მილუტინ ბოიჩი

მილუტინ ბოიჩი (სერბ. Милутин Бојић, 7 მაისი, 1892 — გ. 8 ოქტომბერი, 1917) — სერბი პოეტი, დრამატურგი და ლიტერატურათმცოდნე, თეატრის კრიტიკოსი, ბალკანეთის ომებისა და პირველი მსოფლიო ომის მონაწილე. რომანტიკული ეპოქის სერბული პატრიოტული პოეზიის თვალსაჩინო წარმომადგენელი.

მილუტინ ბოიჩი
სერბ. Милутин Бојић / Milutin Bojić
დაბადების თარიღი	19 მაისი, 1892(1892-05-19)
დაბადების ადგილი	ბელგრადი
გარდაცვალების თარიღი	8 ნოემბერი, 1917(1917-11-08) (25 წლის) ან 26 ოქტომბერი, 1917(1917-10-26) (25 წლის)
გარდაცვალების ადგილი	სალონიკი
დასაფლავებულია	ბელგრადის ახალი სასაფლაო
საქმიანობა	დრამატურგი და პოეტი
ენა	სერბული ენა
მოქალაქეობა	სერბეთი
ალმა-მატერი	ბელგრადის უნივერსიტეტი
ჟანრი	პოეზია და დრამა
საიტი	milutinbojic.org.rs
მილუტინ ბოიჩი ვიკისაწყობში

ბიოგრაფია

წარმომავლობა და ბავშვობა

დაიბადა ბელგრადში 1892 წლის 7 მაისს, ის იოვან და სოფია ბოიჩის (დაბ. ბოგოევიჩი) უფროსი ვაჟია.

მამამისის ოჯახი ჰერცეგოვინიდან იყო. პირველი სერბეთის აჯანყების შემდეგ ბოიჩის ბაბუა თურქების დევნისას გაექცა და ავსტრია-უნგრეთის ქალაქ ზემუნში დასახლდა. 1875 წელს ბოიჩის მამა ავსტრია-უნგრეთის ჯარში გაიწვიეს, მაგრამ უფროს უნგრელ ოფიცერთან კონფლიქტის გამო დატოვა ჯარი და გაემგზავრა ბელგრადში, სადაც დაამთავრა პროფესიული სასწავლებელი და გახდა ფეხსაცმლის შემკეთებელი.

დედის ოჯახი ჩრდილოეთ მაკედონიის ტეტოვოდან ჩამოვიდა, საიდანაც 1690 წელს დიდი სერბული მიგრაციის დროს გადავიდნენ ზრენიანინში. ჯოვანი, მისი დედის ბაბუა, ბავშვობიდან სასაზღვრო ქალაქ პანჩევოში ცხოვრობდა. ის წარმატებული ფეხსაცმლის მწარმოებელი იყო და 1890 წელს თავისი ერთადერთი ქალიშვილი ბოიჩის მამას მიათხოვა.

პოეტის დაბადების დროს მშობლები ბელგრადის ძველ ქალაქში, სრემსკას ქუჩაზე №4 სახლში მდებარე პატარა ბინაში ცხოვრობდნენ, რომლის ქვეშ ფეხსაცმლის სახელოსნო იყო(შენობა მეორე მსოფლიო ომის დროს დაბომბვის შედეგად დაინგრა .) ამის შემდეგ ოჯახში კიდევ ოთხი შვილი დაიბადა: ელიცა (1894), დანიცა (1896), რადივოიე (1900) და დრაგოლუბი (1905), სამწუხაროდ ყველამ სრულწლოვანობამდე იცოცხლა.

ბავშვობაში ოჯახი ხშირად სტუმრობდა დედის ბიძაშვილს იოვან სრემაჩს, ლიტერატურული მწერლის, სტევან სრემაჩის ძმას. ზოგიერთი მტკიცებულების თანახმად, იოვანმა დიდი გავლენა მოახდინა ბოიჩზე, აზიარა ის სერბულ ხალხურ ზღაპრებს და შუა საუკუნეების ლეგენდებს.

სკოლის წლები

1898 წელს ბოიჩი პალილუს დაწყებით სკოლაში შევიდა, რომელიც შემდგომ წარჩინებით დაამთავრა. ლექსების წერა ალბათ რვა-ათი წლის ასაკში დაიწყო და მასწავლებლების ყურადღებაც მიიპყრო. მისმა სერბული ენის მასწავლებელმა იოვან დრავიჩმა აღნიშნა: „ჩემი ერთ-ერთი მოსწავლე პირველი კლასიდან წერს ლექსებს. მამამისი, სრემსკას ქუჩიდან ფეხსაცმლის მწარმოებელი, ის ძალიან ამაყობს მისი ნამუშევრებით. ის მათ სეიფში ინახავს, როგორც დიდ საგანძურს და დარწმუნებულია, რომ მათ დიდი ღირებულება აქვთ და წინასწარმეტყველებს მისი შვილის ბრწყინვალე მომავალს.“

1902 წელს ოჯახი საცხოვრებლად ჰილანდარსკაიას ქუჩაზე, პატარა სახლში გადავიდა. იმავე წლის შემოდგომაზე ბოიჩი ბელგრადის მე-2 საშუალო სკოლაში შევიდა და მალევე აჩვენა მაღალი აკადემიური შედეგი. 1907 წელს ის აღიარეს საუკეთესო მოსწავლედ და ყოველწლიური გამოცდებისგან გაათავისუფლეს. იმ პერიოდში ბოიჩმა სასკოლო გაზეთში ლექსების გამოქვეყნება დაიწყო. ასევე წერდა ლიტერატურულ მიმოხილვებს გაზეთ Dnevni List-ისთვის იოვან სკერლიჩისა და მილან გროლისთვის და გახდა ამ პუბლიკაციის ყველაზე ახალგაზრდა ავტორი. ყველა სტატია გამოქვეყნდა ფსევდონიმით: ბოიჩს ეშინოდა, რომ წინააღმდეგ შემთხვევაში მას სერიოზულად არ აღიქვამდნენ. გარდა ამისა, ის თანამშრომლობდა ჟურნალებთან „Delo[Serb.]“, „Venac“ და „Srpski kizhevni glasnik[Serb.]“. 1908 წელს, ავსტრია-უნგრეთის მიერ ბოსნიისა და ჰერცოგოვინას ანექსიის დროს, მან დაწერა თავისი პირველი თეატრალური პიესა „დააბრმავე დესპოტი“, რომელიც „დესპოტის კრუნას“ ტრილოგიის პირველი ნაწილი უნდა გამხდარიყო. მან ნამუშევარი თავის მეგობარს, რადოსლავ ვესნიჩს გაუზიარა, რომელმაც თავის მხრივ ბელგრადის ეროვნული თეატრის დირექტორს რისტა ოდავიჩს აჩვენა.

სკოლაში სწავლის დასრულების მიწურულს ბოიჩი აირჩიეს სკოლის ლიტერატურული კლუბის თავმჯდომარედ. 1910 წლის მაისში, მას თვრამეტი წელი შეუსრულდა, თუმცა მისი გაწვევა სამხედრო სამსახურში არ მოხდა, რადგან სამედიცინო შემოწმების შედეგად უვარგისად ცნეს სამხედრო სამსახურისათვის. იმავე წლის შემოდგომაზე ბოიჩი ბელგრადის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა, სადაც სწავლობდა იმანუელ კანტის ნაწარმოებებს, გერმანულ, იტალიურ და სამხრეთ სლავურ ლიტერატურას. მან მალევე დაიწყო გაზეთ Piemonte-სთვის თეატრალური მიმოხილვების წერა — ეს იყო საიდუმლო ულტრანაციონალისტური ორგანიზაციის „ერთობა ან სიკვდილის“ (ცნობილი როგორც „შავი ხელი“) ნახევრად ოფიციალური ორგანო, რომელიც ოპოზიციაში იმყოფეობოდა პრემიერ-მინისტრ ნიკოლა პაშიჩის რადიკალ სახალხო პარტიასტან და მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა სერბეთის პოლიტიკაში.(1903-1914).

ამ პერიოდში ბოიჩზე დიდი გავლენა იქონია მისმა ყოფილმა სკოლის მასწავლებელმა, ლიტერატურათმცოდნე მილუტინ დრაგუტინოვიჩმა. მან ურჩია ბოიჩს, გაეგრძელებინა ლექსებისა და დრამის წერა. 1911 წელს, როდესაც ის გაეცნო პიესის „ლანცი“ პირველ მონახაზს, შესთავაზა მონაწილეობა მიეღო ნაციონალური თეატრის ლიტერატურული კომიტეტის კონკურსში, რომლის სამხატვრო საბჭოს წევრი თავად იყო. კონკურსში მონაწილეობდა 42, მათ შორის ივო ვოინოვიჩის, ბრანისლავ ნუშიჩის, ალექსა შანტიჩის, სვეტოზარ ჩოროვიჩის და სხვა ცნობილი ავტორების ნამუშევრები. ჟიურიმ უარყო ბოიჩის ნამუშევარი „გადაჭარბებული გულუბრყვილობის“ და „ბევრი ყმაწვილური გაზვიადების გამო“. 1911 წლის მაისში, 56 წლის ასაკში, პოეტის მამა გულის შეტევით გარდაიცვალა.

ბალკანეთის ომები

დატვირთული გრაფიკის მიუხედავად, ბოიჩი უნივერსიტეტის წლებში კაფეებსა და ბარებში, ბელგრადის ბოჰემურ კვარტალში Skadarlija ატარებდა საღამოებს. მან გაიცნო სერბული ხელოვნების ბევრი მოღვაწე და თავისი თაობის მწერლებსა და მხატვრებში დიდი პოპულარობა მოიპოვა. ის ძალიან დაუახლოვდა პროფესორისა და პოლიტიკოსს ლუბომირ იოვანოვიჩის და მისი მეუღლეს სიმეონას, სწორეთ მათი წყალობით შეძლო თავისი ნაწარმოებების გამოქვეყნება.

ბალკანეთის ომების დროს ბოიჩი სერბეთის არმიას კოსოვოსა და მაკედონიაში, ახლდა როგორც სამხედრო ჟურნალისტი და დატოვა სამოგზაურო ჩანაწერები. ბალკანეთში თურქული მმართველობის დასრულებამ, რომელიც ხუთას წელზე მეტ ხანს გაგრძელდა, მას ოპტიმიზმი შესძინა. ამავდროულად, ბოიჩი მუშაობდა ისტორიულ დრამაზე „Krajeva Jesen“, რომელიც დადებითად შეფასდა სკერლიხისგან და დაიდგა ეროვნულ თეატრში 1913 წლის ოქტომბერში. ამას მალევე მოჰყვა ბოიჩის კიდევ ერთი ნაწარმოების, „Mrs. Olga“ პრემიერა. 1914 წლის დასაწყისში ერთ-ერთმა უმსხვილესმა გამომცემელმა სვეტისლავ ცვიანოვიჩმა გამოუშვა ბოიჩის პირველი კრებული, რომელშიც 48 ლექსი შედიოდა.

პირველი მსოფლიო ომი

როდესაც პირველი მსოფლიო ომი დაიწყო, ბოიჩი უნივერსიტეტის ბოლო კურსზე იყო და სერბეთის არმიის პოლკოვნიკის ქალიშვილზე, რადმილა ტოდოროვიჩზე, იყო დანიშნული. ის იძულებული იყო შეეწყვიტა სწავლა და გადაედო ქორწილი, მაგრამ 1915 წლამდე განაგრძო მუშაობა ჟურნალ "Piemont"-ში, რის შემდეგაც, მოუწია დროებით დაშორებოდა რადმილას, ოჯახთან ერთად დატოვა ბელგრადი და გაემგზავრა სერბეთის შიდა მხარეში მდებარე ქალაქ არანჯელოვაცში. მალე ოჯახი ფრონტიდან შორს მდებარე ნიშში გადავიდა საცხოვრებლად. იქ ბოიჩი მუშაობდა სამხედრო ცენზურად და თანამშრომლობდა გაზეთ Niški Glasnik-თან. 1915 წლის თებერვლის დასაწყისში დედამისი სიმსივნით გარდაიცვალა და მას მოუწია ეზრუნა უმცროს ძმებსა და დებზე.

ბოიჩმა თავისი შემოქმედებითი ენერგიის უმეტესი ნაწილი დაუთმო ეპიკური პოემის „კაენის“ დასრულებას, რომელიც ავსტრია-უნგრეთის, ბულგარეთის იმპერიისა და გერმანიის იმპერიის მიერ სერბეთში შეჭრის წინ, 1915 წლის ოქტომბერში გამოიცა. ამ ღრმად პატრიოტულ ნაშრომში ის მოსალოდნელ ბულგარულ თავდასხმას ბიბლიური კაენის ისტორიას ადარებს, რომელმაც თავისი ძმა შურის გამო მოკლა. ნიშის აღების შემდეგ ბულგარელებმა დაწვეს ნაწარმოების სრული გამოცემა. გადარჩა ერთადერთი ასლი, რომელიც ბოიჩმა გამგზავრებისას თან წაიღო. ნიშიდან გაქცევის შემდეგ ბოიჩი და მისი ძმა რადივოე, სერბეთის არმიას შეუერთდნენ, რომელიც უკან იხევდა ადრიატიკის ზღვის სანაპიროებზე, ხოლო მისი დები და უმცროსი ძმა ნათესავებთან გაგზავნეს ოკუპირებულ კრალევოში.

სამხედრო ნაწილებთან ერთად, ძმებმა ბოიჩებმა გაიარეს კურშუმლია, მიტროვიცა, პრიშტინა, პრიზენი, ჯაკოვიცა, დეჩანი და პეჩი იქიდან — ანდრიევიცასა და პოდგორიცაში, რათა შეერთებოდნენ მონტენეგროს არმიას და მოკავშირეთა გემებით იტალიაში გამგზავრებულიყვნენ. 1915 წლის დეკემბერში ბოიჩმა და სერბეთის ჯარებმა მიაღწიეს შენგინამდე, სადაც ის შეხვდა თავის საცოლეს.

მალე მილუტინ ბოიჩი ჩავიდა საბერძნეთის კუნძულ კორფუზე. ჩასვლისთანავე ბოიჩმა დაიწყო მუშაობა სერბეთის სამხედრო დაზვერვაში და 1916 წლის შუა რიცხვებში გადაიყვანეს სალონიკში. სალონიკში ბოიჩი თავისუფალ დროს კითხულობდა ფრანგი ავტორების ნაწარმოებებს და წერდა ლექსებს. 1916 წლის აგვისტოში ერთთვიანი შვებულებს დროს გაემგზავრა საფრანგეთში, სადაც დახვდნენ საცოლე და ძმა. ნიცაში ერთი თვე გაატარა საცოლესთან და ისევ დაბრუნდა საბერძნეთში. 1917 წლის შუა რიცხვებში სალონიკში გამოიცა კრებული „ტკივილისა და დიარეის პესმე“, მაგრამ უკვე აგვისტოში თითქმის მთელი ტირაჟი განადგურდა სალონიკის დიდი ხანძრის დროს. ანთოლოგიის ომისშემდგომი გამოცემები ეფუძნება ასლს, რომელიც ბოიჩმა თავის საცოლეს საფრანგეთში გაუგზავნა.

1917 წლის სექტემბერში ბოიჩს ტუბერკულოზის დიაგნოზი დაუსვეს. ლუბომირ იოვანოვიჩის დახმარებით, იგი სალონიკის ცენტრში მდებარე ოფიცერთა სამხედრო ჰოსპიტალში გაგზავნეს, სადაც მას ხშირად სტუმრობდა მეცენატის მეუღლე. ბოიჩმა განაგრძო ლექსების წერა, რომელშიც მელანქოლიური ნოტები ჩნდებოდა, რადგან მისი მდგომარეობა გაუარესდა. მიუხედავად ამისა ის ინარჩუნებდა ოპტიმიზმს და იმედს არ კარგავადა, რომ ნახავდა ახლობლებს. გარდაცვალებამდე ერთი თვით ადრე მან დეპეშა გაუგზავნა თავის საცოლეს და ძმას და დაარწმუნა, რომ ის „ცოტათი“ იყო ავად და აუცილებლად ნახავდა მათ.

გარდაიცვალა ტუბერკულოზით 1917 წლის 8 (21 ნოემბერს). სიკვდილამდე რამდენიმე საათით ადრეც კი სჯეროდა,რომ გამოჯანმრთელდებოდა. ბოიჩი დაკრძალეს სალონიკში ზეიტენლიკის სამხედრო სასაფლაოზე, გამოსამშვიდობებელი სიტყვა მის საფლავზე წარმოთქვა მწერალმა ივო ციპიკოსმა. 1922 წელს მისმა ნათესავებმა მისი ნეშტი გადაასვენეს და დაკრძალეს ბელგრადის ახალ სასაფლაოზე, მშობლების გვერდით.

ოჯახი

ბოიჩის და-ძმა ომს გადაურჩა. ბოიჩის საგვარეულო მსახურობდა იუგოსლავიის საგარეო საქმეთა სამინისტროში და 1941 წლის აპრილში, ე. წ. „ოპერაცია 25“ აგრესიის შემდეგ, ოჯახთან ერთად ემიგრაციაში დასავლეთში გადავიდა. დრაგოლიუბ ბოიჩი ბელგრადში გეოგრაფიის მასწავლებლად მუშაობდა. ჯელიკა ბოიჩი დაქორწინდა და ბელგრადში ცხოვრობდა 1942 წლამდე, გარდაცვალებამდე. დანიკა ბოიჩი გარდაიცვალა 1952 წელს გაუთხოვარი.

საცოლე რადმილა ტოდოროვიჩი დაბრუნდა იუგოსლავიაში და გარდაიცვალა ბელგრადში 1971 წელს, ის პოეტის ერთგული დარჩა სიცოცხლის ბოლომდე.

ხსოვნა

ბელგრადში სერბეთის კულტურის სამინისტროს მიერ დაარსებულია ბიბლიოთეკა Milutin Bojic Library, რომელიც იკვლევს პოეტის ცხოვრებას და მოღვაწეობას, აქვს ვრცელი ვირტუალური მონაცემთა ბაზა და მინიჭებული აქვს Milutin Bojic Prize 2014 წლის მაისიდან.

ბელგრადში დგას პოეტის ბიუსტი და არსებობს მისი სახელობის ქუჩა. საბერძნეთის კუნძულ ვიდოზე დაღუპული სერბი ჯარისკაცების მემორიალზე ციტირებულია სტრიქონები მისი პოეზიიდან „ლურჯი საფლავი“.

ლიტერატურა

• М. Л. Карасёва, Милутин Боич // Сербские поэты XX века: Комментированная антология (перевод с сербского), Этерна; Вахазар, 2011. — გვ. 318—345, 800 ეგზ., ISBN 978-5-480-00255-3.
• Радивоје Бојић, Радоје Кнежевић, Кнежевић. Милутин Бојић: Песник Србије, Windsor, Ontario: Avala Press, 1968.
• John K.Cox, The History of Serbia, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2002, ISBN 978-0-313-31290-8.
• Mihailo Đorđević, Serbian Poetry and Milutin Bojić, New York: Columbia University Press, 1977, ISBN 978-0-914710-27-1.
• Tim Judah, The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia, New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2000, ISBN 978-0-300-08507-5.
• Гаврило Ковијанић, Живот и књижевни рад Милутина Бојића, Београд: Научна књига, 1969.
• Marcia Christoff Kurapovna, Shadows on the Mountain: The Allies, the Resistance, and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia, New Brunswick, New Jersey: John Wiley & Sons, 2009, ISBN 978-0-470-61566-9.
• Иван В. Лалић, Милутин Бојић, Београд: Народна књига, 1974.