ქორონიკონი
ქორონიკონი, ქორინიკონი (ბერძ. Χρόνος — დრო, ჟამი, წელიწადი) — საქართველოში დამკვიდრებული „სამყაროს შექმნიდან“ მოდელის სხვადასხვა წელთაღრიცხვის სისტემების საერთო სახელწოდება, რომლებიც წარმოდგენილი იყო დიდი ინდიქტიონის მოქცევებით. ქართულ ისტორიულ წყაროებში გამოიყენებოდა ერთმანეთის პარალელურად როგორც ანდრია ბიზანტიელის 5604-წლიანი, ისე 5508-წლიანი და სხვა წელთაღრიცხვის სისტემები.
ისტორია
რედაქტირებაჩვენამდე მოღწეუული წელთაღრიცხვის ქრონოლოგიურ სისტემებს აერთიანებს ორი რამ: ათვლის წერტილად მიჩნეულია „სამყაროს შექმნა“ და შემდგომი გადათვლები ჯამდება ბიბლიური მოვლენების შესაბამისად. იმის და მიხედვით, თუ ძველი აღთქმის რომელ ხელნაწერს ეყრდნობოდა წელთაღრიცხვის შემქმნელი, შედეგი — ადამიდან ქრისტეს შობამდე (ან სხვა მომენტამდე) იყო განსხვავებული. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ისტორიულად ჩამოყალიბდა არაერთი წელთაღრიცხვა, რომელთაგან ზოგი პოპულარობით სარგებლობდა, ზოგიც კი დაფიქსირდა, როგორც ალტერნატიული ათვლის სისტემა.
ვახუშტი ბატონიშვილის სიტყვებით, ნოედან მირიანამდე თუ რამე საისტორიო მასალებია ყველა რომაული ქრონიკითაა დათარიღებილი, მირიანიდან ბაგრატოვნებამდე - ბერძნულით, ხოლო შემდეგ - თამარ მეფემდე ქართული ხუთასიანი.
- ბიზანტიური ქორონიკონი — სამყაროს შექმნად 5508 წელია მიჩნეული, რითაც ქართულისაგან 96 წლით განსხვავდება. ბერძნული ქორონიკონი ითვლება მცირე ინდიქტიონის მიხედვით, რომლის მოქცევა 15 წელს უდრიდა. იგი შემოიღეს ბიზანტიაში და პირველი მოქცევის პირველი წელი ამ წელთაღრიცხვით 313 წელს დადგა. შესაბამისად 312 წელი - ესაა ბერძნული ქორონიკონის ათვლის წელი. აქედან მოყოლებული ითვლებოდა მოქცევები. მაგალითად: 1083 წელი ბერძნული ქორინიკონით - ესაა 51 მოქცევა და 7 წელი, ხოლო ქართული ქორონიკონით კი აღნიშნული რიცხვი უტოლდება 12 მოქცევას და 303 წელს.
- ანტიოქიური წელთაღრიცხვა — სამყაროს შექმნად 5500 წელია მიჩნეული, რითაც ქართულისაგან 104 წლით განსხვავდება.
- ალექსანდრიული წელთაღრიცხვა — სამყაროს შექმნად 5492 წელია მიჩნეული, რითაც ქართულისაგან 112 წლით განსხვავდება.
|
„რუსების ძველი მწერლობაც ხუთასიან ქორინიკონს ხმარობს, მაგრამ ბერძნულის სისტემისას. სომხებს კი განსაკუთრებითი ქორინიკონი აქვთ: იმათი წელთაღრიცხვა იწყობა 552 წელს ქრისტეს შემდეგ და მომდინარეობს მოუქცევლად. ქორინიკონზე ნახე კიდევაც Hist. de la Geor., I, p. 28, n. 3. — Hist. de la Siounie, I, p. 58. n. 3. — Bulletin de l' Acad. t. XXII, №3, p. 445-471.“
|
წელთაღრიცხვა „ქორონიკონით“, რომელიც სხვა ქვეყნებშიც ცნობილი იყო და ჩვენში უცხოეთიდან შემოვიდა, წარმოებს 532-წლიანი ციკლით და მზისა და მთვარის მიმოქცევაზეა დამყარებული: მზის სრული ციკლი (28 წ.), გამრავლებული მთვარის ციკლზე (19 წ.). საქართველოს ძველ ისტორიაში ორ ციკლთან ანუ მოქცევასთან გვაქვს საქმე: მეცამეტესთან (781-1313) და მეთოთხმეტესთან (1313-1845).
აღნიშნული წელთაღრიცხვის სისტემა ისევე, როგორც „დაბადებითგან“ და „ქრისტესით“ ფეოდალურ-ქრისტიანულ საქართველოში შედარებით გვიან შემოდის, ძეგლებით ხელმისაწვდომ ისტორიულ ხანაში თავდაპირველად აქ ფაქტებსა და მოვლენებს ამა თუ იმ ხელმწიფის მეფობით ათარიღებენ. ასეა, ყოველ შემთხვევაში, საქმე წარმოდგენილი V-VI საუკუნეთა დოკუმენტებში. ასე მაგალითად, V საუკუნის მწერალი იაკობი შუშანიკის ღვაწლის დასაწყისს შემდეგნაირად ათარიღებს: „იყო მერვესა წელსა [პეროზ] სპარსთა მეფისასა კარად სამეფოდ წარემართა ვარსქენ პიტიახში“. VI საუკუნის უცნობი ავტორი გადმოგვცემს, რომ ესტატე მცხეთელი ქართლს მოსულა „წელსა მეათესა ხუასრო მეფისასა“.
საქართველოში „დაბადებითგანის“ სისტემის რამდენიმე წელთაღრიცხვა იყო გავრცელებული, მაგრამ საბოლოოდ ფეხი მოიკიდა 5604 წლიანმა სისტემამ. ეს ორი წელთაღრიცხვის ფორმა (ქორონიკონი და დაბადებითგანი) ისე შეუთანხმდა ერთმანეთს, რომ მისი ერთი მოქცევა ძვ. წ. 284 წელს ფარნავაზის მიერ პირველი ქართული სახელმწიფოს დაარსებას ემთხვევა.
საქართველოში ქორონიკონი შემოიღეს ხმარებაში VIII საუკუნის 90-იან წლების დასაწყისიდან აშოტ I დიდის დროს. მისი XIII მოქცევის საწყისი თარიღი 781 წელია. ქართული დასაბამური კალენდარი მარტის წელიწადისაა, რადგან მარტი ქრისტეანეთა შეხედულებით, არის ძირი ქვეყნის გაჩენისა. თაისი ხასიათით კი იგი უმთავრესად პასქალურია. პასექი ანუ აღდგომა (სომხური - ზატიკი) ჩვეულებრივ 22 მარტსა და 23 აპრილს შუა მოძრაობს. სწორედ ამის გაანგარიშება არის მთავარი მიზანი წელთაღრიცხვის „ქორონიკონული“ სისტემისა. ეს სისტემა დამყარებულია იმ 5604 წლიან ერაზე, რომელიც ქართულ ეროვნულ წელთსათვლელად ითვლებოდა[1].
ქართული ქორონიკონის სრული ციკლი (კვიკლოსი) ანუ მოქცევა, შეიცავს 532 წელს, რომელსაც ეწოდებოდა დიდი ინდიქტიონი. დღეისათვის წელთაღრიცხვაში იანგარიშება რამდენიმე, სულ XIV სრული ინდიქტიონი.
ინდიქტიონის განსხვავებულ ნიშნად ის ითვლება, რომ წელთა ერთობლიობა 532, რომელიც მასში გვაქვს, წარმოადგენს მზის 28 და მთვარის 19 წლის ნამრავლს (28Х19=532). მზის 28 წელი, გულისხმობს ამ ხნის განმავლობაში მის მოქცევას, ანუ კვირიაკეების დღეების იმავე თვეებსა და რიცხვებში მოხვედრას, რომლებშიც ისინი მოთავსებულნი იყვნენ შვიდი ნაკიანი და შვიდჯერ სამი ჩვეულებრივი წლის, ე. ი. [7+(7Х3)=] 28 წლის წინათ. მთვარის მოქცევა კი ნიშნავს იმას, რომ მისი განახლება, გავსება და დაცხრობა ხდება იმავ თვეებსა და რიცხვებში, რომლებშიც ადგილი ჰქონდა ამ მოვლენებს 19 წლის წინათ.
როგორც ცნობილია, ძველად, ქართველები წელთაღრიცხვას ანგარიშობდნენ ხან ქვეყნის შექმნიდან ანუ ადამს აქეთ, ხან ქრისტეს დაბადებიდან და ხან - ქორინიკონით. არაიშვიათად და უმეტეს შემთხვევაში - სამივეთი ერთად.
ქართული ეკლესიის მამების ანგარიშით, ქრისტეს ხორციელ შობამდე ქვეყნის შექმნიდან გასული იყო 5604 წელი. ეს რიცხვი ინდიქტიონით მოიცავდა ათ სრულ ინდიქტიონს (532Х10=5320) და კიდევ 284 წელს, სადაც ეს უკანასკნელი წარმოადგენდა, მიმდინარე XI ინდიქტიონის ანუ მოქცევის 284-ე ქორინიკონს. ასე რომ, ქრისტეს დაბადებამდე გასული 284 წელი XI ინდიქტიონისა, დასრულდა ქრისტეს შობის შემდეგ 248 წელს. XII ინდიქტიონი დასრულდა 780 წელს, XIII — 1312 წელს, XIV — 1844 წელს, ხოლო XV დასრულდება 2376 წელს.
აღსანიშნავია, რომ ქორინიკონი შემოღებულ იქნა რომის დაარსებიდან 1000 წლის გასვლასთან დაკავშირებით და არაუადრეს VI-VII საუკუნეებისა. წელთა აღრიცხვა ქრისტეშობითგან განწესდა 523 წელს რომში, მღვდელ-მონაზონ დიონისე მცირის ინიციატივით, ხოლო ბიზანტიაში 540 წლიდან, იუსტინიანე დიდის მიერ.
დიონისეს ანგარიშით, მაცხოვრის შობას ადგილი ჰქონდა რომის დაარსებიდან 752 წელს; მაშასადამე, ამ თარიღზე დაყრდნობით, რომის დაარსებიდან 1000 წელი უნდა შესრულებულიყო იმდენი წლის შემდეგ რამდენი რიცხვი 752-ს ათასამდე აღემატება, ე. ი. 248. ამდენად, თარიღი 1000 შესრულებულა ქრისტეს შობიდან 248 წელს. ეს ის წელია, რომლითაც დასრულდა XI ინდიქტიონი.
მოქცევის წელიწადი იწოდება ქორინიკონად. როცა წერია: „გარდაიცვალა დავით კურაპალატი ქორინიკონსა სკა (221)“, ნიშნავს, რომ მოქცევის წელიწადი ყოფილა 221 და თუ ვიცით, რომელ მოქცევაში მოხდა დავითის გარდაცვალება, მაშინ ადვილად გამოვთვლით გარდაცვალების წელსაც. ხშირად მემატიანეები არ წერდნენ თუ რომელი მოქცევისა იყო ქორინიკონი. ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობით შეიძლება იმის დადგენა, თუ მიახლოებით რომელ საუკუნეების პერიოდზეა საუბარი. იქიდან გამომდინარე, რომ მოქცევა უცვლელია ყოველი 532 წლის მანძილზე, შესაბამისად იმ პერიოდის მოქცევის მისადაგებით შეიძლება წლების გამოთვლაც. ასე მაგალითად, თუ ცნობილია, რომ დავით კურაპალატი მოღვაწეობდა X-XI საუკუნეებში, აღნიშნული პერიოდის მოქცევა დაიწყო 780 წლის შემდეგ. ვუმატებთ მას 221 წელს და ვღებულობთ 1001. შესაბამისად ,აღნიშნულ წარწერაში წერია, რომ დავით კურაპალატი გარდაიცვალა 1001 წელს.
გიორგი სინგელოსის თხზულებაში „ქრონიკა“ არის ცნობა 532-წლიანი მოქცევის შესახებ, რომელსაც ემყარება ძველი ქართული წელთაღრიცხვა. გიორგი სინგელოსი პირველია ჩვენამდე მოღწეულ ავტორთა შორის, რომელიც ამ წელთაღრიცხვას ხმარობს და ქრისტეს დაბადებას მეთერთმეტე მოქცევის 181-ე წლით ათარიღებს.
დიმიტრი ბაქრაძე კიდევ უფრო შორს მიდის და ყვება „ხუთასიანი ციკლის“ წარმოშობაზე:
|
|
„თუმცაღა ხრონოლოგიური სისტემა, რომელსაც ვახუშტი მისდევს თავის ისტორიაში, ვახუშტიზე ბევრით ადრეა მეცნიერულად გამოკვლეული, ესე იგი: პირველად 964-965 წ.ქრ.აქეთ და ჩართული ძველს 941-965 წლის სინაის ქართველთ მონასტრიდამ გამოტანილს მანუსკრიპტში, რომელიც ახლა ეკუთვნის საიმპერატორო ბიბლიოთეკას პეტერბურგში (Mel. Asiat., t., III, p. 264-280; Mem. de l' Acad. imper. des sciences de St-Petersb. VII Serie, tome XI, №13, p. 1-20); შემდეგ 1233 წელს შავშეთში იოანე შავთელისაგან შედგენილს ტრაქტატში (ნახე იმავე Mem. de l' Acad., 21-56); მაგრამ ხრონოლოგია ქ-ცხბში, სადაც საჭიროა, ან სრულებით არ არის ნაჩვენები, ან ძალიან არეულია. ეს ნაკლულოვანება შეასწორა ვახუშტიმ, რომელმაც ამ საგნის შესახებ არა-თუ დაგვიტევა შესანიშნავი ტრაქტატი (ნახე იმავე Mem. de l' Acad., 57-88); თვით საქართველოს ისტორიის მომდინარეობისა და მეფეების ცხოვრების ხრონოლოგიაც აღმოაჩინა და თავ-თავის ადგილას ჩაურთო. ეს ხრონოლოგია არის ორ-გვარი: ბერძნული და ქართული. ორივე იწყობა ქვეყნის დასაბამიდამ და მომდინარეობს ქრისტეს შემდეგაც. როგორც ახლა მიღებულია, სოფლის დასაწყისიდამ ქრისტეს შობამდე გასულა ბერძნულის გამოანგარიშებით 5508 წელი, ქართულის გამოანგარიშებით კი 5604 წელი. ასე რომ განსხვავება მხოლოდ 96 წელშია. გარდა ამისა ეს წელთა მომდინარეობა დაყოფილია მზისა და მთვარის მოქცევაზე, რომელიც შეიცავს 532 წელსა. ვახუშტის თქმით, „რადგან მზის მოქცევა, 28 არს და მთოვარისა 19 და ესენი გასწორდებიან 532 წელს, ესრეთ 28-ჯერ 19 იქნება 532 და 19-ჯერ 28 იქნება ისევ 532, ამისთვის ორნივ ამ 532 წელს მოიქცევიან და ისევ პირველსავე მიჰყვებიან...“ თითოეულს 532 წლის მოქცევას ეწოდება კიკლოსი, კინკლოსი ანუ ციკლი და ჩვენ რომ დასაბამიდამ სოფლისა წელტა მომდინარეობა ციკლებად დავჰყოთ ქართულის სისტემით, ვნახავთ რომ ახლა ჩვენ მე-15 ციკლში ანუ მოქცევაში ვიმყოფებით. ამგვარად, თუ ჩვენ დასაწყისიდამ სოფლისა 96 წელს პირველ მოქცევაში შევიტანთ და ამით დავასრულებთ ამ მოქცევას, მეორე მოქცევა დაიწყობა 436 წელს; მესამე — 968 წელს; მეოთხე — 1500 წელს; მეხუთე — 2032 წელს; მეექვსე — 2564 წელს; მეშვიდე — 3096 წელს; მერვე — 3628 წელს; მეცხრე — 4160 წელს; მეათე — 4692 წელს; მეთერთმეტე — 5224 წელს; მეთორმეტე — 5756 წელს ანუ 248 ქრისტეს შემდეგ; მეცამეტე — 6288 წელს ანუ 780 წ.ქრ.შემდ; მეთოთხმეტე — 6820 წელი ანუ 1312 წელი და დასრულდება 1844 წელს. ესე დაყოფა ქრისტეს წინა დროებისა ციკლებად ეკუთვნის ვახუშტის. აქ უნდა მხედველობაშ ვიქონიოთ, რომ ძველი ჩვენი საეკლესიო მწერლობა ხან ბერძნულს ხრონოლოგიურ სისტემას მისდევს, ხან ქართულსა, ხან კი ერთსა და იმავ დროს, ერთსაც ხმარობს და მეორესაცა.“
|
|
|
„XIII მოქცევას ისტორიული მნიშვნელობა აქვს. ხუთასიანი ქორინიკონი ჩვენში ხმარებაში შემოდის მხოლოდ XIII მოქცევით და ამას წინათ იმას არც მწერლობაში, არც ეკლესიების წარწერებში არა ვპოულობთ. თვით ქართლის ცხოვრებაში პირველათ არის იგი ხმარებული 826 წელს. რა მნიშვნელობა აქვს აქ 780 წელს, ან ვისგანა გვაქვს საზოგადოდ მიღებული ხუთასიანი ქორონიკონი? ეს საგანი საფუძვლიანად გამოუკვლევია ბროსსეს, რომელიც ამტკიცებს, რომ ხუთასიანი ქორონიკონი ანუ ციკლი ჩვენ შემოტანილი გვაქვს სირიიდამ. თვით იოანე შავთელი თავის განმარტებაში უწოდს მას სირიულად: „ასურულისა კიკლოსისა საძიებელი და მასწავლებელი“[2]. რადგანაც ქართველები და ქართული ეკლესია ანტიოქიის ხელ-მძღვანელობას ექვემდებარებოდნენ, არ არის გასაკვირი, რომ სირიელთ სამღვდელო პირთ შმოეტანათ საქართველოში ხუთასიანი ციკლი ანუ პასხალიონი. მიზეზი იმის დასაწყისისა არის შემდეგი: ჩვენ ვიცით, რომ ათას-წლოვანი პერიოდი რომისა დასრულდა ქრისტეს შემდეგ 248 წელს, რომლიდამაც იწყობა XII მოქცევა, მაგრამ რომი აღარ არსებობდა იმ დროს, როგორც მსოფლიო მიტროპოლია და აღარ იყო საჭირო მეორე ათასეულის თვლა. ის დრო იყო დასაწყისი იმ ეპოხისა, რომელსაც სომეხნი უწოდებენ ჰროჰომთ ეპოხად ანუ ვიზანტიის ბერძნების ეპოხად. 780 წელს თავდება 248 წლიდამ 532-იანი ციკლი. 6 წლის შემდეგ აშოტ ბაგრატიდის დროს საქართველო იერთებს თავის თავს და ერთ შემთხვევას, რომელიც ჩვენ არ ვიცით, შემოაქვს ამ ქვეყანაში ხუთასიანი ციკლი და ქართველები მის თვლას იწყობენ 780 წლიდამ[3][4].“
|
პლატონ იოსელიანი ასევე საუბრობს ქორინიკონზე თავის ნაშრომში, სადაც ბოლოში მოჰყავს XIII მოქცევის სრული ცხრილი სამი სვეტით (მოქცევის, ქრისტესით და ქვეყნის შექმნით). აღსანიშნავია ის რომ ცხრილი აგებულია არა ქართული ტრადიციის მიხედვით, რომლის დროსაც სამყაროს შექმნად მიღებულია 5604 წელი, არამედ — 5508 წელი (სხვაობა მოქცევის 1 წლის სამყაროს შექმნასა და ქრისტესითგანს შორის: 6289-781). აღნიშნული ცხრილის მონაცემების მიხედვით რომ შევადგინოთ I მოქცევის წლები, გამოვა რომ 5508 წელი სრულებით არ იქნება საკმარისი რომ ათვლა დაიწყოს I მოქცევის 1 წლიდან, არამედ ათვლა დაიწყება 96 (6288 წელი, რომელზეც დასრულდა XII მოქცევა, გავყოთ 532-ზე, ტოლია 11 მოქცევა და 436 დღე და არა ზუსტად 12 ჯერ 532-წლიანი ციკლი) წლიდან და არა მოქცევის 1 წლიდან როგორც ეს ითვლება 5604 წლის შემთხვევაში.
ქორონიკონის წლის დასაწყისი-დასასრული
რედაქტირებაქართული ქორონიკონისა და თანამედროვე წლების დაწყება-დასასრული არ ემთხვევა ერთმანეთს, რადგანაც ქორონიკონი არ იწყებოდა 1 იანვარს. ამიტომ თანამედროვე წელს (1 იანვრიდან 31 დეკემბრამდე) ინაწილებს ქორონიკონის ორი წელი.
|
|
„და გარდაიცვალა ბაგრატ მამფალი არტანუჯელი ძე სუმბატისი ქრონიკონსა რ~კ~თ, თუესა აპრილსა :კ: დღესა აღვსებასა, და დაუტევნა ძენი ოთხნი: ადარნასე, რომელი-იგი მონაზონ იქმნა და ბასილი სახელ-იდვა, გურგენ ერის-თავი, აშოტ და დავით.“
|
(ცხოვრება და უწყება ბაგრატონიანთა)
|
მატიანეში დაცული ისტორიული 20 აპრილი (იგივე ასტრონომიული 21 აპრილი) სააღდგომო გამოთვლებით მოხდა 911 წელს ასტრონომიული კალენდრით, რომელიც მატიანეს სიტყვებით წარმოადგენდა 129 ქოროიკონს.
დავით კურაპალატის შემთხვევაში, თუ დავით კურაპალატის გარდაცვალების წელთან მითითებული იქნებოდა 1 იანვრიდან 21 მარტამდე თვე ან რიცხვი, მაშინ მისი გარდაცვალეპის თარიღი იქნებოდა 1002 წელი და არა 1001, ხოლო სხვა დანარჩენ დღეების შემთხვევაში მისი გარდაცვალების წლად 1001 წელი იქნება მართებული.
ქორონიკონი და ასტრონომიული მოვლენები
რედაქტირებალიხნის ტაძრის კედლებზე მარი ბროსეს დროს შემორჩენილ წარწერა, რომელზეც ნახსენები იყო ჰალეის კომეტის გამოჩენა[5]:
|
|
„ქ. კურთხეულ ხარ, ღმერთო, ყოვლად ყოველსა შინა. ესე იქმნა დასაბამითგან წელთა ხქჲთ (1065 წ.), ქორონიკონსა სპვ (286/1066) მეფობასა ბაგრატ გიორგის ძისასა ინდიკტიონსა ლჱ, აპრილსა თვესა ვარსკვლავი გამოჩნდა, რომელ მისსა წიაღსა აღმოლიდის და წინა მისსა ვითარცა შარავანდედი დიდი, მოკიდებით მასვეა. ესე იქმნა ბზობითგან აღვსებამდის.“
|
2-13, აპრილი, 1066 — დროის პერიოდი, როდესაც ცაზე ჩანდა ჰალეის კომეტა.
შემოქმედის გულანში მოხსენიებულია მზის დაბნელება:
|
|
2 (13) ივნისი, 1760 — თარიღი, რომლის დროსაც ასტრონომიული გამოთვლებით დასტურდება მზის სრული დაბნელება[7].
|
|
„ქორონიკონს ულბ (432/1744), დეკემბრის დამდეგს ერთი უცხო და საკვირველი ვარსკვლავი გამოჩნდა, რომელი არაოდეს ნახულიყო, ცისკრის ოდენი, სიბრწყინვალეც მას უგვანდა, ასეთი სხივი აეშვირა, რომ მაშხალასავით მისდევდა. უცხო რამ იყო, რომ ყოველს უკვირდა. პირველსავე ღამეს ამოვიდის, ისევ დასავლეთის კერძო მალე ჩავიდის, მიმავალსა გვანდა, რომ ყოველმან მაყურებელმან შეიტყვიან მიმავალობასა, დეკემბერს გამოჩნდა, თებერვლის ნახევრობამდისინ ჩნდა ქვეყანასა ქართლისასა და მერე უჩინარ იქმნა[8].“
|
29 ნოემბერი, 1743 - აპრილი, 1744 — დროის პერიოდი, რომლის დროსაც ცაზე ჩანდა აღნიშნული კომეტა[9]. ქართული წყაროს მიხედვით გამოჩენც და მისი თვეების მანძილზე ცაზე ყოფნა ერთი ქორონიკონით აღირიცხება.
ქვარონიკონი
რედაქტირებაქორინიკონისა და ქვარონიკონის შესახებ თეიმურაზ ბატონიშვილი წერს:
|
|
„ქართულის ქორონიკონისა თვითეული მოქცევი ნიშნავს 532 წელსა, რომელსა მოქცევსა ეწოდების დიდი მზის მოქცევი. ესე ქართულისა ქორონიკონისა ანგარიში შეადგენს 96 წელსა უმეტეს ბერძნულსა ანგარიშსა ზედა, რაოდენსაც რიცხვსა ბერძენნი დასაბამითგან სოფლისათ ანგარიშობენ ქართულისა ქორონიკონისასა მოუთხრობენ, რომელ იგი არს აღრიცხულ მრავლით წლითგან უწინარეს ქრისტეს მოსვლისა, რიცხვი წელთა აღრიცხვისა ქვათაგან წელიწდეულთა აღრიცხულ; ვინაიდგან დასაბამსა შინა პირველ დაწყებისა ივერიისა, ესე იგი საქართველოსა შინა დამკვიდრებისა ერისასა უწყიესთ აღნიშნვა წელთა, დიდ-დიდითა ქვებითა აღურიცხავთ დასაბამითგანნი წელნი და ეგოდენითა ქვითა აღუგიესთ პირამიდნი და ყოველთა წლის მოქცევთა თითოეულსა დიდა გათლილსა ქვასა დასდებდიან პირამიდსა მას ზედა, მოსახსენებელად წელიწადის მოქცევისა და ოდეს სრულ იქმნებოდა თითოეული მზის მომქცევი განსრულდებოდაცა პირამიდი ერთი, ვინაითგან თითოეული პირამიდი იყო აღშენებული 532 ქვათაგან; და ესე არა თუ ზღაპარი არს არამედ ჭეშმარიტი, ვინაითგან საქართველოსა მრავალთა ადგილთა, ზემოსაცა შინა ივერიასა და ქვემოსაცა შინა ივერიასა კოლხიდიისა მამულსა შინა და სხვათა ადგილთა იპოებიან და მთათა შინა კავკასიისათა პირამიდნი ქორონიკონისანი, რომელსაცა ქვარონიკონადცა სახელ-ედების და ვისცა ნებავს და სურის ხილვად აწცა ძალიდების, რათა იხილონ თვით თვალითა თვისითა[10].“
|
ქართული ქორონიკონის ცხრილი
რედაქტირებაცხრილში მოცემული შესაბამისი მოქცევისა და წლების შესაბამისი თანამედროვე წელი პირობითია (ვრცლად იხ. ზემოთ). იგი იცვლება იმის და მიხედვით თუ რომელ თვეზეა საუბარი ისტორიულ წყაროებში. აღნიშნული ცხრილი მართებულია მხოლოდ 21 მარტიდან - 31 დეკემბრის ჩათვლით მომხდარ მოვლენებზე, 1 იანვრიდან - 20 მარტამდე შესაბამის თანამედროვე წელს უნდა მიემატოს ერთი.
ლიტერატურა
რედაქტირება- „საქართველოს ეკლესიის კალენდარი 1976 წლის“, გვ. 137-138
- კეკელიძე კ., ქართული ერა და ეორტალოგიური წელიწადი, «ენიმკის მოამბე», 1940, ტ. 5-6;
- გიორგობიანი გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 550.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- ქართული წელთაღრიცხვა დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine.
- http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Tamar/frametext.htm (რუს.; Basili: Žiznʹ caricy caric Tamar. Tbilissi 1985. Fn. 2, 12.)
- http://www.krotov.info/history/00/posnov/cherepnin76.html დაარქივებული 2011-11-23 საიტზე Wayback Machine. (რუს.; Lev Čerepnin: Russkaja chronologija. Moskva 1944.)
- http://titus.uni-frankfurt.de/personal/jg/html/jg1986e.htm (გერმ.; Jost Gippert: Die altgeorgischen Monatsnamen. 1986.)
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ კეკელიძე კ. „ქართული ერა და ეორტოლოგიური წელიწადი“, გვ. 92
- ↑ Mem. de l' Acad. des sciences. t. XI, №13, p. 24
- ↑ Steph. Orbel. Historie de laSiounie, SPB, 1864, I, 58, n. 3
- ↑ Bullet. de l' Acad. des sc., XXII, 455-487
- ↑ Brosset, Marie-Félicité (1851). Rapports sur un voyage archeologique dans la Georgie et dans l'Armenie, execute en 1847-1848. (in French). St.-Petersbourg: Impr. del'Acad. des sciences. p. 116.
- ↑ Бакрадзе Дм., Археологическое путешествие по Гурии и Аджаре, გვ. 153, Сантпетербург, 1878
- ↑ Total Solar Eclipse of 1760 Jun 13
- ↑ პ. ორბელიანის „ამბავი ქართლისანი“
- ↑ Great Comet of 1744
- ↑ თეიმურაზ ბატონიშვილი, „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოისა“, პეტერბურგი, 1848, გვ. 41-42