კახის რაიონი

კახის რაიონი (აზერ. Qax rayonu) — აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ადმინისტრაციული ერთეული ქვეყნის ჩრდილოეთით, საქართველოს ისტორიულ პროვინციის ჰერეთის ნაწილი. რაიონი შეიქმნა 1930 წელს. ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი კახი. 1918-1921 წლებში კახი შედიოდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ზაქათალის ავტონომიური ოლქის შემადგენლობაში. 1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მითითებით კავკასიელმა კომუნისტებმა რაიონი საქართველოს ჩამოაშორეს და აზერბაიჯანს შეუერთეს.

კახის რაიონი აზერ. Qax rayonu
ქვეყანა	აზერბაიჯანი
ადმ. ცენტრი	კახი
კოორდინატები	41°25′00″ ჩ. გ. 46°55′00″ ა. გ.
მმართველი	მუსა შექილიევი
დაარსდა	8 აგვისტო, 1930
ფართობი	603 კმ²
მოსახლეობა	54 800 კაცი (2013)
ეროვნული შემადგენლობა	აზერბაიჯანელები, ქართველები
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	144
საფოსტო ინდექსი	3400
საავტომობილო კოდი	34
ოფიციალური საიტი	qax-ih.gov.az
კახის რაიონი ვიკისაწყობში

ისტორია

კახი, როგორც მნიშვნელოვანი სავაჭრო დაბა, წყაროებში პირველად იხსენიება XI საუკუნის დასაწყისში კაკის სახელით. პოლიტიკურ ერთეულად ჩამოყალიბდა მას შემდეგ, რაც 1604 წელს ირანის შაჰმა აბას I-მა კახეთის მეფე ალექსანდრე II-ს ჰერეთის აღმოსავლეთი განაპირა თემი კაკი ჩამოართვა და წახურელ ლეკებს გადასცა. კაკი იყოფოდა 3 ნაწილად: კახ-ბაში, კახ-ინგილო და კახ-მუალი. XVIII საუკუნის I მეოთხედში კაკში საბოლოოდ ჩამოყალიბდა წახურელ ლეკთა ე. წ. უბატონო თემები (ელისუს, ყარადულაკის, სუვაგილისა და წახურის), რომელთაც კახეთის სამეფოს საკმაოდ დიდი ნაწილი თავიანთი გავლენის ქვეშ მოაქციეს და დაიმორჩილეს. ამით საფუძველი ცაეყარა შემდგომი დროის ელისუს სასულთნოს, რომელიც XIX საუკუნის შუა ხანებში რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა ზაქათალის ოლქის სახით.

გეოგრაფია

რაიონი ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება დაღესტანის რესპუბლიკას, დასავლეთით საქართველოს რესპუბლიკას, ჩრდილოეთით ქალაქ შაქის, სამხრეთით სამუხის რეგიონს.

ბუნება

სამხრეთით, მშრალი სუბტროპიკული კლიმატი დომინირებს, ცენტრში - ცხელი და ნოტიო სუბტროპიკული, მთებში - ცივი. წლიური ნალექების რაოდენობა სამხრეთით არის 300 მმ, ჩრდილოეთით - 1600 მმ.

კახი აზერბაიჯანის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი აგრო-ინდუსტრიული რეგიონია. ძირითადად ცნობილია თხილის ნაყოფებით (თხილი, წაბლი). წყლის რესურსების სიმრავლე, ტენიანობის ბალანსი, ნაყოფიერი ნიადაგები, ტყეები, ალპური და სუბალპური მდელოები, ზამთრის საძოვრები უზრუნველყოფენ სოფლის მეურნეობისა და მეცხოველეობის განვითარებას.

რეგიონი რესპუბლიკის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ბუნებრივი რესურსებია. მუხა, რცხილა, კაკალი, წაბლი, ხეხილი და ყავისფერი დათვი, მთის თხა, გარეული ღორი და სხვადასხვა ფრინველი ბინადრობენ. ილისუს სახელმწიფო ნაკრძალი შეიქმნა ამ სიმდიდრის გაზრდის მიზნით. სარეზერვო მიწების უმრავლესობა სოფელ აღჩიზე მოდის.

მოსახლეობა

2009 წლის მონაცემებით რაიონში 53 259 მაცხოვრებელია:

• აზერბაიჯანელები — 43 946 ად. (82,51 %)
• ქართველები — 7447 ად. (13,98 %)
• წახები — 1008 ად. (1,89 %)
• ლეზგები — 91 ად. (253 ად. (0,48 %)
• რუსები — 67 ად. (0,13 %)
• თურქები — 64 ად. (0,12 %)
• ავარები — 9 ად. (0,02 %)
• თათრები — 7 ად. (0,01 %)
• სომხები — 7 ად. (0,01 %)
• უკრაინელები — 5 ად. (0,01 %)
• სხვა — 446 ად. (0,84 %)

მათგან მუსლიმია - 85 %, ქრისტიანი - 15 %.

ბუნებრივი რესურსები

ადმინისტრაციული რაიონი მდიდარია მინერალებით, სამშენებლო მასალებით, კლიმატური რესურსებითა და წყაროებით. ხრეში, ქვიშა და თიხა სამშენებლო მასალების ყველაზე ფართოდ გამოყენებული მასალაა. ეს მასალები ფართოდ არის გავრცელებული მდინარის ხეობებში, განსაკუთრებით მდინარე ქურმუხის ხეობებში.ამ რესურსების საფუძველზე შესაძლებელია საწარმოების შექმნა ხრეშისა და ქვიშის წარმოებისთვის. ამ სფეროში არსებობს თიხის საბადოები, რომლებიც განკუთვნილია აგურისა და კერამიკის წარმოებისთვის. ნახშირწყალბადის, ცაცხვისა და ცემენტის წარმოებისთვის მინერალებიც არსებობს. ერთი თიხის რეზერვები 35,000 კუბური მეტრია, ხოლო მეორე - 116 ათასი კუბური მეტრია.

კახეთის რაიონის წყლის რესურსები შეადგენენ კავკასიონის წყლის რესურსების 13% -ს (3873 კუბური კილომეტრი).

სხვა სახის ნედლეულისაგან განსხვავებით, მინერალურ წყლებს რეგიონში დიდი მნიშვნელობა აქვს. ერთ-ერთი მათგანია ოღლანბულაღი, ყიზბულაგი და ჰამამბულაღი.

ეკონომიკა

რეგიონული ეკონომიკის საფუძველია მეცხოველეობის პროდუქტების წარმოება, კულტურები (განსაკუთრებით სპეციალიზებული თამბაქოს და მარცვლეულის).

კვების მრეწველობა ეფუძნება მებაღეობას, თამბაქოს დამუშავებასა და ცხოველურ პროდუქტებს. სურსათის მრეწველობის ძირითადი საწარმოები არიან ხახის ხილი და ბოსტნეული კერები. აქ წარმოებული პროდუქციის უმეტესობა იგზავნება სხვა რეგიონებში. არსებული პროდუქცია ძირითადად საყოფაცხოვრებო მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებს.

ეკონომიკური რეგიონი მდიდარია სხვადასხვა მინერალებით: გოგირდოვანი, პოლიმეთალური მადნეული.

გალერეა

• კახის რაიონის ბუნებრივი და ისტორიული ძეგლები
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

იხილეთ აგრეთვე

• კაკი
• ელისუს სასულთნო

რესურსები ინტერნეტში

• საიტი ჰერეთის შესახებ დაარქივებული 2017-12-04 საიტზე Wayback Machine.
• www.azstat.org დაარქივებული 2010-11-13 საიტზე Wayback Machine.
• ვებ-გვერდი Azerbaijan დაარქივებული 2018-10-18 საიტზე Wayback Machine.