მეტისი (თანამგზავრი)

მეტისი
	; კოსმოსურ აპარატ „გალილეოს“ მიერ გადაღებული ფოტო
სხვა სახელები	იუპიტერ XVI, S/1979 J 3
აღმოჩენა
აღმომჩენი	სტივენ სინოტი
აღმოჩენის თარიღი	4 მარტი, 1979
ორბიტალური მახასიათებლები
პერიაფსიდა	127974 კმ
აპოაფსიდა	128026 კმ
ორბიტის საშუალო რადიუსი (r)	128000 კმ
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e)	≈0.0002
გარშემოვლის სიდერული პერიოდი	0.294780 დღე
ორბიტალური სიჩქარე (v)	31.501 კმ/წმ
დახრილობა (i)	0.06°
ვისი თანამგზავრია	იუპიტერი
ფიზიკური მახასიათებლები
ზომები	60×40×34 კმ
საშუალო რადიუსი	21.5±2.0 კმ
ზედაპირის ფართობი (S)	≈6200 კვ.კმ.
მოცულობა (V)	≈42700 კმ³
მასა (m)	≥6.4×1016 კგ; ან; ≈3.6×1016 კგ
საშუალო სიმკვრივე ()	≥1.5 გ/სმ³; ან; ≈0.86 გ/სმ³
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g)	≥0.8 სმ/წმ²
ალბედო	0.061±0.003
ტემპერატურა
ზედაპირზე	≈ 123 K
	მეტისი ვიკისაწყობში

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ მეტისი (მრავალმნიშვნელოვნება).

მეტისი (ძვ. ბერძნ. Μῆτις), იუპიტერ XVI, S/1979 J 3 (სიმბოლო: ) — ციური სხეული, პლანეტა იუპიტერის ბუნებრივი თანამგზავრი. შედის იუპიტერის შიდა თანამგზავრთა ჯგუფში. იგი იუპიტერის პროგრადულად მოძრავი რეგულარული თანამგზავრია.

აღმოჩენა

მეტისი აღმოაჩინა 1979 წელს ს. სინოტმა ვოიაჯერ 1-ის მიერ გადაღებულ სურათებში. თავდაპირველად მას მიენიჭა დროებითი აღნიშვნა S/1979 J 3.^[1]^[2] 1983 წელს სახელი ეწოდა ზევსის პირველი ცოლის — მეტისის მიხედვით ბერძნული მითოლოგიიდან.^[3] ვოიაჯერ 1-ის მიერ გადაღებულ სურათებში მეტისი ჩანდა, როგორც მკრთალი წერტილი. ამიტომ მის შესახებ ძალიან მწირი ინფორმაცია იყო, სანამ კოსმოსური აპარატი „გალილეო“ იუპიტერს არ დაუახლოვდა. 1998 წელს „გალილეომ“ საშუალება მოგვცა გაგვემდიდრებინა მეტისის შესახებ არსებული ინფორმაცია.^[4]

ორბიტა

მეტისი იუპიტერის უახლოესი თანამგზავრია. ის ბრუნავს ~128000 კმ მანძილზე იუპიტერის მთავარ რგოლში. მის ორბიტას აქვს ძალიან მცირე ექსცენტრისიტეტი (~0.0002) და გადახრილია იუპიტერის ეკვატორისაკენ (~0.06°).^[5]^[6]

მეტისი, იუპიტერთან მისი მოქცევითი ჩაჭერის გამო, საკუთარი ღერძის გარშემო ბრუნავს ორბიტალურ მოძრაობასთან მიმართებაში სინქრონულად. თანამგზავრის გრძელი ღერძი ყოველთვის მიმართულია იუპიტერისკენ.^[6]^[4]

რამდენადაც მეტისი და ადრასტეა იუპიტერის გარშემო ბრუნავენ უფრო სწრაფად, ვიდრე თავის ღერძის გარშემო, მოქცევის ძალები თანდათან ამცირებენ მათი ორბიტების რადიუსს, რის გამოც ისინი სავარაუდოდ პლანეტას შეეჯახებიან შორეულ მომავალში. თუ მეტისის სიმკვრივე მართლაც ახლოსაა ამალთეას სიმკვრივესთან, მაშინ მეტისი მდებარეობს „თხევადი“ თანამგზავრების, და არა „მყარი“ თანამგზავრების როშის საზღვრის შიგნით, რადგან ის ჯერ არ დაშლილა.^[6]

მეტისის ორბიტა მდებარეობს იუპიტერის მთავარი რგოლის გარე კიდიდან დაახლოებით ~1000 კმ მანძილზე. თანამგზავრის ორბიტა გადის ეგრეთ წოდებულ „მეტისის ღიობში“ — მტვრისგან თავისუფალ 500 კილომეტრიან სივრცეში.^[6]^[7] ღიობი ამა თუ იმ ფორმით დაკავშირებულია თანამგზავრთან, მაგრამ მისი წარმოშობა გაურკვეველი რჩება. მეტისი წარმოადგენს მტვრის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყაროს მთავარი რგოლისა და ჰალო რგოლისთვის.^[8] იმ შემთხვევაში, თუ დაბალი სიმკვრივის ვარაუდი სწორია, იუპიტერის შიდა თანამგზავრების მსგავსად, მათზე მეტეორიტებს შეჯახების შედეგად ამოფრქვეული მატერია ადვილად დატოვებს თანამგზავრის ზედაპირს, რადგან თანამგზავრი ძალიან ახლოს მდებარეობს როშის საზღვართან.^[6]

ფიზიკური მახასიათებლები

მეტისს არარეგულარული ფორმისაა (ზომები 60x40x34 კმ). ეს არის მეორე ყველაზე პატარა იუპიტერის ოთხი შიდა თანამგზავრიდან.^[4] მისი შემადგენლობა და მასა უცნობია, მაგრამ ვარაუდიდან გამომდინარე, თუ მისი საშუალო სიმკვრივე უახლოვდება ამალთეას (~0.86 გ/სმ³), მაშინ მისი მასა სავარაუდოდ 3.6×10¹⁶ კგ-ს ტოლი იქნება.^[9] ეს სიმკვრივე შეიძლება ნიშნავს, რომ ეს თანამგზავრები ძირითადად შედგება წყლის ყინულისგან, რომლის ფორიანობაა 10-15%.^{[კ 1]} სხვა ვარაუდით, თუ მეტისის სიმკვრივე მეტი ან ტოლია 1.5 გ/სმ³-ზე მაშინ მისი მასა დაახლოებით 6.4×10¹⁶ კგ-ზე მეტი უნდა იყოს.^{[კ 2]}

მეტისის ზედაპირი მუქი, მოწითალოა და, როგორც ჩანს, ძლიერ კრატერულია. წინა მხარე (ორბიტალური მოძრაობის მიმართულებით მიმართული) 1.3-ჯერ უფრო კაშკაშაა, ვიდრე უკანა მხარე. ასიმეტრია, გამოწვეულია ალბათ იმით, რომ მიმმართველი მხარე განიცდის ხშირ შეჯახებას მცირე სხეულებთან, რომლის შედეგადაც თანამგზავრიდან ხდება ღია ფერის მატერიის ამოფრქვევა, სავარაუდოდ ყინულის.^[10]

ორბიტა

მეტისი იუპიტერის გარშემო უფრო სწრაფად ბრუნავს, ვიდრე საკუთარი ღერძის გარშემო. მზის სისტემაში არსებობს კიდევ ორი ასეთი თანამგზავრი: ადრასტეა (იუპიტერის თანამგზავრი) და ფობოსი (მარსის თანამგზავრი). მეტისის ორბიტა მდებარეობს იუპიტერის მთავარი რგოლის გარე კიდეზე და ითვლება, რომ ის არის მატერიის მთავარი წყარო.

ლიტერატურა

Ротери Д. Планеты. — М.: Фаир-пресс, 2005. ISBN 5-8183-0866-9
Под ред. Д. Моррисона. Спутники Юпитера. — М.: Мир, 1986. В 3-х томах, 792 с.

რესურსები ინტერნეტში

Краткий обзор Метиды на сайте NASA’s Solar System Exploration

კომენტარები

↑ (ruwiki) Её состав и масса неизвестны, но исходя из предположения, что по средней плотности она близка к Амальтее (~0,86 г/см³), её масса оценивается в 3,6×10¹⁶ кг. Такая плотность может означать, что эти спутники состоят в основном из водяного льда с пористостью 10—15 %.
↑ (enwiki) The bulk composition and mass of Metis are not known, but it is likely that its mean density is 1.5 g/cm³ or higher, and its mass can therefore be estimated as ~6.4×10¹⁶ kg or higher.

სქოლიო

↑ Marsden, Brian G. (August 26, 1980). „Satellites of Jupiter“. IAU Circular. 3507. ციტირების თარიღი: 2012-03-28. (discovery)
↑ Synnott, S. P. (19 June 1981). „1979J3: Discovery of a Previously Unknown Satellite of Jupiter“. Science. 212 (4501): 1392. Bibcode:1981Sci...212.1392S. doi:10.1126/science.212.4501.1392. ISSN 0036-8075. PMID 17746259.
↑ Marsden, Brian G. (September 30, 1983). „Satellites of Jupiter and Saturn“. IAU Circular. 3872. ციტირების თარიღი: 2012-03-28. (naming the moon)
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 Thomas, P. C.; Burns, J. A.; Rossier, L.; Simonelli, D.; Veverka, J.; Chapman, C. R.; Klaasen, K.; Johnson, T. V.; Belton, M. J. S.; Galileo Solid State Imaging Team (September 1998). „The Small Inner Satellites of Jupiter“. Icarus. 135 (1): 360–371. Bibcode:1998Icar..135..360T. doi:10.1006/icar.1998.5976.
↑ Evans, M. W.; Porco, C. C.; Hamilton, D. P. (September 2002). „The Orbits of Metis and Adrastea: The Origin and Significance of their Inclinations“. Bulletin of the American Astronomical Society. 34: 883. Bibcode:2002DPS....34.2403E.
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 ^6.4 Burns, Joseph A.; Simonelli, Damon P.; Showalter, Mark R.; Hamilton, Douglas P.; Porco, Carolyn C.; Throop, Henry; Esposito, Larry W. (2004). „Jupiter's Ring-Moon System“ (PDF). In Bagenal, Fran; Dowling, Timothy E.; McKinnon, William B. (eds.). Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. pp. 241–262. Bibcode:2004jpsm.book..241B. ISBN 978-0-521-81808-7.
↑ Ockert-Bell, M. E.; Burns, J. A.; Daubar, I. J.; Thomas, P. C.; Veverka, J.; Belton, M. J. S.; Klaasen, K. P. (1 April 1999). „The Structure of Jupiter's Ring System as Revealed by the Galileo Imaging Experiment“. Icarus. 138 (2): 188–213. Bibcode:1999Icar..138..188O. doi:10.1006/icar.1998.6072.
↑ Burns, Joseph A.; Showalter, Mark R.; Hamilton, Douglas P.; Nicholson, Philip D.; de Pater, Imke; Ockert-Bell, Maureen E.; Thomas, Peter C. (14 May 1999). „The Formation of Jupiter's Faint Rings“ (PDF). Science. 284 (5417): 1146–1150. Bibcode:1999Sci...284.1146B. doi:10.1126/science.284.5417.1146. PMID 10325220. S2CID 21272762. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 5 December 2020.
↑ Anderson, J. D.; Johnson, T. V.; Schubert, G.; Asmar, S.; Jacobson, R. A.; Johnston, D.; Lau, E. L.; Lewis, G.; Moore, W. B.; Taylor, A.; Thomas, P. C.; Weinwurm, G. (27 May 2005). „Amalthea's Density is Less Than That of Water“. Science. 308 (5726): 1291–1293. Bibcode:2005Sci...308.1291A. doi:10.1126/science.1110422. PMID 15919987. S2CID 924257.
↑ Simonelli, D. P.; Rossier, L.; Thomas, P. C.; Veverka, J.; Burns, J. A.; Belton, M. J. S. (October 2000). „Leading/Trailing Albedo Asymmetries of Thebe, Amalthea, and Metis“. Icarus. 147 (2): 353–365. Bibcode:2000Icar..147..353S. doi:10.1006/icar.2000.6474.

[10] (ruwiki) Её состав и масса неизвестны, но исходя из предположения, что по средней плотности она близка к Амальтее (~0,86 г/см³), её масса оценивается в 3,6×10¹⁶ кг. Такая плотность может означать, что эти спутники состоят в основном из водяного льда с пористостью 10—15 %.

[11] (enwiki) The bulk composition and mass of Metis are not known, but it is likely that its mean density is 1.5 g/cm³ or higher, and its mass can therefore be estimated as ~6.4×10¹⁶ kg or higher.

[circular_3507-1] Marsden, Brian G. (August 26, 1980). „Satellites of Jupiter“. IAU Circular. 3507. ციტირების თარიღი: 2012-03-28. (discovery)

[Synnott1981-2] Synnott, S. P. (19 June 1981). „1979J3: Discovery of a Previously Unknown Satellite of Jupiter“. Science. 212 (4501): 1392. Bibcode:1981Sci...212.1392S. doi:10.1126/science.212.4501.1392. ISSN 0036-8075. PMID 17746259.

[circular_3872-3] Marsden, Brian G. (September 30, 1983). „Satellites of Jupiter and Saturn“. IAU Circular. 3872. ციტირების თარიღი: 2012-03-28. (naming the moon)

[Thomas1998-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 Thomas, P. C.; Burns, J. A.; Rossier, L.; Simonelli, D.; Veverka, J.; Chapman, C. R.; Klaasen, K.; Johnson, T. V.; Belton, M. J. S.; Galileo Solid State Imaging Team (September 1998). „The Small Inner Satellites of Jupiter“. Icarus. 135 (1): 360–371. Bibcode:1998Icar..135..360T. doi:10.1006/icar.1998.5976.

[Evans2002-5] Evans, M. W.; Porco, C. C.; Hamilton, D. P. (September 2002). „The Orbits of Metis and Adrastea: The Origin and Significance of their Inclinations“. Bulletin of the American Astronomical Society. 34: 883. Bibcode:2002DPS....34.2403E.

[Burns2004-6] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 ^6.4 Burns, Joseph A.; Simonelli, Damon P.; Showalter, Mark R.; Hamilton, Douglas P.; Porco, Carolyn C.; Throop, Henry; Esposito, Larry W. (2004). „Jupiter's Ring-Moon System“ (PDF). In Bagenal, Fran; Dowling, Timothy E.; McKinnon, William B. (eds.). Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. pp. 241–262. Bibcode:2004jpsm.book..241B. ISBN 978-0-521-81808-7.

[Ockert-Bel1999-7] Ockert-Bell, M. E.; Burns, J. A.; Daubar, I. J.; Thomas, P. C.; Veverka, J.; Belton, M. J. S.; Klaasen, K. P. (1 April 1999). „The Structure of Jupiter's Ring System as Revealed by the Galileo Imaging Experiment“. Icarus. 138 (2): 188–213. Bibcode:1999Icar..138..188O. doi:10.1006/icar.1998.6072.

[Burns1999-8] Burns, Joseph A.; Showalter, Mark R.; Hamilton, Douglas P.; Nicholson, Philip D.; de Pater, Imke; Ockert-Bell, Maureen E.; Thomas, Peter C. (14 May 1999). „The Formation of Jupiter's Faint Rings“ (PDF). Science. 284 (5417): 1146–1150. Bibcode:1999Sci...284.1146B. doi:10.1126/science.284.5417.1146. PMID 10325220. S2CID 21272762. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 5 December 2020.

[Anderson2005-9] Anderson, J. D.; Johnson, T. V.; Schubert, G.; Asmar, S.; Jacobson, R. A.; Johnston, D.; Lau, E. L.; Lewis, G.; Moore, W. B.; Taylor, A.; Thomas, P. C.; Weinwurm, G. (27 May 2005). „Amalthea's Density is Less Than That of Water“. Science. 308 (5726): 1291–1293. Bibcode:2005Sci...308.1291A. doi:10.1126/science.1110422. PMID 15919987. S2CID 924257.

[Simonelli2000-12] Simonelli, D. P.; Rossier, L.; Thomas, P. C.; Veverka, J.; Burns, J. A.; Belton, M. J. S. (October 2000). „Leading/Trailing Albedo Asymmetries of Thebe, Amalthea, and Metis“. Icarus. 147 (2): 353–365. Bibcode:2000Icar..147..353S. doi:10.1006/icar.2000.6474.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[კ 1]

[კ 2]

[10]