ალექსა შანტიჩი
ალექსა შანტიჩი (სერბ. Алекса Шантић / Aleksa Šantić; დ. 27 მაისი, 1868, მოსტარი — გ. 2 თებერვალი, 1924, მოსტარი) — პოეტი ბოსნია და ჰერცეგოვინადან. ის წარმოშობით სერბი იყო. მისი შემოქმედება ასახავს როგორც რეგიონის ურბანულ კულტურას, ასევე მზარდ ეროვნულ ცნობიერებას. მისი ლექსების უდიდეს ნაწილში აღწერილია სოციალური სამართლიანობის ნაკლებობა, ნოსტალგიური სიყვარული, სერბი ხალხის გასაჭირი და სამხრეთის სლავების ერთობა. იგი იყო ჟურნალ Zora-ს მთავარი რედაქტორი (1896–1901). შანტიჩი ასევე იყო მოსტარში სერბეთის ლიტერატურული და ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი მთავარი პირი.[1][2] 1914 წელს შანტიჩი გახდა სერბეთის მეცნიერებისა და ხელოვნების აკადემიის (მაშინდელი სერბეთის სამეფო აკადემიის) წევრი.
| ალექსა შანტიჩი | |
|---|---|
.JPG) ალექსა შანტიჩი დაახლ. 1920 წელს | |
| დაბადების თარიღი | 27 მაისი, 1868 |
| დაბადების ადგილი | მოსტარი, ბოსნიის ვილაიეთი, ოსმალეთის იმპერია |
| გარდაცვალების თარიღი | 2 თებერვალი, 1924 |
| გარდაცვალების ადგილი | მოსტარი, იუგოსლავიის სამეფო |
| საქმიანობა | პოეტი |
| ენა | სერბული ენა |
| ეროვნება | სერბი |
| მოქალაქეობა |
.svg){kind=small} ოსმალეთის იმპერიაავსტრია-უნგრეთის იმპერია .svg){kind=small} იუგოსლავია |
ადრეული ცხოვრება
რედაქტირებაალექსა შანტიჩი დაიბადა ბოსნია და ჰერცეგოვინაში მცხოვრები სერბების ოჯახში, 1868 წლის 27 მაისს, ქალაქ მოსტარში, რომელიც იმ პერიოდში ოსმალეთის იმპერიის ბოსნიის ვილაიეთის შემადგენლობაში შედიოდა.[3][4] მამამისი, რისტკო ვაჭარი იყო, ხოლო დედა, მარა ცნობილი ანიჩიჩების გვარის წარმომადგენელი იყო მოსტარიდან.[5] ალექსა შანტიჩს სამი დედამამიშვილი ჰყავდა: ძმები იეფტანი და იაკოვი და და რადოიკა, რომელიც ცნობილი იყო, როგროც პერსა. მისი კიდევ ერთი და, ზორიცა ბავშვობაში გარდაიცვალა.
იმ პერიოდში, როდესაც ალექსა 10 წლის იყო ბოსნიის ვილაიეთი (მოსტარის ჩათვლით) ავსტრია-უნგრეთის იმპერიამ დაიპყრო, ევროპის დიდი ძალების მიერ 1878 წლის ბერლინის კონგრესზე მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე.
ალექსას მამის რისტკოს გარდაცვალების შემდეგ, ალექსას ბიძამ, მიხომ (ცნობილი როგორც ადჯა) შანტიჩისა და მისი და-ძმის მეურვის სტატუსი მიიღო. 1880-1881 შანტიჩი დადიოდა ვაჭრობის სკოლაში ტრიესტში, სადაც იტალიურად სწავლობდა. ტრიესტში ყოფნის დროს ალექსა ცხოვრობდა თავის ბიძებთან, ლაზართან და თოდორ ანიჩიჩებთან, რომლებიც ასევე ვაჭრები იყვნენ.[6] 1881 წელს შანტიჩი ლუბლიანას ვაჭრობის სკოლის მოსწავლე გახდა, სადაც ლექციებს გერმანულ ენაზე ისმენდა.[7]
1883 წელს ალექსა შანტიჩი მოსტარში დაბრუნდა და უკვე თავისუფლად ფლობდა იტალიურ და გერმანულ ენებს.[8]
შემოქმედება
რედაქტირება
შანტიჩი ვაჭრად მუშაობდა და ამასთანავე ძალიან ბევრ წიგნს კითხულობდა, სანამ პოეზიის დაწერას გადაწყვეტდა და შეხვდებოდა სხვა ახალგაზრდა ვაჭარს, იოვან დუჩიჩს ტრებინიედან, რომელმაც თავისი პირველი ლექსი 1886 წელს გამოაქვეყნა ახალგაზრდულ ლიტერატურ ჟურნალში მტრედი (სერბ. Голуб), სომბორში (თანამედროვე სერბეთი).[9] მისი მეგობრის, იოვან დუჩიჩის ამ მაგალითის შემდეგ შანტიჩმაც გამოაქვეყნა თავისი პირველი სიმღერა ახალგაზრდულ ლიტერატურულ ჟურნალში, 1887 წლის საახალწლო გამოცემაში.[10]
შანტიჩის გამოქვეყნებული მისი პირველი ლექსები ინსპირირებული იყო ისეთი ცნობილი სერბი პოეტებისგან, როგორებიცაა: პეტრე II პეტროვიჩ-ნეგოში, იოვან იოვანოვიჩ ზმაი, ვოიისლავ ილიჩი და ჯურა იაკშიჩი.[11] შანტიჩის სიმღერების პირველი კოლექცია მოსტარში 1891 წელს გამოიცა. ლექსების კრებულის გაყიდვებიდან შემოსული თანხა ალექსამ მთლიანად სიმა მილუტინოვიჩ სარაილიას ძეგლის დასადგამად გაიღო.[12] 1901 წელს ბოგდან პოპოვიჩმა შანტიჩის შემოქმედება უარყოფითად შეაფასა. პოპოვიჩის კრიტიკამ ალექსას მოტივაცია აუმაღლა და მაზე დადეფითი გავლენა მოახდინა, რამაც მომავალი ნამუშევრების ხარისხზე იმოქმედა.[13]
მემკვიდრეობა
რედაქტირებაალექსა შანტიჩი არის სოფელი სერბეთში, რომელსაც სახელი პოეტის პატივსაცემად ეწოდა. ის ასევე გამოსახულია ბოსნია და ჰერცეგოვინის 10 კონვერტირებადი მარკის ღირებულების ბანკნოტზე.[14] 1920 წელს მოსტარის ახალგარდების კავშირს შანტიჩის სახელი ეწოდა.[15] 1969 წელს მოსტარის მუნიციპალიტეტის ასამბელამ, ალექსა შანტიჩის დაბადების 100 წლისთავის აღსანიშნავად დააარსა ლიტერატურული პრემია „ალექსა შანტიჩი“.[16]
ალექსა შანტიჩის ბიუსტი განთავსებულია კალმეგდანის პარკში, ბელგრადში, სერბეთი.[17]
1980-იანი წლების ფილმი, სახელწოდებით: Moj brat Aleksa (ჩემი ძმა ალექსა) სწოედ პოეტის სამახსოვროდ გადაიღეს.[18]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Bataković, Dušan T. (1 January 1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue. ISBN 978-2-911527-10-4.
- Besarović, Risto (1987). Iz kulturne prošlosti Bosne i Hercegovine: (1878-1918). Veselin Masleša. ISBN 978-86-21-00144-6.
- Biagini, Antonello; Motta, Giovanna (19 June 2014) Empires and Nations from the Eighteenth to the Twentieth Century: Volume 1. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-4438-6193-9.
- Đorđević, Mihailo (Fall 1993). „Mostar: A Serbian Cultural Center in the 1880s and 1890s“. Serbian Studies. 7 (2): 72–85.
- Dučić, Jovan (1969). Sabrana djela: Jutra sa Leutara. Reči o čoveku. Staza pored puta. Eseji. Prilozi. Književno vreme. "Svjetlost"; Beograd, "Prosveta".
- Ersoy, Ahmet; Górny, Maciej; Kechriotis, Vangelis (2010) Modernism: The Creation of Nation-States: Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770–1945: Texts and Commentaries, Volume III/1. Central European University Press. ISBN 978-963-7326-61-5.
- Grubačić, Kosta; Čulić, Branko (1965) Narodna biblioteka Bosne i Hercegovine, 1945-1965. Narodna biblioteka NR Bosne i Hercegovine.
- Holton, Milne; Mihailovich, Vasa D. (1988) Serbian Poetry from the Beginnings to the Present. Yale Center for International and Area Studies.
- Lešić, Josip (1990). Aleksa Šantić: roman o pjesnikovom životu. Sarajevo, Yugoslavia: Veselin Masleša. ISBN 978-86-21-00442-3.
- Mihailovich, Vasa D.; Mikasinovich, Branko (2007) An Anthology of Serbian Literature. Slavica Publishers. ISBN 978-0-89357-320-1.
- Palavestra, Predrag (1986). Историја модерне српске књижевности: Златно доба 1892-1918. Српска књижевна задруга. ISBN 9788637900153.
- Samardžić, Radovan (1983). Istorija srpskog naroda: pt. 1. Od Berlinskog kongresa do ujedinjenja 1878-1918. Srpska knjiiževna zadruga.
- Skoko, Savo (1968). Drugi balkanski rat 1913. Vojnoistorijski Institut. „Алекса Шантић и други објавили су читаве збирке стихова у славу српских победа. ...“
- Štampar, Emil (1939). Josip Eugen Tomić. University of Zagreb.
- Stojković, Borivoje S. (1979). Istorija srpskog pozorišta od srednjeg veka do modernog doba: drama i opera. Muzej pozorišne umetnosti SR Srbije.
- Ћоровић, Светозар (1970). Изабране странице. Матица српска.
- Jovan Skerlić, Istorija Nove Srpske Književnosti/History of New Serbian Literature (Belgrade, 1914, 1921), pages 421–422.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირებასქოლიო
რედაქტირება- ↑ (Ersoy, Górny & Kechriotis 2010, p. 96): "Aleksa Šantić was one of the leaders of Serbian literary and national movement in Mostar at the end of the nineteenth and beginning of the twentieth century."
- ↑ (Đorđević 1993, p. 305): " .... which helped to maintain the national awareness of the Serbs and stimulated their education under foreign occupation. The work of the leaders of the movement – Aleksa Santic, Jovan ..."
- ↑ (January 2010) Modernism: The Creation of Nation-States: Discourses of Collective Identity ..., გვ. 94. ISBN 9789637326615.
- ↑ Neven Andjelic (2003). Bosnia-Herzegovina: The End of a Legacy, გვ. 6. ISBN 9780714654850.
- ↑ (1959) Letopis Matice srpske. У Српској народној задружној штампарији, გვ. 70. „... мајка Алексе Шантића, Мара, била осећајна, душевно отмена и даровита жена из веома угледне и такође обдарене мостар- ске куће Аничића,...“
- ↑ (Grubačić & Čulić 1965, p. 56)
- ↑ (Lešić 1990, p. 59): "U Ljubljani .... Inače, Marova akademija u Ljubljani, osnovana 1867. godine kao pansionat za sinove imućnih građana, po nastavnom programu je bila slična trgovačkoj akademiji, naravno u skraćenom obimu. Ovaj privatni i komercijalni vaspitni zavod, u kome su učenici živjeli pod stalnim i strogim nadzorom pedagoga, imao ..."
- ↑ (Holton & Mihailovich 1988, p. 194): "Santic was educated abroad, in Trieste and in Ljubljana, but he was not happy in the "West," and by 1883 he had returned to the town of his birth, albeit with a knowledge of German and Italian and a .."
- ↑ (1925) Misao, გვ. 201. „Шантић се повлачи у очеву радњу. Највише чита, из доколице проба перо ... Кад је доцније стега попустила, Шантић помишља на активнији рад и долази у додир са једним младим трговцем – Требињанином, Јованом Дучићем,“
- ↑ (1998) Letopis Matice srpske. U Srpskoj narodnoj zadružnoj štampariji, გვ. 493. „Прву песму је објавио у сомборском омладинском листу Голуб 1887. године.“
- ↑ (Mihailovich & Mikasinovich 2007): "His first poems were imitative of the older Serbian poets: Njegos, Zmaj, JakSic, and Ilic."
- ↑ (1958) Savremenik. Književne novine, გვ. 176. „Прва збирка Алексе Шантића "Пјесме" издата је у Мостару 1891 године, а чист приход од издања те збирке намењен је подизању споменика књижевнику и песнику Сими Милутиновићу Сарајлији.“
- ↑ (1998) Летопис Матице српске. У Српској народној задружној штампарији, გვ. 496. „Сви ће се сетити По- повићеве критике из 1901. године, коју је објавио у Српском књижевном гласнику.12 И готово сви ће говорити о "позитив- ном" утицају Поповићеве критике. ..“
- ↑ Aleksa Šantić – poznati bosanski pjesnik. Santic.org; retrieved 29 July 2014.
- ↑ (2007) Зборник Матице српске за друштвене науке. Матица, გვ. 176. „... у Соколску жупу Мостар "Алекса Шантић" основану 1920. године. Жупа је добила име по песнику и оснивачу Српског гимнастичког друштва Обилић 1903. године у Мостару.“
- ↑ (1988) Odjek. Kulturno-prosvjetna zajednica Bosne i Hercegovine., გვ. 26. „Žiri književne nagrade "Aleksa šantić", koju je Skupština opštine Mostar ustanovila 1969. godine, povodom obi1ježavanja stogodišnjice pjesnikovog rodenja,“
- ↑ (Dučić 1969, p. 9): Јер, Шантић је знао боље но ико шта је Дучић значио и за онај град на Неретви и за онај на Сави, на чијем Калемегдану Алексина биста стоји сада усправно, али усамљено, уозбиљено.
- ↑ Publika duboko ganuta filmom 'Moj brat Aleksa' en. ციტირების თარიღი: 2020-04-12