჩეს“.[81] უფრო დაწვრილებით, მე-2 სიმებიანი კვარტეტის ბოლო მოქმედების პირველ რვა ტაქტში ყველა ნოტი იკრიბება დუოდეციმასთან (სოლ♭), რომელიც მე-8 ტაქტის ბოლო თვლაზე პირველად ჟღერს და ასრულებს პირველ სექციას. აგრეგატი დაშლილი სახითაა მე-3 სიმებიანი კვარტეტის შესავალში, სადაც დო♯–რე–რე♯–E გამოყენებულია აკომპანიმენტში, ხოლო დარჩენილი ბგერათა კლასები გამოყენებულია 1-ლი ვიოლინოს მელოდიაში. უფრო ხშირია დიატონური („თეთრკლავიშიანი“) და პენტატონური („შავკლავიშიანი“) გროვები, როგორც №6-ში რვა იმპროვიზაციიდან. აქ, ძირითადი თემა მოცემულია მარჯვენა ხელის შავ კლავიშებში, ხოლო მარცხენა ხელი თანხლებას უწევს სამხმოვანებებით თეთრ კლავიშებზე. მე-4 სიმებიანი კვარტეტის მესამე მოქმედების 50-51 ტაქტებში პირველი ვიოლინო და ჩელო უკრავენ „შავკლავიშიან“ აკორდებს, ხოლო მეორე ვიოლინო და ალტი - საფეხურეობრივ დიატონურ ხაზებს.[82] მეორე მხრივ, ჯერ კიდევ საფორტეპიანო სიუიტუდან (Op. 14, 1914) მოყოლებული იყენებს სერიალიზმის ფორმას, რომელიც რთულ ინტერვალურ ციკლებს ემყარება.[83][84]

ერნე ლენდვაის (1971) ანალიზის თანახმად, ბარტოკის ნამუშევრები ემყარება ორ ერთმანეთის საწინააღმედეგო ტონალურ პრინციპს: აკუსტიკურ გამას და ღერძულ სისტემას, აგრეთვე, ის აღნიშნავს ოქროს კვეთის, როგორც სტრუქტურული პრინციპის გამოყენებას.[85]

მილტონ ბებიტი 1949 წელს გამოქვეყნებულ ნაშრომში აკრიტიკებს ბარტოკს თითოეულ ნაწარმოებში უნიკალური ტონალური და არატონალური მეთოდების გამოყენების გამო. იგი აღნიშნავს, რომ „ბარტოკისეული გადაწყვეტა უნიკალურია და მისი განმეორება შეუძლებელია“. ბარტოკის მიერ ორგანიზების ორი პრინციპის გამოყენება (ტონალობისა შორ მანძილზე ურთიერთობებისთვის და ნაწარმოებისთვის უნიკალური მეთოდებისა ახლო მასშტაბის თემატური ელემენტებისთვის) ბებიტისთვის პრობლემას წარმოადგენს, რადგან უკიდურესად შესუსტებული ტონალობა უკიდურეს არა-ჰარმონიულ ზომებს საჭიროებს, რათა დასრულების განცდა შექმნას.[86]

დისკოგრაფია რედაქტირება

თავის თანამედროვესთან და თანამოაზრესთან, ზოლტან კოდაისთან ერთად, ბარტოკმა დიდძალი საველე სამუშაო ჩაატარა უნგრეთის, რუმინეთის და სლოვაკეთის ტერიტორიებზე მცხოვრები ხალხების მუსიკის ჩასაწერად.[87] თავდაპირველად, ისინი ხელით აკეთებდნენ ტრანსკრიპციებს, ხოლო მოგვიანებით, თომას ედისონის ცვილის ცილინდრის მოწყობილობით დაიწყეს მათი აუდიო-ჩაწერა.[88] ბარტოკის საველე ჩანაწერების ნაკრები, მის მიერ შესრულებულ საფორტეპიანო ნაწარმოებებთან ერთად რამდენიმე წლის განმავლობაში გამოიცემოდა, ძირითადად, უნგრული კომპანია Hungaroton-ის მიერ:

  • ბარტოკი, ბელა. 1994. ბარტოკი ფორტეპიანოსთან. Hungaroton 12326. 6 კომპაქტ-დისკისგან შემდგარი კოლექცია.
  • ბარტოკი, ბელა. 1995a. ბარტოკი უკრავს ბარტოკს – ბარტოკი ფორტეპიანოსთან 1929–41. Pearl 9166. კომპაქტ დისკი.
  • ბარტოკი, ბელა. 1995b. ბარტოკის ჩანაწერები კერძო კოლექციებიდან. Hungaroton 12334. კომპაქტ-დისკი.
  • ბარტოკი, ბელა. 2003. ბარტოკი უკრავს ბარტოკს. Pearl 179. კომპაქტ-დისკი.
  • ბარტოკი, ბელა. 2007. ბარტოკი: კონტრასტები, მიკროკოსმოსი. Membran/Documents 223546. კომპაქტ-დისკი.
  • ბარტოკი, ბელა. 2008. ბარტოკი უკრავს ბარტოკს. Urania 340. კომპაქტ დისკი.
  • ბარტოკი, ბელა. 2016. ბარტოკი, როგორც პიანისტი. Hungaroton HCD32790-91. ორი კომპაქტ-დისკი. ბარტოკის, სკარლატის, კოდაის და ლისტის ნაწარმოებები.

საველე ჩანაწერების კოლექცია და მათი ტრანსკიპციები ორი ალტისთვის 2014 წელს გამოსცა Tantara Records-მა.[89]

2016 წლის 18 მარტს Decca Classics-მა გამოსცა 32 კომპაქტ-დისკისგან შემდგარი კოლექცია Béla Bartók: The Complete Works, რომელიც ბარტოკის კომპოზიციების პირველ სრულ კომპილაციას წარმოადგენს, მათ შორისაა ადრეული საფორტეპიანო და ვოკალური მუსიკის ახალი ჩანაწერებიც.[90]

ლიტერატურა რედაქტირება

  • Anon. 2003. "Béla Bartók 1881–1945". Websophia.com. (Accessed 25 March 2009)
  • Bartók, Béla. 1948. Levelek, fényképek, kéziratok, kották. ("Letters, photographs, manuscripts, scores"), ed. János Demény, 2 vols. A Muvészeti Tanács könyvei, 1.–2. sz. Budapest: Magyar Muvészeti Tanács. English edition, as Béla Bartók: Letters, translated by Péter Balabán and István Farkas; translation revised by Elisabeth West and Colin Mason (London: Faber and Faber Ltd.; New York: St. Martin's Press, 1971). ISBN 978-0-571-09638-1
  • Bartók, Béla. 1976. "The Influence of Peasant Music on Modern Music (1931)". In Béla Bartók Essays, edited by Benjamin Suchoff, 340–44. London: Faber & Faber. ISBN 0-571-10120-8
  • Bartók, Peter. 2002. "My Father". Homosassa, Florida, Bartók Records (ISBN 0-9641961-2-3).
  • Bónis, Ferenc. 2006. Élet-képek: Bartók Béla. Budapest: Balassi Kiadó: Vávi Kft., Alföldi Nyomda Zrt. ISBN 963-506-649-X.
  • Boys, Henry. 1945. "Béla Bartók 1881–1945". Musical Times 86, no. 1233 (November): 329–31.
  • Cohn, Richard, 1992. "Bartok's Octatonic Strategies: A Motivic Approach." Journal of the American Musicological Society 44
  • Czeizel, Endre. 1992. Családfa: honnan jövünk, mik vagyunk, hová megyünk? [Budapest]: Kossuth Könyvkiadó. ISBN 963-09-3569-4
  • Jyrkiäinen, Reijo. 2012. "Form, Monothematicism, Variation and Symmetry in Béla Bartók's String Quartets". Ph.D. diss. Helsinki: University of Helsinki. ISBN 978-952-10-8040-1 (Abstract).
  • Kárpáti, János. 1975. Bartók's String Quartets, translated by Fred MacNicol. Budapest: Corvina Press.
  • Kasparov, Andrey. 2000. "Third Piano Concerto in the Revised 1994 Edition: Newly Discovered Corrections by the Composer". Hungarian Music Quarterly 11, nos. 3–4:2–11.
  • Leafstedt, Carl S. 1999. Inside Bluebeard's Castle. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-510999-6
  • Loxdale, Hugh D., and Adalbert Balog. 2009. "Bela Bartok: Musician, Musicologist, Composer, and Entomologist!." Antenna – Bulletin of the Royal Entomological Society of London 33, no. 4:175–82.
  • Martins, José Oliveira. 2015. "Bartók’s Polymodality: the Dasian and other Affinity Spaces". Journal of Music Theory 59, no. 2 (October): 273–320.
  • Móser, Zoltán. 2006b. "Bartók-õsök Gömörben". Honismeret: A Honismereti Szövetség folyóirata [მუდმივი მკვდარი ბმული] 34, no. 2 (April): 9–11.
  • Nelson, David Taylor (2012). "Béla Bartók: The Father of Ethnomusicology", Musical Offerings: Vol. 3: No. 2, Article 2.
  • Sluder, Claude K. 1994. "Revised Bartok Composition Highlights Pro Musica Concert". The Republic (16 February).
  • Somfai, László. 1981. Tizennyolc Bartók-tanulmány [Eighteen Bartók Studies]. Budapest: Zeneműkiadó. ISBN 963-330-370-2.
  • Wells, John C. 1990. "Bartók", in Longman Pronunciation Dictionary, 63. Harlow, England: Longman. ISBN 0-582-05383-8.

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

 
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
 
ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ 1.0 1.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  2. ↑ 2.0 2.1 Stevens H. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3.0 3.1 SNAC — 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 ბროდვეის ინტერნეტ მონაცემთა ბაზა — 2000.
  5. ↑ 5.0 5.1 Nationalencyklopedin — 1999.
  6. ↑ 6.0 6.1 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
  7. ↑ 7.0 7.1 IMSLP — 2006.
  8. ↑ 8.0 8.1 filmportal.de — 2005.
  9. ↑ 9.0 9.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  10. ↑ 10.0 10.1 Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  11. ↑ 11.0 11.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  12. ↑ 12.0 12.1 Musicalics
  13. ↑ 13.0 13.1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
  14. ↑ Franz Liszt Academy of Music — 1875.
  15. ↑ 15.0 15.1 The Fine Art Archive — 2003.
  16. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118506900 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  17. ↑ 17.0 17.1 Барток Бела // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  18. ↑ Gillies, Malcolm. 2001. "Béla Bartók". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition, edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. London: Macmillan Publishers. Also in Grove Music Online, ed. L. Macy (Accessed 23 May 2006), (subscription access) დაარქივებული 2008-05-16 საიტზე Wayback Machine. .
  19. ↑ Móser, Zoltán. 2006a. "Szavak, feliratok, kivonatok". Tiszatáj 60, no. 3 (March): 41–45.
  20. ↑ Szekernyés János. 2017. "Bartókék Nagyszentmiklóson" [Bartók in Nagyszentmiklós]. Művelődés 70 (July) (accessed 10 March 2019).
  21. ↑ Hooker, Lynn. 2001. "The Political and Cultural Climate in Hungary at the Turn of the Twentieth Century". In The Cambridge Companion to Bartók, edited by Amanda Bayley, 7–23. Cambridge Companions to Music. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-66010-6 (cloth); ISBN 0-521-66958-8 (pbk).
  22. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1990. Bartók Remembered. London: Faber. ISBN 0-571-14243-5 (cased) ISBN 0-571-14244-3 (pbk).
  23. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1990. Bartók Remembered. London: Faber. ISBN 0-571-14243-5 (cased) ISBN 0-571-14244-3 (pbk).
  24. ↑ Griffiths, Paul. 1988. Bartók. London: JM Dent & Sons Ltd..
  25. ↑ de Toth, June. 1999. "Béla Bartók: A Biography". Bela Bartok Biography Liner notes to Béla Bartók: Complete Piano Works 7-CD set, Eroica Classical Recordings.
  26. ↑ Stevens, Halsey. 1964. The Life and Music of Béla Bartók, second edition. New York: Oxford University Press. ASIN: B000NZ54ZS (Third edition, prepared by Malcolm Gillies, 1993, ISBN 978-0-19-816349-7).
  27. ↑ Anon. 2018. "Béla Bartók". Boosey & Hawkes website (accessed 27 September 2018).
  28. ↑ Rockwell, John. 1982. "Kodaly Was More Than a Composer". The New York Times (12 December)
  29. ↑ Stevens, Halsey. 2018. "Béla Bartók: Hungarian Composer". Encyclopædia Britannica online (accessed 27 September 2018).
  30. ↑ Wilhelm, Kurt (1989). Richard Strauss – An intimate Portrait|last1=Wilhelm|first1=Kurt|date=1989|publisher=Thames and Hudson|location=London.
  31. ↑ Kory, Agnes. 2007. "Kodály, Bartók, and Fiddle Music in Bartók’s Compositions". Béla Bartók Centre for Musicianship website (accessed 27 September 2018).
  32. ↑ Rodda, Richard E. 1990–2018. "String Quartet No. 1 in A minor, Op. 7/Sz 40: About the Work". The Kennedy Center website (accessed 27 September 2018).
  33. ↑ Anon. 1945. {{cite news|url=https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0325.html%7Ctitle=Bela Bartok Dies In Hospital Here|work=archive.nytimes.com}} (27 September).
  34. ↑ Vetter, Herbert. 2007. Notable American Unitarians 1936–1961.
  35. ↑ Hughes, 2001
  36. ↑ Chalmers, Kenneth. 1995. Béla Bartók. 20th-Century Composers. London: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3164-6 (pbk).
  37. ↑ Chalmers, Kenneth. 1995. Béla Bartók. 20th-Century Composers. London: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3164-6 (pbk).
  38. ↑ Özgentürk, Nebil. 2008. Türkiye'nin Hatıra Defteri, episode 3. Istanbul: Bir Yudum İnsan Prodüksiyon LTD. ȘTİ. Turkish CNN television documentary series.
  39. ↑ Sipos, János (ed.). 2000. In the Wake of Bartók in Anatolia 1: Collection Near Adana. Budapest: Ethnofon Records.
  40. ↑ Gagné, Nicole V. 2012. Historical Dictionary of Modern and Contemporary Classical Music. Historical Dictionaries of Literature and the Arts. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6765-9
  41. ↑ Chalmers, Kenneth. 1995. Béla Bartók. 20th-Century Composers. London: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3164-6 (pbk).
  42. ↑ Chalmers, Kenneth. 1995. Béla Bartók. 20th-Century Composers. London: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3164-6 (pbk).
  43. ↑ Anon. 2006. "Gyorgy Sandor, Pianist and Bartok Authority, Dies at 93". The Juilliard Journal Online 21, no. 5 (February) (accessed 15 September 2010).}}
  44. ↑ Chalmers, Kenneth. 1995. Béla Bartók. 20th-Century Composers. London: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3164-6 (pbk).
  45. ↑ Maurice, Donald. 2004. Bartok's Viola Concerto: The Remarkable Story of His Swansong. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-534811-8
  46. ↑ Chalmers, Kenneth. 1995. Béla Bartók. 20th-Century Composers. London: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3164-6 (pbk).
  47. ↑ Somfai, László. 1996. Béla Bartók: Composition, Concepts, and Autograph Sources. Ernest Bloch Lectures in Music 9. Berkeley : University of California Press. ISBN 978-0-520-08485-8.
  48. ↑ Griffiths, Paul. 1978. A Concise History of Modern Music. London: Thames and Hudson. ISBN 0-500-20164-1.
  49. ↑ Einstein, Alfred. 1947. Music in the Romantic Era. New York: W. W. Norton.
  50. ↑ Botstein, Leon. [n.d.] "Modernism", Grove Music Online, ed. L. Macy (Accessed 29 April 2008), (subscription access) დაარქივებული 2008-05-16 საიტზე Wayback Machine. .
  51. ↑ Schneider, David E. 2006. Bartók, Hungary, and the Renewal of Tradition: Case Studies in the Intersection of Modernity and Nationality. California Studies in 20th-Century Music 5. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-24503-7.
  52. ↑ Citron, Pierre. 1963. Bartók.
  53. ↑ Cooper, David. 2015. Béla Bartók. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-21307-2.
  54. ↑ Moreux, Serge. 1953. Béla Bartók, translated G. S. Fraser and Erik de Mauny. London: The Harvill Press.
  55. ↑ Cooper, David. 2015. Béla Bartók. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-21307-2.
  56. ↑ Stevens, Halsey. 1964. The Life and Music of Béla Bartók, second edition. New York: Oxford University Press. ASIN: B000NZ54ZS (Third edition, prepared by Malcolm Gillies, 1993, ISBN 978-0-19-816349-7).
  57. ↑ Stevens, Halsey. 1964. The Life and Music of Béla Bartók, second edition. New York: Oxford University Press. ASIN: B000NZ54ZS (Third edition, prepared by Malcolm Gillies, 1993, ISBN 978-0-19-816349-7).
  58. ↑ Stevens, Halsey. 2018. "Béla Bartók: Hungarian Composer". Encyclopædia Britannica online (accessed 27 September 2018).
  59. ↑ Moreux, Serge. 1953. Béla Bartók, translated G. S. Fraser and Erik de Mauny. London: The Harvill Press.
  60. ↑ Fisk|1997|loc=271
  61. ↑ Moreux, Serge. 1953. Béla Bartók, translated G. S. Fraser and Erik de Mauny. London: The Harvill Press.
  62. ↑ Bartók, Béla. 1981. The Hungarian Folk Song, second English edition, edited by Benjamin Suchoff, translated by Michel D. Calvocoressi, with annotations by Zoltán Kodály. The New York Bartok Archive Studies in Musicology 13. Albany: State University of New York Press.1911
  63. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1993. The Bartók Companion. London: Faber. ISBN 0-571-15330-5 (cloth), ISBN 0-571-15331-3 (pbk); New York: Hal Leonard. ISBN 0-931340-74-8.
  64. ↑ Stevens, Halsey. 1964. The Life and Music of Béla Bartók, second edition. New York: Oxford University Press. ASIN: B000NZ54ZS (Third edition, prepared by Malcolm Gillies, 1993, ISBN 978-0-19-816349-7).
  65. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1993. The Bartók Companion. London: Faber. ISBN 0-571-15330-5 (cloth), ISBN 0-571-15331-3 (pbk); New York: Hal Leonard. ISBN 0-931340-74-8.
  66. ↑ Dille, Denijs. 1990. Béla Bartók: Regard sur le Passé. (French, no English version available). Namur: Presses universitaires de Namur. ISBN 2-87037-168-3.
  67. ↑ Stevens, Halsey. 2018. "Béla Bartók: Hungarian Composer". Encyclopædia Britannica online (accessed 27 September 2018).
  68. ↑ Somfai, László. 1996. Béla Bartók: Composition, Concepts, and Autograph Sources. Ernest Bloch Lectures in Music 9. Berkeley : University of California Press. ISBN 978-0-520-08485-8.
  69. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1993. The Bartók Companion. London: Faber. ISBN 0-571-15330-5 (cloth), ISBN 0-571-15331-3 (pbk); New York: Hal Leonard. ISBN 0-931340-74-8.
  70. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1993. The Bartók Companion. London: Faber. ISBN 0-571-15330-5 (cloth), ISBN 0-571-15331-3 (pbk); New York: Hal Leonard. ISBN 0-931340-74-8.
  71. ↑ Szabolcsi, Bence. 1974. "Bartók Béla: Cantata profana". In "Miért szép századunk zenéje?" (Why is the music of the Twentieth century so beautiful), ed. György Kroó. Budapest.
  72. ↑ Gillies, Malcolm. 2001. "Béla Bartók". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition, edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. London: Macmillan Publishers. Also in Grove Music Online, ed. L. Macy (Accessed 23 May 2006), (subscription access) დაარქივებული 2008-05-16 საიტზე Wayback Machine. .
  73. ↑ Cooper, David. 2015. Béla Bartók. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-21307-2.
  74. ↑ Gillies, Malcolm. 2001. "Béla Bartók". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition, edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. London: Macmillan Publishers. Also in Grove Music Online, ed. L. Macy (Accessed 23 May 2006), (subscription access) დაარქივებული 2008-05-16 საიტზე Wayback Machine. .
  75. ↑ Anon. 2016. Public Domain Day 2016. Center for the Study of the Public Domain (accessed 15 October 2018)
  76. ↑ Wilson, Paul. 1992. The Music of Béla Bartók. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-05111-5.
  77. ↑ Perle, George. 1955. "Symmetrical Formations in the String Quartets of Béla Bartók". Music Review 16, no. 4 (November 1955). Reprinted in The Right Notes: Twenty-Three Selected Essays by George Perle on Twentieth-Century Music, foreword by Oliver Knussen, introduction by David Headlam, 189–205. Monographs in Musicology. Stuyvesant, NY: Pendragon Press. ISBN 0-945193-37-8.
  78. ↑ Antokoletz, Elliott. 1984. The Music of Béla Bartók: A Study of Tonality and Progression in Twentieth-Century Music. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-04604-8.
  79. ↑ Cohn, Richard, 1988. "Inversional Symmetry and Transpositional Combination in Bartok." Music Theory Spectrum 10:19–42.
  80. ↑ Wilson, Paul. 1992. The Music of Béla Bartók. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-05111-5.
  81. ↑ Gillies, Malcolm (ed.). 1990. Bartók Remembered. London: Faber. ISBN 0-571-14243-5 (cased) ISBN 0-571-14244-3 (pbk).
  82. ↑ Wilson, Paul. 1992. The Music of Béla Bartók. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-05111-5.
  83. ↑ Martins, José António Oliveira. 2006. "Dasian, Guidonian, and Affinity Spaces in Twentieth-century Music". Ph.D. diss. Chicago: University of Chicago.
  84. ↑ Gollin, Edward. 2007. "Multi-Aggregate Cycles and Multi-Aggregate Serial Techniques in the Music of Béla Bartók". Music Theory Spectrum 29, no. 2 (Fall): 143–76.
  85. ↑ Lendvai, Ernő. 1972. "Einführung in die Formen- und Harmoniewelt Bartóks" (1953). In his Béla Bartók: Weg und Werk, edited by Bence Szabolcsi, 105–49. Kassel: Bärenreiter.
  86. ↑ Babbitt, Milton. 1949. "The String Quartets of Bartók". Musical Quarterly 35 (July): 377–85. Reprinted in The Collected Essays of Milton Babbitt, edited by Stephen Peles, with Stephen Dembski, Andrew Mead, and Joseph N. Straus, 1–9. Princeton: Princeton University Press, 2003. ISBN 0-691-08966-3.
  87. ↑ Moreux, Serge. 1953. Béla Bartók, translated G. S. Fraser and Erik de Mauny. London: The Harvill Press.
  88. ↑ Music, Chester. 2018. "Music: Béla Bartók Romanian Folk Dances".
  89. ↑ Fulop et al. Voices From The Past: Bela Bartok's 44 Duos & Original Field Recordings. Tantara Records.
  90. ↑ Binder, [rest of authors needed]. 2016.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ბელა_ბარტოკი&oldid=4465581“-დან