უილიამ III

უილიამ III (ინგლ. William III; დ. 14 ნოემბერი, 1650 — გ. 8 მარტი, 1702) — ინგლისის და შოტლანდიის მეფე 1689–1702 წლებში. იქორწინა 1677 წელს მერიზე, ინგლისის მეფის, ჯეიმზ II-ს ასულზე.

უილიამ III
უილიამი 1680 წელს
ინგლისის, ირლანდიისა და შოტლანდიის მეფე
კორონაცია:	11 აპრილი, 1689
მმართ. დასაწყისი:	13 თებერვალი, 1689
მმართ. დასასრული:	8 მარტი, 1702
წინამორბედი:	ჯეიმზ II
მემკვიდრე:	ანა I
ჰოლანდიის, ზელანდიის, უტრეხტის, გელდერლენდისა და ოვერიხლესის შტატჰალტერი
მმართ. დასაწყისი:	4 ივლისი, 1662
მმართ. დასასრული:	8 მარტი, 1702
წინამორბედი:	ვილჰელმ II
მემკვიდრე:	ვილემ IV
ორანის პრინცი
მმართ. დასაწყისი:	14 ნოემბერი, 1650
მმართ. დასასრული:	8 მარტი, 1702
წინამორბედი:	ვილემ II
მემკვიდრე:	იოჰან ვილემ ფრისო ვან ნასაუ-დიეცი
თანამმართველი:	მერი II
პირადი ცხოვრება
დაბ. თარიღი:	14 ნოემბერი, 1650
დაბ. ადგილი:	ჰააგა, ნიდერლანდების რესპუბლიკა
გარდ. თარიღი:	8 მარტი, 1702, (51 წლის)
გარდ. ადგილი:	ლონდონი, ინგლისის სამეფო
დაკრძ. ადგილი:	12 აპრილი, 1702 ვესტმინსტერის სააბატო, ლონდონი
მეუღლე:	მერი II ინგლისელი (ქ. 1677 - გარდ. 1694)
დინასტია:	ორანჟ-ნასაუ
მამა:	ვილემ II, ორანის პრინცი
დედა:	მერი ინგლისელი
რელიგია:	პროტესტანტები
ხელმოწერა:
უილიამ III ვიკისაწყობში

ბიოგრაფია

უილიამი მიეკუთვნებოდა ნიდერლანდებში ცნობილ ორანელთა გვარს. იგი ადრეულ ბავშვობაში დაობლდა. 1670 წელს იულიამი სახელმწიფო საბჭოში შევიდა ხმის უფლებით.

უილიამი სუსტი აღნაგობის, გამხდარი ადამიანი იყო. სიცოცხლის ბოლომდე მას სუსტი ჯანმრთელობა ჰქონდა. ბავშვობიდან იგი ჯაშუშებით და მტრებით იყო გარსშემორტყმული, ამიტომ იგი შეეჩვია სიფრთხილეს და ჩაკეტილობას. მხოლოდ მეგობრების ვიწრო წრეში იყო გახსნილი, კეტილი და მხიარული. მას ჰქონდა პოლიტიკისადმი მიდრეკილება, რომელსაც მიუძღვნა მთელი სიცოცხლე. არ ინტერესდებოდა მეცნიერებით, ხელოვნებით და ლიტერატურით. მან კარგად იცოდა ლათინური, იტალიური, ესპანური, ფრანგული, ინგლისური და გერმანული ენები. იგი კალვინისტი იყო, თუმცა ყოველთვის გამოირჩეოდა ტოლერანტობით.

ნიდერლანდებში ხელისუფლების ჩაგდება

1672 წელს დაიწყო საფრანგეთთან ომი. გენერალურმა შტატებმა იგი გენერალ-კაპიტანად დანიშნეს. ნიდერლანდებისთვის ომი ცუდად ვითარდებოდა და ნიდერლანდელები იმედებს უილიამზე ამყარებდნენ. ქალაქებში დაწყებული აღელვის შედეგად უილიამი შტატგალტერი გახდა. აგვისტოში აჯანყებულებმა მოკლეს რესპუბლიკის მმართველი იან ვიტი და მისი ძმა.

მისი მმართველობის დასაწყისში ქვეყანაში ფრანგები იყვნენ გაბატონებულნი. მტრის გასაჩერებლად მხოლოდ ერთი საშუალება იყო დარჩენილი, და უილიამმა მიმართა მას - მან ბრძანა შლუზების გაღება და ფრანგებს ზღვა დაუპირისპირა. შემოდგომაზე ნიდერლანდელები შეტევაზე გადავიდნენ და მაასტრიხტამდე ჩავიდნენ, გადავიდნენ საფრანგეთში და შარლრუას ალყა შემოარტყეს. იმპერატორმა ლეოპოლდ I-მა ნიდერლანდებთან კავშირი დაამყარა და ომში ჩაერთო. შემდეგ საფრანგეთს ომი ესპანეთმაც გამოუცხადა. 1673 წელს ფრანგები განდევნილ იქნენ ნიდერლანდებიდან. ამან უილიამს ძალიან დიდი პოპულარობა მოუტანა.

ომმა ესპანურ ბელგიაში გადაინაცვლა. 1674 წლის ზაფხულში უილიამი, ესპანურ და ნიდერლანდურ არმიებს მეთაურობდა სენეფთან ბრძოლაში. ბრძოლაში ფრანგებმა გაიმარჯვეს, თუმცა ძალიან დიდი დანაკარგებით. უილიამს მოუწია საფრანგეთში შეჭრაზე უარის თქმა. შემდეგ წელს ფრანგებმა მაასის ხაზი დაიკავეს. უილიამმა ვერ გადაარჩინა ესპანური ციხეები 1676 წელს. შემდეგ წელს ფრანგებმა აიღეს ვალანსენი, კამბრე და სენტ-ომერი. უილიამმა სცადა უკანასკნელის აღება, მაგრამ დამარცხდა მონკასელის ბრძოლაში.

1678 წელს ზავი დაიდო. ლუი XIV-მ დაუბრუნა ნიდერლანდებს მაასტრიხტი, უილიამს კი ორანი. ამავე დროს მან ინგლისის მეფის ჯეიმზ II-ის ასული მერი მოიყვანა ცოლად. ქორწინება პოლიტიკური იყო, მიუხედავად ამისა წარმატებული აღმოჩნდა. თავიდან უილიამი არ იყო ერთგული ქმარი, მაგრამ მოთმინებით და თავმდაბლობით მერიმ მოიპოვა მეუღლის სიყვარული.

1681 წელს ლუიმ სტრასბურგი აიღო. უილიამი და შვედეთის მეფე კარლ XI შეიკვრნენ საფრანგეთის წინააღმდეგ. ამ კავშირს მალე იმპერატორიც და ესპანეთის მეფეც შეუერთდნენ. 1686 წელს კავშირი აუგსბურგის ლიგას გარდაიქმნა.

ინგლისში გამეფება

1688 წელს უილიამმა მიიღო ინგლისიდან მოწვევა ტახტის დასაკავებლად. მას სწერდნენ რომ ინგლისელთა უმეტესობას ცვლილებები სწყურია და სიამოვნებით ჩამოაგდებენ ჯეიმზს. წერილის ავტორები, ვიგების და ტორის წარმომადგენლები მას პირდებოდნენ წარმატებას, თუ კი იგი 10 000 ლაშქრით ჩამოვიდოდა. უილიამმა დაიწყო ლაშქრობისთვის მზადება. მან მანიფესტი გამოაქვეყნა, რომელშიც წერდა, რომ მოდის ინგლისის კანონების დასაცავად, რომელსაც არღვევს მეფე ჯეიმზი, რომ იგი არ მოდის დასაპყრობად, როდესაც ქვეყანა გათავისუფლდება ტირანიისგან, იგი უკან გაუშვებს ჯარს. მისი ერთადერთი მიზანია პარლამენტის შეკრება. იგი დაპირდა პარლამენტისთვის გადაეცა ყველა სახალხო საქმე.

19 ოქტომბერს უილიამი გაეშურა ინგლისში, მაგრამ ქარიშხალმა აიძულა დაბრუნება. მეორედ ზღვაში 1 ნოემბერს გავიდა. 5 ნოემბერს უილიამის ფლოტი შევიდა ტორეს ნავსადგურში და უილიამის არმია წინააღმდეგობის გარეშე გადმოვიდა ინგლისში. მოსახლეობა მათ სიხარულით შეხვდა. მეფემ გაქცევა სცადა, მაგრამ მებადურებმა დაიჭირეს და როჩესტერში გადაიყვანეს. უილიამი 18 დეკემბერს საზეიმოდ შევიდა ლონდონში. მან თავიდან უარი თქვა ტახტზე და ყველა საკითხების განხილმა პარლამენტს მიაბარა.

ვინაიდან უკანასკნელი პარლამენტი კანონ დარღვევით იყო არჩეული, ლორდთა პალატამ 26 დეკემბერს მოიწვია უკანასკნელი თემთა პალატა, რომელიც ჩარლზ II-ს დროს იყო არჩეული. ამ პალატამ ქვეყნის დროებითი მმართველობა გადასცა ორანის პრინცს და გამოუყო 100 000 გირვანქა სტერლინგი. შემდეგ ახალი პარლამენტის არჩევნები დაინიშნა.

ახალმა პარლამენტმა დაადგინა, რომ ჯეიმზის გაქცევა მისი გადადგომის ტოლფასია. ვინ უნდა გამხდარიყო ახალი მეფე - ამ საკითხმა ხანგძლივი კამათი გამოიწვია. ყველას ესმოდა რომ ქვეყნის მართვა მხოლოს უილიამს შეუძლია, მაგრამ ტორის არ უნდოდა მისი მეფედ გამოცხადება. მათ შესთავაზეც ტახტზე მისი მეუღლის მერის ასვლა. უილიამმა ამაზე პასუხი გასცა, რომ იგი არ გახდება საკუთარი ცოლის მსახური და თუ მას არ აირჩევენ, იგი უმალვე დატოვებს ინგლისს. ამის გამო ტორი დათანხმდა, რომ მეფეებად ერთდროულად გამოცხადებულიყვნენ მერიც და უილიამიც, ხოლო მთავრობის სათავეში მხოლოდ უილიამი ყოფილიყო, იმ შემთხვევაშიც, თუ იგი ცოლზე მეტხანს იცოცხლებს. ხოლო მემკვიდრე მათი შვილები უნდა გახდარიყვნენ, ხოლო თუ შვილები არ ეყოლებოდათ, მაშინ მერის და - ანა.

უილიამისთვის ხელისუფლების ჩაბარებამდე, პარლამენტმა გამოაქვეყნა დოკუმენტი, სადაც ინგლისის სახელმწიფო წყობის დებულებები იყო განსაზღვრული. ამ დოკუმენტის თანახმად უილიამს არ ჰქონდა უფლება პარლამეტის დადგენილების გარეშე შემოეღო ახალი გადასახადი, შეეკრიბა ჯარი მშვიდობიან დროს, ასევე არ შეეძლო სასამართლოს და პარლამენტის მუშაობაში ჩარევა. 11 აპრილს უილიამი და მერი მეფეებად აკურთხეს.

ახალი მეფის დიდი უპირატესობა იყო მისი ტოლერანტობა სარწმუნოებების მხრივ. მაისში მან კარგად მიიღო შოტლანდიიდან დეპუტაცია, რომლებმაც აცნობეს იქ პრესვიტორული ეკლესიის აღდგენა. უილიამს მხოლოდ ის სურდა, რომ შოტლანდიაში არ დაწყებულიყო ანგლიკანიზმის მიმდევართა დევნა. მალე მეფის ინიციატივიდ მიღებულ იქნა „აღმსარებლობის თავისუფლების“ აქტი.

ფანატიკოსი ანგლიკანები ეჭვის თვალით უყურებდნენ მეფის ტოლერანტობას. ისინი ერთიანდებოდნენ ყოფილი მეფის მხარდასაჭერად და მათ „იაკობიტები“ შეერქვათ. უკვე 1689 წელს მოხდა იაკობიტების აჯანყება მთიან შოტლანდიასა და ირლანდიაში. 1690 წლის ზაფხულში უილიამი არმიით გადავიდა ირლანდიაში. 30 ივლისს მდინარე ბოინეზე მოხდა გადამწყვეტი ბრძოლა, რომელშიც ინგლისელებმა გაიმარჯვეს. დუბლინი უბრძოლველად დანებდა. აჯანყებულთა მამულების კონფისკაცია მოხდა და თვით აჯანყებულები იძულებულნი გახდნენ დაეტოვებინათ ქვეყანა. უილიამი ირლანდიაშიც და შოტლანდიაშიც მეფედ იქნა აღიარებული.

ოქტომბერში უილიამი კონტინენტზე დაბრუნდა საფრანგეთთან საომრად. 1691 წლის თებერვალში იგი ჰააგაში ჩავიდა, სადაც მოკავშირეთა ყრილობა იყო. მათ გადაწყვიტეს საფრანგეთის წინააღმდეგ 120 000 კაციანი არმიის გამოყვანა. მაგრამ, სანამ მისი შეკრება მოხერხდა, ლუიმ აიღო მონსი, და მარშალმა ლუქსემბურგმა დაამარცხა ნიდერლანდელები ლეზთან. 1692 წლის ივნისში ფრანგებმა აიღეს ნამიური, ხოლო აგვისტოში მოხდა სტენკერკენესთან ბრძოლა, რომელშიც ინგლისელები და ნიდერლანდელები ისევ დამარცხდნენ. 1693 წელს ნერვინდემთან ბრძოლაში უილიამი ისევ დამარცხდა. მოკავშირეებმა დაკარგეს 14 000 ადამიანი და მთელი არტილერია. თუმცა ამ გამარჯვებებმა ფრანგებს ბევრი არაფერი მისცა. მალე მარშალი ლუქსემბურგი გარდაიცვალა და მის ადგილზე დანიშნული ჰერცოგი ვილრუა ბევრად სუსტი იყო. 1695 წელს უილიამმა აიღო ნამიური.

იგი უფრო და უფრო დამოკიდებული იყო ინგლისურ სუბსიდიებზე, მათ მისაღებად კი მოუხდა პარლამეტისთვის მეტ დათმობებზე წასვლა. ასე იქნა მიღებული კანონები, რომლის მიხედვითაც, მეფეს პარლამენტი ყოველ წელს უნდა მოეწვია და თემთა პალატა 3 წელიწადში ერთხელ უნდა განახლებულიყო. მოიხსნა ცენზურა. მინისტრები პასუხს მეფის მაგივრად, პარლამენტის წინაშე აგებდნენ.

1697 წელს ხელი მოეწერა ზავს, რომლითაც ლუი XIV უილიამს ინგლისის მეფედ სცნობდა. ეს მნიშვნელოვანი წარმატება იყო საფრანგეთთან 25 წლიანი დაპირისპირებაში. თუმცა უილიამი ამ ზავს დროებითად მიიჩნევდა და სურდა მალე ომის გაახლება. იგი ოცნებობდა ლუის საბოლოო დამარცხებას, მაგრამ პარლამენტი გადაუდგა მის გეგმებს. 1699 წელს პარლამენტმა მიიღო არმიის 7000 კაცამდე შემცირების გადაწყვეტილება, თან მსახურობა მხოლოდ ინგლისელებს შეეძლოთ.

შეურაცხყოფილი მეფე ნიდერლანდებში დაბრუნდა. ინგლისელები დიდად არ განაწყენებულან. მალე მეფე გარდაიცვალა უბედური შემთხვევის შედეგად.

წყაროები

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

უილიამ III

• Рыжов, K. (1999). Энциклопедия - Все монархи мира - Западная Европа. Вече, Москва.