ბელაქნისწყალი
ბელაქნისწყალი, ბელაქანჩაი (აზერ. Balakənçay) — მდინარე საქართველოსა და აზერბაიჯანის საზღვარზე. ალაზნის მარცხენა შენაკადი. სათავე აქვს აღმოსავლეთი კავკასიონის სამხრეთ კალთაზე, ზღვის დონიდან 2500 მ სიმაღლეზე. სიგრძე 39 კმ, აუზის ფართობი 320 კმ². წარმოიქმნება მდინარეების საათიორისა და რეხუსაათიორის შეერთების შედეგად. უმთავრესად მიედინება სამხრეთ-დასავლეთისაკენ და ქალაქ ბელაქანთან იყოფა ორ ძირითად ტოტად, რომელთაგან ერთი — პატარა ბელაქნისწყალი მიედინება სოფელ ქორთალის აღმოსავლეთით და ზღვის დონიდან დაახლოებით 200 მ სიმაღლეზე ერთვის მდინარე კატეხისწყალს მარჯვენა მხრიდან, ხოლო მეორე — ბელაქნისწყალი 185 მ სიმაღლეზე მარცხენა მხრიდან ერთვის მდინარე ალაზანს. ბელაქნისწყლის აუზი გადაჭიმულია ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთისაკენ. მისი საშუალო სიგანეა 8,2 კმ, ხოლო საშუალო სიმაღლე 958 მ.[1] ბელაქნისწყლის კალაპოტი ალაზანთან არხის მეშვეობითაა დაკავშირებული.[2]
| ბელაქნისწყალი აზერ. Balakənçay | |
|---|---|
.jpg) | |
| ქვეყანა |
 საქართველო აზერბაიჯანი |
| ტერიტორიული ერთეულები |
სიღნაღის მუნიციპალიტეტი (კახეთის მხარე) ბელაქანის რაიონი |
| ქალაქები | ბელაქანი |
| სათავე |
აღმოსავლეთი კავკასიონი 41°52′50″ ჩ. გ. 46°31′50″ ა. გ. / 41.88056° ჩ. გ. 46.53056° ა. გ. |
| სათავის სიმაღლე | 2500 მ |
| შესართავი |
ალაზანი 41°35′08″ ჩ. გ. 46°18′51″ ა. გ. / 41.58556° ჩ. გ. 46.31417° ა. გ. |
| შესართავის სიმაღლე | 185 მ |
| სიგრძე | 39 კმ |
| აუზის ფართობი | 320 კმ² |
| მდინარის სისტემა | ალაზანი → მტკვარი → კასპიის ზღვა |
| წყლის ხარჯი (საშ.) | 3,51 მ³/წმ |
     — სათავე,  — შესართავი | |
ქვემო დინებაში გაშლილია ალაზნის ვაკეზე. ორივე მხრიდან ერთვის მრავალი მდინარე, რომელთა შორის გამოიყოფა: სოლბანჩაი, ყარაბორი, ჯილთიქჩაი და სხვა. როგორ წესი, მაქსიმალური დონეები მაისშია, იშვიათ შემთხვევაში ივნისში. დაბალი დონეები ზამთრის თვეებშია, კერძოდ იანვარ-თებერვალში. ივნისიდან იცის ზაფხულის წყალმცირობა. ღვარცოფი მდინარის აუზში ყველაზე სახიფათო ჰიდროლოგიურ და ბუნებრივ მოვლენად მიიჩნევა. მდინარის აუზში კატასტროფული სელური მოვლენები დაფიქსირდა: 1862, 1877, 1889, 1914, 1924, 1927, 1931 და 1932 წლებში.[1]
ყინულოვანი მოვლენები არამდგრადი ხასიათისააა და გვხვდება ეპიზოდურად. განვითარებულია ყინულნაპირისი. ყინულსვლა არ იცის და როგორ წესი ყინული ადგილზევე დნება. ბელაქნისწყლის წყალი ქიმიური შედგენილობით ჰიდროკარბონატულია, მთელ სიგრძეზე სასმელად ვარგისია, მხოლოდ წყალმოვარდნისას საჭიროებს ფილტრაციას. გამოიყენება სარწყავად. საშუალო წლიური ხარჯი 3.51 მ³/წმ.[3]
მდინარის ნაპირებზეა ქალაქი ბელაქანი, სოფელი ერისიმედი და სხვა. ბელაქნისწყლისა და ალაზნის შეერთების ადგილზე მდებარეობდა ქალაქი ბოეთანი;[4] თავის დროზე ბელაქნისწყალს მოიცავდა საქართველოს ისტორიული მხარე ელისენი. მდინარის ხეობაში შემორჩენილია ნაწილობრივ დანგრეული თამარის ციხე.[5] აღსანიშნავია, რომ ბელაქნისწყალზე 1605 წელს გაიმართა კახეთის აჯანყება.[6]
ქართველი მეცნიერი ვახუშტი ბატონიშვილი ბელაქნისწყლის შესახებ გადმოგვცემს:[7]
|
„ხოლო ბელაქნის წყალი გამოსდის ხუნზახსა და ამას შორის კავკასს, მოდის აღმოსავლიდამ დასავლეთად. აქ, მთის კალთას, არს ციხე მაკაბელი და სასახლე მეფეთა, რომელსა ეწოდა პირველ ნოსპატო.“
|
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 Материалы по гидрографии СССР. Реки Азербайджанской ССР. Том 3. Бассейн Кавказа. Выпуск 4. Бассейны р. Куры (без Аракса). Баку, 1955 г., 324 стр.
- ↑ ჯავახიანი. საქართველოს საზღვრების პრობლემა XX საუკუნის I ნახევარში და ივანე ჯავახიშვილი. ნაწილი I. თბილისი 2017
- ↑ Maqbet Məmmədov. Azərbaycanın Hidroqrafiyası. Bakı,. „Təhsil“, NPM, 2012, 254 səh.
- ↑ გვასალია ჯ., მარჯანიშვილი გ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 1, თბ., 1997. — გვ. 454.
- ↑ ფერი ყალა (თამარის ციხე) (გვიანდელი ფეოდალური ხანა) | საქართველოს ძეგლები dzeglebi.ge
- ↑ ბერძენიშვილი ნ., საქართველოს ისტორიის საკითხები, წგნ. 4, თბ., 1967
- ↑ ბატონოშვილი ვახუშტი, საქართველოს გეოგრაფია, რედაქცია მ. გ. ჯანაშვილისა. თფილისი, 1904