ბაღის სოკო

ბაღის სოკო
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	აგარიკომიცეტები
რიგი:	ფირფიტოვანნი
ოჯახი:	ენტოლომასებრნი
გვარი:	ენტოლომა
სახეობა:	ბაღის სოკო
ლათინური სახელი
	Entoloma clypeatum (L.) P. Kumm. 1871
NCBI	418785
EOL	154935
MB	193495

ბაღის სოკო (ლათ. Entoloma clypeatum) — ენტოლომას გვარის სოკო, ენტოლომასებრთა ოჯახისა.^[1] გავრცელებულია ევროპაში, ჩრდილოეთ ამერიკასა და იაპონიაში.

ერთი წყარო მას კარგ საჭმელ სოკოდ მიიჩნევს, ხოლო მეორე წყარო — არასაჭმელ ან შხამიანად. იზრდება ნიადაგზე, პარკებში, ბაღებში, მდელოებზე, ასევე გზის პირებზე, ზაფხულ-შემოდგომით.

სოკო პირველად აღწერა შვედმა ბუნებისმეტყველმა კარლ ლინემ 1753 წელს როგორც Agaricus clypeatus. მიმდინარე ბინომინალური სახელწოდება მიანიჭა 1871 წელს გერმანელმა მიკოლოგმა პაულ კუმერმა.^[2]

სამეცნიერო სინონიმები:

Agaricus clypeatus L. (1753)basionym
Agaricus fertilis Berk. (1860)
Agaricus fertilis Pers. (1801)
Entoloma clypeatum (L.) P. Kumm.
Entoloma clypeatum (L.) P. Kumm. 1871 var. clypeatum
Entoloma fertile Sacc. (1887)
'Gymnopus fertilis (Pers.) Gray (1821)
'Hyporrhodius clypeatus (L.) J. Schröt. (1889)
Rhodophyllus clypeatus' (L.) Quél. (1886)

აღწერა რედაქტირება

ქუდის დიამეტრი — 2-12 სმ, ნორჩობაში კონუსისებრი ან ამოზნექილი, შემდგომში ბრტყლად ამოზნექილი, ფართო ბორცვაკით ცენტრში. ჰიგროფანული, მუქი ყავისფერი, ნაცრისფერ-ყავისფერი ან წითელ-ყავისფერი შეფერილობის, ზოგჯერ ზეთისხილსფერი ან მოყვითალო ელფერით.

რბილობი — თეთრი ფერის, უსიამოვნო ფქვილის სუნითა და გემოთი. ჰაერზე ფერს არ იცვლის.

ჰიმენოფორი — ფირფიტებიანი, ფირფიტები საკმაოდ ხშირი, ფეხთან შეზრდილი, ნორჩობაში თეთრი ან მონაცრისფრო, ასაკთან ერთად რუხ-ვარდისფერ ან მურა-ვარდისფერ შეფერილობას იღებს.

ფეხის სიგრძე — 4-9 სმ, სისქე — 0,5-2 სმ, თეთრი ფერის, ზოგჯერ მონაცრისფრო ან მოყავისფრო ელფერით. ბოჭკოიან-ზოლიანი ზედაპირით.^[3] საყელოს გარეშე.

სპორების ფხვნილი — ვარდისფერი. სპორები — 8-12×7-10 მკმ, კუთხოვანი, ბაზიდიუმი ოთხსპორიანი, 25-55×10-20 მკმ, ცისტიდების გარეშე.

მსგავსი სახეობები რედაქტირება

კვებითი ღირებულება რედაქტირება

ერთი წყარო მას კარგ საჭმელ სოკოდ მიიჩნევს, ხოლო მეორე წყარო — არასაჭმელ ^[4] ან შხამიანად.

ზოგიერთი სახელმძღვანელო ახალბედა მესოკოვეებს ურჩევს თავი შეიკავონ მისი შეგროვებისაგან, რადგანაც იგი მეტად წააგავს ენტოლომასა და ინოციბეს გვარების ბევრ შხამიან წარმომადგენელს.

გავრცელება და ეკოლოგია რედაქტირება

გავრცელებულია ევროპაში,^[5] ჩრდილოეთ ამერიკასა და იაპონიაში.^[6] იზრდება ნიადაგზე, პარკებში,^[7] ბაღებში, მდელოებზე, ასევე გზის პირებზე, იაშვიათად ტყეებში, როგორც წესი ჯგუფებად. ასევე ქმნის „ქაჯის წრეს“. მიკორიზას ქმნის ვარდისებრთა ოჯახის მცენარებთან, როგორებიცაა ბალი, კომში, ვაშლი, ქლიავი, კუნელი, კვრინჩხი და ა.შ.

სეზონი — ზაფხულიდან შემოდგომამდე.

გალერეა რედაქტირება

ილუსტრაცია

ლიტერატურა რედაქტირება

Bas, C.; Kuyper, T.W.; Noordeloos, M.E.; Vellinga, E.C.; Crevel, R. van; Arnolds, E.J.M., Flora Agaricina Neerlandica, ტ. 1, 1988. — გვ. 97.

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „ბაღის სოკო“ ვიკისაწყობში.
ბაღის სოკო MycoBank-ზე (ინგლისური)
ბაღის სოკო Index Fungorum-ზე (ინგლისური)

სქოლიო რედაქტირება

↑ Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (red.). (2011) Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist.. Species 2000: Reading, UK.. ციტირების თარიღი: 24 september 2012.
↑ Entoloma clypeatum en. Index Fungorum. ციტირების თარიღი: 2013-10-20.
↑ ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 126, ISBN 99940-856-1-1.
↑ Michael Jordan, The encyclopedia of fungi of Britain and Europe, Frances Lincoln Ltd, 2004. — გვ. 207384 p, ISBN 0711223793.
↑ Cornelis Bas, Thomas W. Kuyper, Machiel Evert Noordeloos, Else C. Vellinga, Reinout van Crevel, E. J. M. Arnolds. Flora Agaricina Neerlandica (en). CRC Press, გვ. 97.
↑ Discover Life Maps. ციტირების თარიღი: 2014-04-18.
↑ Władysław Wojewoda (2003). Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. ISBN 83-89648-09-1.

[COL-1] Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (red.). (2011) Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist.. Species 2000: Reading, UK.. ციტირების თარიღი: 24 september 2012.

[if-2] Entoloma clypeatum en. Index Fungorum. ციტირების თარიღი: 2013-10-20.

[3] ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 126, ISBN 99940-856-1-1.

[4] Michael Jordan, The encyclopedia of fungi of Britain and Europe, Frances Lincoln Ltd, 2004. — გვ. 207384 p, ISBN 0711223793.

[Bas1988-5] Cornelis Bas, Thomas W. Kuyper, Machiel Evert Noordeloos, Else C. Vellinga, Reinout van Crevel, E. J. M. Arnolds. Flora Agaricina Neerlandica (en). CRC Press, გვ. 97.

[6] Discover Life Maps. ციტირების თარიღი: 2014-04-18.

[checklist-7] Władysław Wojewoda (2003). Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. ISBN 83-89648-09-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]