ზბიგნევ ბჟეზინსკი
ზბიგნიევ კაზიმიერზ ბჟეზინსკი (პოლ. Zbigniew Kazimierz Brzeziński; დ. 28 მარტი, 1928, ვარშავა — გ. 26 მაისი, 2017, ფოლს-ჩერჩი, ვირჯინია), ასევე ზბიგი (ინგლ. Zbig) — პოლონელ-ამერიკელი დიპლომატი და პოლიტოლოგი, სოციოლოგი და სახელმწიფო მოღვაწე. დიდი ხნის განმავლობაში ამერიკის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი წამყვანი იდეოლოგი იყო. ის მსახურობდა პრეზიდენტ ლინდონ ბ. ჯონსონის მრჩევლად 1966-1968 წლებში და იყო პრეზიდენტი ჯიმი კარტერის მრჩეველი ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებში 1977 წლიდან 1981 წლამდე. როგორც მეცნიერი, ბჟეზინსკი მიეკუთვნებოდა საერთაშორისო ურთიერთობების რეალისტურ სკოლას, რომელიც დგას ჰალფორდ მაკინდერისა და ნიკოლას ჯ. სპიკმანის გეოპოლიტიკურ ტრადიციაში,[1][2] თუმცა ამავე დროს მის მსოფლმხედველობაში მნიშვნელოვანია ლიბერალური იდეალიზმის ელემენტები[3]. ბჟეზინსკი იყო სამმხრივი კომისიის მთავარი ორგანიზატორი. [4]
| ზბიგნევ ბჟეზინსკი | |
 ზბიგნევ ბჟეზინსკი 1977 წელს | |
| აშშ-ის პრეზიდენტის მრჩეველი უსაფრთხოების საკითხებში | |
|---|---|
| თანამდებობაზე ყოფნის დრო | |
| 20 იანვარი, 1977 – 20 იანვარი, 1981 | |
| პრეზიდენტი | ჯიმი კარტერი |
| წინამორბედი | ბრენტ სკოუკროფტი |
| მემკვიდრე | რიჩარდ ალენი |
| დაბადებული | 28 მარტი, 1928 ვარშავა, პოლონეთი |
| გარდაცვლილი | 26 მაისი, 2017 (89 წლის) ფოლს-ჩერჩი, ვირჯინია, აშშ |
| მოქალაქეობა |  აშშ |
| პოლიტიკური პარტია | დემოკრატიული |
| მამა | ტადეუშ ბჟეზინსკი |
| დედა | ლეონია რომანი |
| მეუღლე | ემილი ბენეში (იქ. 1961–2017) |
| შვილები |
|
| განათლება |
|
| ჯილდოები |  |
მისი თანამდებობაზე ყოფნის პერიოდში მთავარი საგარეო პოლიტიკური მოვლენები იყო ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასთან ურთიერთობის ნორმალიზებას (და ტაივანთან ურთიერთობების მინელება ); საბჭოთა კავშირთან მეორე სტრატეგიული იარაღის შეზღუდვის ხელშეკრულების (SALT II) ხელმოწერა; ეგვიპტესა და ისრაელს შორის კემპ-დევიდის შეთანხმებაში შუამავლობა; აშშ-სადმი მეგობარული მოჰამად რეზა ფეჰლავის დამხობა და ირანის რევოლუციის დაწყება; შეერთებული შტატების მიერ აღმოსავლეთ ევროპაში დისიდენტების მხარდაჭერა და ადამიანის უფლებების დაცვის ხელშეწყობა[5] საბჭოთა კავშირის გავლენის შემცირების მიზნით;[6]ავღანელი მოჯაჰედების მხარდაჭერა საბჭოთა კავშირის მიერ მხარდაჭერილი ავღანეთის დემოკრატიული რესპუბლიკისა და, საბოლოოდ, საბჭოთა საოკუპაციო ჯარების წინააღმდეგ საბჭოთა-ავღანეთის ომის დროს და ტორიიოს-კარტერის ხელშეკრულებების ხელმოწერა, რომლითაც 1999 წლის ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა დათმო კონტროლი პანამის არხზე .
ბჟეზინსკის პირადი შეხედულებები ხასიათდებოდა „პროგრესული“, „საერთაშორისო“, პოლიტიკურად ლიბერალური და „უაღრესად ანტიკომუნისტური“ პოზიციებით.[3] ის იყო სსრკ-ის შეკავების, უფლებადამცველი ორგანიზაციების აქტიური მხარდამჭერი და „ძლიერი დასავლეთის მშენებლობის“ ქომაგი.[6] მას განსაკუთრებით გამოარჩევდა „დიდი სურათის“ დანახვის უნარი. კრიტიკოსები მას ასევე მიიჩნევდნენ საგარეოპოლიტიკურ ქორად ან „საგარეო პოლიტიკის მტკიცე ხაზის“ გამტარებლად ზოგიერთ საკითხში, განსაკუთრებით პოლონეთ-რუსეთის ურთიერთობებთან მიმართებაში.[7]
ბჟეზინსკი იყო ამერიკის საგარეო პოლიტიკის რობერტ ე. ოსგუდის სახელობის პროფესორი ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტის საერთაშორისო კვლევების სკოლაში , სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრის მკვლევარი და სხვადასხვა ორგანიზაციების საბჭოების წევრი. მას ხშრად იწვევდნენ ექსპერტად PBS-ის გადაცემაში The NewsHour ჯიმ ლერერთან ერთად, ABC News-ის გადაცემაში ამ კვირაში კრისტიან ამანპურთან ერთად და MSNBC- ის Morning Joe- ში, სადაც მისი ქალიშვილი, მიკა ბჟეზინსკი არის წამყვანი. ის იყო პრაღის პროცესის მხარდამჭერი.[8] მისი უფროსი ვაჟი, იანი, საგარეო პოლიტიკის ექსპერტია, ხოლო მისი უმცროსი ვაჟი, მარკი, არის შეერთებული შტატების ამჟამინდელი ელჩი პოლონეთში და მანამდე მსახურობდა შეერთებული შტატების ელჩად შვედეთში 2011 წლიდან 2015 წლამდე.
ბიოგრაფია
რედაქტირება
ოფიციალური ბიოგრაფიის თანახმად, დაიბადა ვარშავაში პოლონელი წარჩინებული არისტოკრატი დიპლომატის ოჯახში. მეორე ვერსიის თანახმად, ის დაიბადა პოლონეთის საკონსულოში, ქალაქ ხარკოვში, ოლმინსკის ქუჩაზე, სადაც მისი მშობლები მუშაობდნენ. 1938 წლიდან ის ცხოვრობს კანადაში, 50-იან წლებში გახდა აშშ-ის მოქალაქე და ხელი მიჰყო აკადემიურ საქმიანობას. მან დაამთავრა მაკგილის უნივერსიტეტის მაგისტრის ხარისხით, ჰარვარდის უნივერსიტეტში პოლიტიკურ მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხით 1953 წელს. სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა თემაზეː „ტოტალიტარული სისტემის ფორმირება საბჭოთა კავშირში“. მოღვაწეობდა ჰარვარდში, 1961 წლიდან გადავიდა კოლუმბიის უნივერსიტეტში, სადაც სათავეში ჩაუდგა კომუნიზმის საკითხების შემსწავლელ ახალ ინსტიტუტს (Institute on Communist Affairs).
60–იანი წლების შუა ხანებში ის დაინიშნა დაგეგმარების საბჭოს წევრად სახელმწიფო დეპარტამენტში. პირველი წინადადებით, მან შემოგვთავაზა ტოტალიტარიზმის კონცეფციის თვალსაზრისით ახსნა იმ ყველაფრის, რაც სოციალისტურ ქვეყნებში ხდებოდა. ის არის ანტიკომუნიზმის გლობალური სტრატეგიის, აგრეთვე, ტექნოტრონული ეპოქის და ახალი ტიპის აშშ–ს ჰეგემონიის კონცეფციის თეორიების ავტორი. 60–ან წლებში ის იყო მრჩეველი ამერიკის პრეზიდენტების — კენედის და ჯონსონის ადმინისტრაციებში. საბჭოთა კავშირთან ურთიერთობაში ეკავა ურყევი ხაზი. ჯონსონის პრეზიდენტობის დასასრულს ბჟეზინსკი წარმოადგენდა ვიცე-პრეზიდენტი ჰამფრის და მისი საპრეზიდენტო კამპანიის ვადაში მრჩეველს საგარეო პოლიტიკის საკითხებში. ბჟეზინსკი იყო ნიქსონ — კისინჯერის თანმიმდევრული პოლიტიკის კრიტიკოსი.
1977—1981 ბზეჟინსკი იკავებდა ეროვნული უსაფრთხოების მრჩევლის თანამდებობას კარტერის ადმინისტრაციაში. იყო ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს საიდუმლო პროგრამების აქტიური მხარდამჭერი საბჭოთა კავშირის ძვირადღირებულ სამხედრო კონფლიქტებში ჩასართვად, რის შესახებაც წერდა კარტერი ავღანეთის ომის დაწყების შემდეგː „ჩვენ ახლა გვაქვს შესაძლებლობა, მივცეთ საბჭოთა კავშირს საკუთარი ვიეტნამის ომი“.
პრეზიდენტ კლინტონის მოღვაწეობის პერიოდში ბზეჟინსკი გახდა „ნატოს“ აღმოსავლეთით გაფართოების კონცეფციის ავტორი.
დღეისათვის ის წარმოადგენს ამერიკის სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრის კონსულტანტს (ინგლ. Center for Strategic and International Studies) და ვაშინგტონში ჯონ ჰოპკინზის უნივერსიტეტთან არსებულ წარმატებული საერთაშორისო კვლევების პოლ ნიცის სკოლაში ამერიკის საგარეო პოლიტიკის პროფესორს (ინგლ. School of Advanced International Studies), დემოკრატიის ეროვნული მხარდაჭერის დირექტორთა საბჭოს წევრს (ინგლ. National Endowment for Democracy), ორგანიზაცია „Freedom House“ წევრს, სამმხრივი კომისიის წევრს (ინგლ. Trilateral Commission), ჰუმანიტარულ და ბუნებრივ მეცნიერებათა ამერიკის აკადემიის წევრს (ინგლ. American Academy of Arts and Sciences) და ამერიკული კომიტეტის „მშვიდობისათვის ჩეჩნეთში“ თანათავმჯდომარეს.
საბჭოთა კავშირთან და რუსეთთან დამოკიდებულება
რედაქტირებაბჟეზინსკი აშშ–ს თვლის მსოფლიო ჰეგემონად და უახლოესი 20–25 წლის მანძილზე გამორიცხავს რომელიმე სახელმწიფოს მსგავს მდგომარეობაში აღმოჩენას. ის საბჭოთა კავშირს და მის სამართალმემკვიდრე რუსეთს განიხილავს, როგორც დამარცხებულ მოწინააღმდეგეს გერმანიასა და იაპონიასთან ერთად მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ.
ზბიგნევ ბჟეზინსკიმ დაგმო იჩქერიის პრეზიდენტის ასლან მასხადოვის მკვლელობა რუსეთის სპეცსამსახურების მიერ.
ბჟეზინსკი დღემდე კონსულტაციას უწევს ამერიკელ პოლიტიკოსებს საგარეო პოლიტიკის საკითხებში. რუსეთში მიაჩნიათ, რომ მისი შეხედულებები ჯერ კიდევ სერიოზულ გავლენას ახდენს აშშ–ს საგარეო–პოლიტიკურ კურსზე.
გარდაცვალება
რედაქტირებაზბიგნევ ბჟეზინსკი 89 წლის ასაკში გარდაიცვალა 2017 წლის 26 მაისს, ფოლს-ჩერჩში მდებარე საავადმყოფოში Inova Fairfax Hospital.[9]
ჯილდოები
რედაქტირება- თავისუფლების საპრეზიდენტო მედალი ამერიკულ–ჩინური ურთიერთობების მოწესრიგებაში, ადამიანის უფლებების პოლიტიკაში და ამერიკის ეროვნულ უსაფრთხოებაში შეტანილი წვლილისათვის.
- თეთრი არწივის ორდენი პოლონეთის რესპუბლიკისგან მისი დამოუკიდებლობის აღდგენაში შეტანილი წვლილისათვის
- თავად იაროსლავ ბრძენის III ხარისხის ორდენი (უკრაინა)
- დიდი ოფიცრის სამი ვარსკვლავის ორდენი (ლატვია, 15 მარტი 2007 წელი)
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირებასქოლიო
რედაქტირება- ↑ Sabine Feiner: Weltordnung durch US-Leadership? Die Konzeption Zbigniew K. Brzezinskis. Westdeutscher Verlag, Wiesbaden 2001
- ↑ Seiple, Chris. (November 27, 2006) Revisiting the Geo-Political Thinking of Sir Halford John Mackinder: United States–Uzbekistan Relations 1991–2005. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 28, 2017. ციტირების თარიღი: თებერვალი 27, 2022.
- ↑ 3.0 3.1 Zbigniew Brzezinski obituary en (May 28, 2017). ციტირების თარიღი: December 17, 2021
- ↑ Sklar, Holly. "Founding the Trilateral Commission: Chronology 1970-1977". Trilateralism: The Trilateral Commission and Elite Planning for World Management. Boston: South End Press, 1980. ISBN 0-89608-103-6 ISBN 0-89608-104-4 OCLC 6958001 604 pages. Excerpts available.
- ↑ SCHMITZ, DAVID F.; WALKER, VANESSA (2004). „Jimmy Carter and the Foreign Policy of Human Rights: The Development of a Post-Cold War Foreign Policy“. Diplomatic History. 28 (1): 113–143. ISSN 0145-2096. ციტატა: „The call to overcome the nation's 'inordinate fear of communism' was not, [Brzezinski] wrote, 'a dismissal of the reality of Soviet power but an optimistic recognition of the greater appeal of liberty and of the superiority of the democratic system.'“
- ↑ 6.0 6.1 Sargent, Daniel. Postmodern America Didn’t Deserve Jimmy Carter en-US. ციტირების თარიღი: November 21, 2021
- ↑ The last hawk: Zbigniew Brzezinski (1928-2017) en. ციტირების თარიღი: December 17, 2021
- ↑ „Prague Declaration on European Conscience and Communism“ (პრეს-რელიზი). Victims of Communism Memorial Foundation. June 9, 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 18, 2011. ციტირების თარიღი: May 10, 2011.
- ↑ Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89. The New York Times. ციტირების თარიღი: 26 მაისი, 2017.