იაკობ მარი
იაკობ მარი, ჯეიმზ პატრიკ მონტეგიუ მარი (ინგლ. James Patrick Montague Marr; დ. 1793 — გ. 1874) — შოტლანდიელი აგრონომი, მებაღე და მრეწველი; ნიკო მარის მამა.
| იაკობ მარი | |
|---|---|
| დაბადების თარიღი |
1793 ლუიჟე, შოტლანდია |
| გარდაცვალების თარიღი | 1874 |
| ეროვნება | შოტლანდიელი |
| პროფესია | მებაღე, აგრონომი |
| დამსაქმებელი | მიხეილ ვორონცოვი |
| მეუღლე(ები) |
ფაკუნდა ანტონიო |
| შვილ(ებ)ი | ივანე მარი, ნიკო მარი |
ბიოგრაფია
რედაქტირებადაიბადა 1793 წელს სოფელ ლუიჟეში. იქვე მიიღო დაწყებითი განათლება. ლონდონში სწავლისას დაუახლოვდა მიხეილ ვორონცოვს, რომელიც შემდეგ კავკასიის მეფისნაცვალი გახდა. მარმა უმაღლესი სასწავლებელი ვორონცოვთან ერთად დაამთავრა. უმაღლესი განათლების მიღების შემდეგ მარი ესპანეთში წავიდა და კომერციას მოჰკიდა ხელი. იქვე ცოლად შეირთო ესპანელი ქალი ფაკუნდა ანტონიო. მალე მარი ცოლ-შვილით ოდესაში ჩავიდა და იქ მსახურობდა ინგლისის სავაჭრო სახლ „ეტვუდში“. „ეტვუდი“ ვაჭრობდა საქართველოშიც და თავისი დუქნები ჰქონდა რედუტ-კალესა (1822) და თბილისში. ოდესაში რამდენიმეწიანი ცხოვრების შემდეგ, 1822 წელს მარი საქართველოში ჩავიდა და თავიდან თბილისში გააგრძელა კომერციული საქმიანობა. ადგილობრივი ვაჭრები დაუპირისპირდნენ მარს და ქალაქის ხელისუფლება მის წინააღმდეგ აამხედრეს. ამ დროს ის მიიწვია მამია V გურიელმა, რომელსაც თავის მამულებში სწავლული აგრონომი სჭირდებოდა. იმ დროისთვის გურიის სამთავრო ჯერ კიდევ დამოუკიდებელი პოლიტიკური ერთეული იყო.
გურიელმა მარს ოზურგეთში ბაღის გაშენება დაავალა. მანვე მარს სამოსახლოდ და სანერგეს მოსაწყობად ლანჩხუთის ახლოს მისცა ადგილ-მამული 15 ყმა-ოჯახით. მარმა ყმებზე უარი განაცხადა.
|
„იმას მთავარმა მამიამ შეაძლია რამდენიმე კომლი კაცი კუთვნილი მამულებით, მაგრამ როგორც პატიოსანმა და სინდისგაწმენდილმა კაცმა, დამშვიდებით უარყო და უპასუხა: „მე სინდისი და მთელი ჭკუა ნებას არ მაძლევს, რომ ჩემისთანა კაცები მე მონებად მყავდესო“
|
([1])
|
იაკობ მარის აზრით ლანჩხუთის მიდამოები გამოუსადეგარი იყო ვენახისა და ხეხილის გასაშენებლად. მან სოფელი მდინარე სუფსის ნაპირას მდებარე სოფელი დაბლაციხე აირჩია. მამია გურიელმა განკარგულება მისცა თავად ერისთავს, რომელსაც ეს ტერიტორიები ეკუთვნოდა, რომ ხელი შეეწყო მარისთვის. იქ მარმა მოაწყო შესანიშნავი მეურნეობა. უცხოეთიდან გამოიწერა მცენარეები, რომლებიც მანამდე გურიაში არ იყო ცნობილი, მაგალითად ასეთი იყო სპარსეთიდან შემოტანილი ბამბა. მან ასევე ხელი მოჰკიდა არსებული ჯიშების გაუმჯობესების საქმეს, სისტემატურად იწერდა საზღვარგარეთიდან სასოფლო-სამეურნეო იარაღებს. მარმა მთავრობიდანაც აიღო სესხი 2000 მანეთის ოდენობით. ამ თანხით მას გურიაში თამბაქოს პლანტაციები უნდა გაეშენებინა. ყირიმიდან შემოიტანა ინდიგოს მარცვლები. საქართველოში შემოჰქონდა სუბტროპიკული კულტურები. იყო ჩაის ერთე-ერთი პირველი პიონერი საქართველოში. იღწვოდა დასავლეთ საქართველოში მევენახეობის გაუმჯობესებისთვის. ებრძოდა იმ დროს გავრცელებულ ვაზის ავადმყოფობებს. უნდოდა შეექმნა ვაზის მუდმივი სანერგე საფრანგეთის ყაიდაზე. გამოიყვანა ვაზის ახალი ჯიშები. 1841 წელს მარი საკუთარ მეურნეობაში აყენებდა 400 სათლ საუკეთესო ხარისხის ღვინოს. ქუთაისში ის წელიწადში 2000-2500 ფრანკის ღირებულების ღვინოს ყიდდა. მარი ღვინოებს ჯანიდან, სხილათუბნიდან და მტევანდიდიდან აყენებდა.
1841 წელს გურიის აჯანყების დროს მარი ხელისუფლების მხარეს იყო. ის ეხმარებოდა პოლკოვნიკ წერეთელს, რომელსაც ჩოხატაურის პოზიცია ეჭირა, აწვდიდა მას სოფლიდან სურსათ-სანოვაგეს. საამისოდ პოლკოვნიკმა წერეთელმა მისცა მას 30 მილიციონერი; ამ რაზმს მარმა მიუმატა 15 თავისი ერთგული კაცი. მარის აშკარა პოზიციამ აჯანყებულთა წინააღმდეგ იმდენად გააბრაზა ეს უკანასკნელნი, რომ მათ გადაწვეს მისი შენობები, მიაყენეს 1824 მანეთის ზარალი.[2]
დაზარალებული მარი ოჯახით გადასახლდა ქუთაისში. აჯანყების დროს მარი მთავრობასთან თანამშრომლობდა), მაგრამ დაბალციხესთან კავშირი არ გაუწყვეტია. სოფელში დარჩა მისი ვაჟიშვილი ივანე. ქუთაისში მარმა წაიყვანა რამდენიმე კაცი (კოტრიკაძე, შარაშიძეები, ჟღენტი), რომლებსაც იქ სასოფლო-სამეურნეო საქმე შეასწავლა. ქუთაისის ახლოს სოფელ ჭომაში მოაწყო მეურნეობა, ხელი მოჰკიდა მესაქონლეობას, ჯიშიანი საქონლისა და ფრინველის მოშენებას, მოაწყო სასოფლო-სამეურნეო სკოლა საცდელი ნაკვეთითა და სანერგეებით. მასთან სოფლის მეურნეობის შესასწავლად სხვადასხვა კუთხეებიდან ჩადიოდნენ, იწვევდნენ საკონსულტაციოდ საუფლისწულო მამულებსა და სხვა მეურნეობებში. სკოლაში იღებდა იმერელ და გურულ გლეხთა შვილებს, რომლებიც შემდგომში ცნობილი მეურნეები ხდებოდნენ.
იაკობ მარის ხელმძღვანელობთ მოეწყო ქუთაისის ბოტანიკური ბაღი. მთავარმმართებელ ვორონცოვის დავალებით მარმა გააშენა ბაღები ოზურგეთში (მეორედ), სოხუმში, ფოთსა და ზუგდიდში, რისთვისაც წელიწადში ექვსასი მანეთი ჰქონდა დანიშნული. ვორონცოვმა მასვე მიანდო მამია V გურიელის ბაღის მოვლა. გურიელის სიკვდილის შემდეგ ბაღი მარმა დააგირავა და ხაზინას გადასცა. მარმა ბაღი ევროპისა და აზიის სხვადასხვა კუთხეებიდან გამოწერილი კულტურების საცდელ ნაკვეთად აქცია, გააშენა ფორთოხლისა და ლიმნის ხეები, ოდესადან გამოიწერა ვაზის ჯიში „იზაბელა“, რომელიც ადესას სახელით გახდა ცნობილი, გააშენა ჩაის 200-მდე ბუჩქი. ყირიმის ომის შემდეგ ბაღში მხოლოდ 25 ბუჩქი გადარჩა. მარის რცევით ისინი გორაბერეჟოულში, თავად მიხეილ ერისთავის მამულში გადარგეს. ერისთავის სიცოცხლეში მარის დარგული ბჩქები კარგად იზრდებოდა, თუმცა ჩაი არ გამოირჩეოდა განსაკუთრებული ღირსებით, რადგან ადგილობრივმა მოსახლეობამ ჩაის დამზადება არ იცოდა. უყურადღებობის გამო დროთა განმავლობაში მხოლოდ რამდენიმე ბუჩქი გადარჩა.[3]
იაკობ მარს მჭიდრო კავშირი ჰქონდა გლეხობასთან. ასწავლიდა მათ მიწის კულტურულად დამუშავებას, ზრუნავდა მათი მგომარეობის გაუმჯობესებითვის. წერდა მოხსენებით ბარატებს მთავრობის სახელზე, სადაც ასაბუთებდა, რომ გურული გლეხი მიწის ნაკლებობას განიცდიდა. ის მთავრობას სთხოვდა, დაესახათ ღონისძიებები გლეხთა მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.
პირველი მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ, 70 წელს გადაცილებულმა მარმა ახალგაზრდა ქართველ ქალზე, აღათი შარაშიძე-მაღულარიაზე იქორწინა. 1865 წელს, 4 ივნისს მათ ეყყოლათ შვილი, მომავალში ცნობილი ისტორიკოსი და ლინგვისტი ნიკო მარი, რომელსაც მამამ ევროპული ენები ასწავლა. 1870 წელს კავკასიის ეფისნაცვლას იაკობ მარმა სთხოვა სახელმწიფოს ხარჯზე მიეღოთ სკოლაში მისი შვილი. თავიდან უარი უთხრეს, თუმცა შემდეგ ჩარიცხეს ქუთაისის გინაზიაში სახელმწიფოს ხარჯზე.
იაკობ მარი გარდაიცვალა 1874 წელს. ის პირველი მეუღლის გვერდით, სოფელ ბუკისციხის ეკლესიის გალავანში დაკრძალეს. ქუთაისის სასოფლო-სამეურნეო სკოლა, რომელიც მარმა დააარსა და ხელმძღვანელობდა, ჯერ ტექნიკუმად, შემდეგ კი სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტად გადაკეთდა.
|
|
„მთელს გურიაში მარი ძლიერ პატივცემული იყო და ყველა პატიოსან და სასარგებლო კაცად იცნობდა. ის ცდილობდა, რომ ყოველგვარი ჩვენთვის სასარგებლო სხვა ქვეყნის მცენარე გაეშენებინა ჩვენში ... საზოგადოდ ჩვენ არ უნდა დავივიწყოთ ეს კაცი“
|
([1])
|
ლიტერატურა
რედაქტირება- ძიძიგური შ., ნიკო მარი — ქართული კულტურის მკვლევარი. თბილისი, 1965
- „ქართველი აგრონომები“ — საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1962 წ.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 გაზეთი „დროება“, N421 — 1874 წ.
- ↑ ხაჭაპურიძე, გ., „გურიის აჯანყება 1841 წელს“, ტფილისი: სახელგამი, 1931. — გვ. 62.
- ↑ გაზეთი „კავკაზი“, გვ. 2 — 25 ოქტომბერი, 1879 წ.