სოღდური ენა
სოღდური ენა — აღმოსავლეთირანული ენა ძირითადად გამოიყენებოდა ცენტრალურ აზიაში სოღდის რეგიონში (დედაქალაქ სამარყანდში და სხვა ისეთ დიდ ქალაქებში როგორიცაა: ფანჯაკენტი, ფერგანა, ხოჯენდი, ბუხარა), დღევანდელი: უზბეკეთის, ტაჯიკეთის, ყაზახეთის[4] და ყირგიზეთის[5][6] ტერიტორიაზე. ამ ენაზე ასევე საუბრობდნენ ანტიკურ ჩინეთში მიგრირებული სოღდები. ის ასევე იყო მნიშვნელოვანი შუა-ირანული ენა სხვა ისეთ ენებთან ერთად როგორიცაა: ბაქტრიული, საკა, შუა სპარსული, პართიული. მას აქვს საკმაოდ დიდი ლიტერატურული მემკვიდრეობა.
| სოღდური suγδīk[1] | |
| გავრცელებულია | ცენტრალური აზია, ჩინეთი |
| ოფიციალური სტატუსი | მკვდარი ენა |
| ლინგვისტური კლასიფიკაცია | ინდოევროპული ენები |
| დამწერლობის სისტემა | |
| ვიკისივრცე | |
| ენის თარგი | {{Lang-Sogd}} |
|
| |
სონგდიური ძირითადად მიეწერება ჩრდილო-აღმოსავლურ ირანულ ენებს. არ არის აღმოჩენილი ენის ძველი ვერსიის - "ძველი სოღდურის" წერილობითი ძეგლები, თუმცა ძველ სპარსულ ტექსტებში მოხსენებულია ძველი სოღდური ენა რაც ნიშნავს, რომ მინიმუმ აქემენიანთა იმპერიის (ძვ. წ. 559–323) პერიოდიდან გამოიყენებოდა განსხვავეული ცალკე მდგომი ძველი სოღდური ენა.
საკას ანალოგიურად სავარაუდოდ სოღდურსაც ქონდა უფრო კონსერვატული გრამატიკა და მორფოლოგია ვიდრე შუა სპარსულს. თანამედროვე აღმოსავლეთ ირანული ენა იაგნობი არის იმ სოღდურის დიალექტიდან წარმოშობილი, რომელზეც VIII საუკუნეში სოღდის რეგიონის სამხრეთით ოსრუშანაში საუბრობდნენ.
ისტორია
რედაქტირება.jpg)
ტანის დინასტიის ჩინეთის პერიოდის (დაახ. VII საუკუნე) აბრეშუმის დიდი გზაზე სონგდიური ასრულებდა ლინგვა ფრანკას (საერთო ენა - სხვა და სხვა ჯგუფებს შორის სასაუბრო ენა) როლს,[8][9] შედეგად ენა ამდიდრდა ბევრი ნასესხები სიტყვებით, მაგალითად როგორიცაა ტიმ - "სასტუმრო" რომელიც ენაში შემოვიდა შუა ჩინურიდან (店).[10]
არაბების მიერ სოღდის დაპყრობის შემდგომ ერთი-ორი საუკუნე ენამ რამდენიმე რეგიონში კიდევ შეინარჩუნა ეკონომიკური და პოლიტიკური მნიშვნელობა.[11] VIII საუკუნეში სოღდურის დიალექტზე საუბრობდნენ სოღდის სამხრეთ ოსრუსანას რეგიონში (დღევანდელი ისტარავშანი, ტაჯიკეთი). ეს დიალექტი შემდგომ განვითარდა იაგნობიურ ენად, რომელმაც XXI საუკუნემდე მოაღწია.[12] ამ ენაზე იაგნობები ლაპარაკობენ.
სოღდური ტექსტების აღმოჩენა
რედაქტირებაჩინეთში სინძიანის რეგიონში სოდგიური ტექსტების აღმოჩენამ გამოიწვია ამ ენის შესწავლის მიმართ ინტერესის გაღვივება. რობერტ გაუთიოტმა (პირველი ბუდისტი სოღდურის მკვლევარი) და პოლ პელიოტმა (ფრანგი სინოლოგისტი და აღმოსავლეთმცოდნე, რომელმაც დუნჰუანის გათხრების დროს აღმოაჩინა სოღდური მასალა) 1908 წელს პოლის მიერ აღმოჩენილი სოღდური მასალის შესწავლა დაიწყეს. გაუთიოტმა პელიოტის მიერ აღმოჩენილი მასალის შესახებ ბევრი სტატია გამოაქვეყნა, თუმცა პირველი მსოფლიო ომის დროს დაიღუპა. გაუთიოტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაშრომია სოღდური ენის ლექსიკონი, რომლის დასრულებაც ვერ მოასწრო. მისი სიკვდილის შემდეგ ეს ნაშრომი ემილ ბენვინისტიმ გააგრძელა.[13]
სოღდური ტექსტების მცირე ნაწილები აღმოჩენილი იქნა გერმანული ტურფანის ექსპედიციების მიერ. ექსპედიციები მოაწყო ბერლინის ეთნოლოგიურმა მუზეუმმა.[13] ეს მთლიანად არის მინიჩიანისტი და ქრისტიანი ავტორების მიერ შესრულებული რელიგიური ტექსტები, მათ შორის ბიბლიის სოღდური თარგმანი. უმეტესი სოღდური რელიგიური ტექსტები ეკუთვნის IX-X საუკუნეებს.[14]
დუნჰუნში და ტურფანშია აღმოჩენილი სოღდურზე შესრულებული ბუდისტური, მინიჩიანისტური და ქრისტიანული ტექსტების უმეტესობა. ამის გარდა სოღდელების მეფე დევაშტიჩის საქმიანობასთან დაკავშირებული ტექსტები, რომლებიც თარიღდება ისლამური დაპყრობის პერიოდით (დაახ. 700 წელი).[14]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Bo, Bi, and Nicholas Sims-Williams. "The Epitaph of a Buddhist Lady: A Newly Discovered Chinese-Sogdian Bilingual". In: Journal of the American Oriental Society 140, no. 4 (2020): 803-20. doi:10.7817/jameroriesoci.140.4.0803.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Pandey, Anshuman. Revised proposal to encode the Sogdian script in Unicode (25 January 2017). ციტირების თარიღი: 4 December 2019
- ↑ Jacques Gernet (31 May 1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press, გვ. 282–. ISBN 978-0-521-49781-7.
- ↑ (1 January 1996) History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D.. UNESCO, გვ. 467–. ISBN 978-92-3-102812-0.
- ↑ https://sogdians.si.edu/sidebars/sogdian-language/
- ↑ https://sogdians.si.edu/sidebars/sogdian-language/
- ↑ Barthold, W. "Balāsāg̲h̲ūn or Balāsaḳūn." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. Universiteitsbibliotheek Leiden. 11 March 2008
- ↑ Stamp-seal; bezel British Museum en.
- ↑ Rachel Lung (7 September 2011). Interpreters in Early Imperial China. John Benjamins Publishing Company, გვ. 151–. ISBN 978-90-272-8418-1.
- ↑ Weinberger, E., "China's Golden Age", The New York Review of Books, 55:17. Retrieved on 2008-10-19.
- ↑ Hanson, Valerie (2012). The Silk Road: A New History. Oxford University Press, გვ. 136.
- ↑ Richard Foltz, A History of the Tajiks: Iranians of the East, London: ბლუმსბერი, 2019, pp. 4-5.
- ↑ Paul Bergne (15 June 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris, გვ. 6–. ISBN 978-1-84511-283-7.
- ↑ 13.0 13.1 Utz, David. (1978). Survey of Buddhist Sogdian studies. Tokyo: The Reiyukai Library.
- ↑ 14.0 14.1 "Iranian Languages"(2009). Encyclopædia Britannica. Retrieved on 2009-04-09