მარიამ დედოფალი (საქართველო)

მარიამ დედოფალი (სომხ. Մարիամ Արծրունի) — ერთიანი საქართველოს დედოფალი, საქართველოს მეფის გიორგი I-ის მეუღლე, ვასპურაკანის მეფის სენექერიმ ჰოვანეს არწრუნის ასული, ბაგრატ IV-ის დედა, XI საუკუნის მოღვაწე.

მარიამ დედოფალი
Մարիամ Արծրունի
მეფე გიორგი და მარიამ დედოფალი, ხახულის ხატის დეტალი
ერთიანი საქართველოს დედოფალი
მმართ. დასაწყისი:	1014
მმართ. დასასრული:	დაახ. 1024
წინამორბედი:	მართა დედოფალი
მემკვიდრე:	ალდე დედოფალი
რეგენტი:	ბაგრატ IV-ის რეგენტი
მონარქი:	გიორგი I
პირადი ცხოვრება
დაბ. თარიღი:	X საუკუნის დასარული-XI საუკუნის დასაწყისი
დაბ. ადგილი:	ვასპურაკანი
გარდ. თარიღი:	1072 წლის შემდეგ
მეუღლე:	გიორგი I
შვილები:	1. გურანდუხტი 2. ბაგრატ IV 3. კატაი 4. მართა
დინასტია:	არწრუნი
მამა:	სენაქერიმ არწრუნი
დედა:	ხუშუში
რელიგია:	ქრისტიანობა
მარიამ დედოფალი ვიკისაწყობში

მარიამი მცირეწლოვანი ბაგრატის მეფობის დროს აქტიურად მონაწილეობდა ქვეყნის მართვაში. შეეცადა ბოლო მოეღო დაუცხრომელი შინაფეოდალური ბრძოლებისათვის, რითაც სარგებლობდა ბიზანტია და ცდილობდა მიწები წაეგლიჯა საქართველოსათვის. 1030 წელს კონსტანტინოპოლში საზავო მოლაპარაკებას აწარმოებდა იმპერატორ რომანოზ III არგირუსთან. იმპერატორმა მას აღუთქვა საქართველოში მშვიდობის დამყარება, ბაგრატ IV-ს უბოძა კურაპალატის წოდება და თავისი ძმის, ბასილის, ქალი ელენე მიათხოვა.

მარიამი 1031-1032 წლებში შეეცადა შემოერიგებინა ბაგრატ IV-ის ნახევარძმა დემეტრე, რომლის გამეფება მეფის მოწინააღმდეგე დიდ აზნაურებს სურდათ. 1045 წელს უმეფოდ დარჩენილი ქალაქი ანისი ქალაქის ბერებმა ბაგრატ IV-სა და მარიამს გადასცეს. მარიამმა ანისში ერისთავი აბუსერი დააყენა გამგებლად. 1052 წელს ბიზანტიაში გაჰყვა თავის შვილს, ბაგრატ IV-ს, რომელიც ლიპარიტ IV-მ შეავიწროვა. მარიამი კომსტანტინოპოლში ყოფნისას დიდ დახმარებას უწევდა ათონის ივერთა მონასტერს. იგი განსაკუთრებული ღვაწლისათვის მონასტრის აღაპებში გათანაბრებულია ათონის ივერთა მონასტრის მაშენებლებთან.

ბიზანტიაში ყოფნისას მარიამი დაემოწაფა გიორგი მთაწმიდელს, რომელმაც იგი მონაზვნად აღკვეცა. მარიამის დახმარებით, გიორგი მთაწმიდელმა იმპერატორისაგან მიიღო შავ მთასა და იერუსალიმში წასვლის ნებართვა. მარიამმა მას გაატანა მდიდრული შესაწირავი, რომელიც იერუსალიმის მონასტრის წინამძღვარმა პროხორემ ჯვრის მონასტრის აგებას მოახმარა. 1057 წელს მარიამი საქართველოში დაბრუნდა. იგი ფიქრობდა ქვეყნის კულტურის აღორძინებაზე, გიორგი მთაწმინდელს იწვევდა საქართველოში საეკლესიო საქმეების მოსაწესრიგებლად. მარიამი ცოცხალი იყო ბაგრატ IV-ის გარდაცვალების (1072) შემდეგაც. 1103 წლის რუის-ურბნისის საეკლესიო კრების ძეგლისწერაში იგი მიცვალებულად იხსენიება.

ლიტერატურა

• ბერძნიშვილი მ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 439.
• ჯავახიშვილი ივ. ქართველი ერის ისტორია, წგნ. 2, თბ., 1965.