ქართული ნაციონალიზმი

ქართული ნაციონალიზმი — ნაციონალიზმზე დაფუძნებული პოლიტიკური იდეოლოგია, გავრცელებული საქართველოში. მის მწვერვალად მიჩნეულია პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიას მმართველობის პერიოდი, 1990-1991 წლები.

ისტორია

XIX საუკუნემდე ქართული მმართველი ელიტა მრავალეთნიკური იყო. ქართული ნაციონალიზმი ჩაისახა XIX საუკუნის მეორე ნახევარში, საქართველოს რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ყოფნისას. მისი წარმოშობა უკავშირდება თერგდალეულების მოღვაწეობას. ამ პერიოდში ქართული ნაციონალიზმი ჩამოყალიბდა როგორც პოლიტიკური მოძრაობა, რომლის მთავარ წუხილს წარმოადგენდა ქართველთა რიცხობრივი უმცირესობა დიდ ქალაქებში, მაგ. ტფილისში, ხოლო მისი მთავარი მოთხოვნა იყო კულტურული ავტონომია, ქართულ ენაზე სწავლა-განათლების უფლება, ქართულენოვანი მედიის, კულტურული დაწესებულებების არსებობა და სხვა. XIX საუკუნის ბოლოს ქართული პოლიტიკური ელიტა უპირატესობას სოციალიზმის იდეებს ანიჭებდა. 1905-1906 წლებში სოციალისტ-ფედერალისტების პარტია ითხოვდა საქართველოს ავტონომიას. 1912 წელს მეოთხე მოწვევის რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო დუმაში საქართველოს ავტონომია მოითხოვეს სოციალ-ფედერალისტმა ვარლამ გელოვანმა და სოციალ-დემოკრატმა აკაკი ჩხენკელმა. პირველი მსოფლიო ომის წინა დღეებში ნაციონალისტმა ეროვნულ-დემოკრატებმა წამოაყენეს ლოზუნგი:

„ქართველებო, ყველა კლასისა შეერთდით! მამულიშვილნო, გაერთიანდით არა სპეციალურად პარტიული, გლეხური, თავადაზნაურული, საეკლესიო და სხვა ინტერესებისთვის, არამედ სპეციალურად საერთო ქართული ეროვნული ამოცანების განხორციელებისათვის!“

იმავე ხანს ჟენევაში ჩამოყალიბდა ორგანიზებული ჯგუფი - „თავისუფალი საქართველო“, რომელმაც დაიწყო იმავე სახელწოდების ჟურნალის გამოცემა. მასში ქვეყნდებოდა სოციალისტ-ფედერალისტების და ეროვნულ-დემოკრატების პროგრამული სტატიები: „თავისუფალი საქართველოს“ მესამე ნომერში (1914 წ.) დაიბეჭდა ვრცელი სტატია - „რატომ ესაჭიროება ქართველ ხალხს საკუთარი სახელმწიფო“. მასში ვკითხულობთ:

„ერისათვის სახელმწიფო თავდაცვის ერთადერთი იარაღია. წარსული ისტორია ცხადყოფს, რომ ქართველებს აქვთ სახელმწიფოს შექმნის, მისი მართვა-გამგეობის უნარი. მრავალრიცხოვანი მტრების შემოსევებს გავუძელით, სახელმწიფოებრივობა XIX ს-მდე მოვიტანეთ. ქართველები არ შერიგებიან დამოუკიდებლობის დაკარგვას, იმთავითვე დაიწყეს ბრძოლა რუსეთის ცარიზმის წინააღმდეგ. ამ ბრძოლის წარმატებით დამთავრების, ეროვნული სახელმწიფოს აღდგენის შემდეგ ქართველი ხალხი თანაბრად განსახლდება თავის ისტორიულ ტერიტორიაზე და წარმატებასაც მიაღწევს ეკონომიკისა და კულტურის განვითარებაში.“

ქართული ლეგიონის წევრები.

„თავისუფალი საქართველოს“ ფურცლებზე ერთი სიტყვაც არ იყო ნათქვამი ავტონომიის შესახებ. ცხადია, ცენზურაგაუვლელ თავისუფალ პრესაში ქართველი პატრიოტები შეუზღუდავად გამოთქვამდნენ თავიანთ აზრსა და მისწრაფებას, მათ იდეალად მიაჩნდათ საქართველოს სრული დამოუკიდებლობა, სუვერენული ეროვნული სახელმწიფოს აშენება. პირველი მსოფლიო ომის დროს ქართველმა ნაციონალისტებმა შექმნეს ქართული ლეგიონი, რომელიც ცენტრალური ძალების მხარეზე იბრძოდა რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ. სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას 1917 წლის რევოლუციამდე არცერთი ქართული პარტია არ ითხოვდა.

ქართული ნაციონალიზმი პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი გახდა 1918-1921 წლების საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში. საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, პოლიტიკურ ლიდერებს, როგორც საზოგადოებაზე ზემოქმედების მომხდენ ძირითად ძალას, ერი ესმოდათ, როგორც სამოქალაქო ერთობა და იმ პერიოდის ნაციონალიზმი განვითარდა სამოქალაქო ნაციონალიზმის მიმართულებით, რომლის პრინციპების დაცვასაც და საზოგადოებაში გავრცელებასაც ცდილობდნენ იმ დროის პოლიტიკური ელიტის წევრები.

1921 წელს საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ ქართულმა ნაციონალიზმმა იატაკქვეშ გადაინაცვლა. 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების დამარცხების შემდეგ ქართული ნაციონალისტური ჯგუფები პრაქტიკულად გაქრნენ, ზოგიერთმა მათგანმა ემიგრაციაში გააგრძელა არსებობა. საქართველოს სსრ-ში ქართული ნაციონალიზმი საბჭოთა კავშირის მიერ დადგენილ „კორენიზაციის“ კულტურულ ჩარჩოებში მოექცა და ორიენტაცია აიღო ქართულ ენაზე, სწავლა-განათლებაზე, ისტორიული ძეგლების აღდგენაზე, ეროვნულ ლიტერატურაზე, კინოსა და სპორტზე. მეორე მსოფლიო ომის დროს, განსხვავებით უკრაინისა და ბალტიისპირეთისგან, საქართველოში არ გაშლილა ეროვნული მოძრაობა. თუმცა ემიგრაციაში მყოფი ქართველების ნაწილი შეუერთდა მესამე რაიხის ძალებს საქართველოს საბჭოეთისგან გასათავისუფლებლად და ჩამოაყალიბა ვერმახტის ქართული ლეგიონი.

ზვიად გამსახურდია და მერაბ კოსტავა.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ქართული ნაციონალიზმი ძირითადად ორ მოვლენაში გამოიხატა. 1956 წელს თბილისში გააპროტესტეს ნიკიტა ხრუშჩოვის მიერ დაწყებული სტალინის კულტის დაგმობა, რაც საქართველოში ანტიქართულ კამპანიად იქნა აღქმული. დემონსტრანტები, რამდენიმე ათეული ადამიანი საბჭოთა ჯარისკაცებმა ადგილზე დახვრიტეს. 1978 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტებმა დემონსტრაციებით გააპროტესტეს ქართული ენის სტატუსის დაქვეითების პროექტი. ამავდროულად, საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში გრძელდებოდა ქართველების მშვიდობიანი თანაცხოვრება სხვა ეთნოსებთან, აფხაზებთან, ოსებთან, სომხებთან და სხვა. ხშირი იყო შერეული ქორწინებები.

ქართული ნაციონალიზმის გაღვივებას ხელი შეუწყო პერესტროიკამ. 1980-იანი წლების მეორე ნახევრიდან ძალა მიეცა საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობას და პოპულარული ლიდერი გახდა ზვიად გამსახურდია. 1980-იანი წლების ბოლოს უკვე ყველა პარტია საქართველოს დამოუკიდებლობას ითხოვდა. 1989 წელს ქართველები ორჯერ დახოცეს საბჭოთა ჯარებმა 9 აპრილს თბილისში და ივლისში სოხუმში. ამ მოვლენებმა გაამძაფრა ქართველების აღქმა, რომ ისინი შევიწროებულნი იყვნენ საკუთარ ქვეყანაში. 1991 წელს ზვიად გამსახურდიამ ხმების 87%-ით საქართველოს პრეზიდენტად აირჩიეს.

1992 წლის მარტში ედუარდ შევარდნაძის საქართველოში დაბრუნების შემდეგ ოფიციალური ლექსიკიდან ამოღებულ იქნა ნაციონალისტური რიტორიკა. მიუხედავად ამისა, დაბალი რჩებოდა ეთნიკური უმცირესობების მონაწილეობა პოლიტიკაში და წარმომადგენლობა პარლამენტში. 1990-იან წლებში ეთნიკურ უმცირესობათა ბევრმა წარმომადგენელმა დატოვა საქართველო. საქართველოს მოსახლეობაში შემცირდა სომხების, ბერძნების, რუსების წილი. შევარდნაძის დროს მიღებული იქნა მოქალაქების შესახებ დემოკრატიული კანონმდებლობა, 1997 წელს საპასპორტო რეკვიზიტებიდან ამოღებულ იქნა ეროვნების გრაფა. შემდეგი პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი მხარს უჭერდა როგორც პარტიკულარისტულ, ასევე სამოქალაქო ნაციონალიზმს. საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას აქვს ნაციონალიზმის საკუთარი პროექტი, რომელიც კონსერვატიული, ანტიდასავლური და ანტილიბერალურია.

ქართული ნაციონალისტური პარტიები და ორგანიზაციები

პოლიტიკური პარტიები

• სოციალისტ-ფედერალისტები
• ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია (ისტორიული)
• საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტია
• საქართველოს მიწის მესაკუთრეთა ეროვნული პარტია
• მრგვალი მაგიდა — თავისუფალი საქართველო

ორგანიზაციები

• საქართველოს განთავისუფლების კომიტეტი
• საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი
• სამანი
• თეთრი გიორგი

პიროვნებები

• არჩილ ჯორჯაძე
• სპირიდონ კედია
• მიხეილ წერეთელი
• ევგენი ღვალაძე
• შალვა მაღლაკელიძე
• გრიგოლ რობაქიძე
• ზვიად გამსახურდია
• მერებ კოსტავა

იხილეთ აგრეთვე

• ლიბერალიზმი საქართველოში
• კონსერვატიზმი საქართველოში

ლიტერატურა

• ჯონსი ს., „საქართველო: პოლიტიკური ისტორია დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ“ = Georgia: A Political History of Independence, თბილისი: სოციალური მეცნიერებების ცენტრი, 2013 [2012]. — გვ. 310-336, ISBN 978-9941-0-5972-8.
• მეტრეველი, როინ., ლორთქიფანიძე მ., მუსხელიშვილი დ., (2022). საქართველოს ისტორია ოთხ ტომად, ტ. IV: საქართველო XIX-XX საუკუნეებში. თბილისი: პალიტრა L, გვ. 145.

რესურსები ინტერნეტში

• ქართული ნაციონალიზმი