ხორკლებიანი დუმასოკო

Маслёнок зернистый
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	აგარიკომიცეტები
რიგი:	ბოლეტუსისნაირნი
ოჯახი:	დუმასოკოსებრნი
გვარი:	დუმასოკო
სახეობა:	ჩვეულებრივი დუმასოკო
ლათინური სახელი
	Suillus granulatus (L.) Roussel 1796
დაცვის სტატუსი
	ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ; IUCN 3.1 Least Concern : 122090798
NCBI	48571
EOL	190111
MB	291277

ჩბეულებრივი დუმასოკო (ლათ. Suillus granulatus) — სოკოს სახეობა დუმასოკოსებრთა ოჯახისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს ყველა კონტინენტს, გარდა ანტარქტიდისა.

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა. გამოიყენება ახალი, გამხმარი, დამწნილებული და დამარილებული. იზრდება ფიჭვნარში, ერთეულებად ან ჯგუფებად, ქვიშიან ნიადაგზე, ხშირად მდელოებზე, გზის პირას, გაჩეხილ ადგილებზე.

სოკო პირველად აღწერა შვედმა ბუნებისმეტყველმა კარლ ლინემ 1753 წელს როგორც Boletus granulatus.^[1] მიმდინარე ბინომიალური სახელწოდება მიანიჭა ფრანგმა მიკოლოგმა ანრი ფრანსუა ან დე რუსელმა 1796 წელს.^[2]

სამეცნიერო სინონიმები:

- Boletus granulatus L. 1753 basionym
- Agaricus granulatus (L.) Lam. 1783
- Rostkovites granulatus (L.) P. Karst. 1881
- Ixocomus granulatus (L.) Quél. 1888

აღწერა

ქუდის დიამეტრი — 2-20 სმ, თავიდან ნახევრად ბურთისებრია, შემდგომში — გაშლილი,^[3] გლუვი, ლორწოვანი, შიშველი, მშრალ ამინდში — ბრწყინავი. მოყვითალო-ყავისფერი, მოწითურო—ყავისფერი, ყვითელ-ჟანგმიწისფერი, წითელ-მურა, ჟანგისფერ-მოწითალომდე. კანი ადვილად სცილდება ქუდს.

რბილობი — ხორციანი, ელასტიური, თავიდან მოთეთრო, მოგვიანებით მოყვითალო, გაჭრისას ფერს არ იცვლის, მომჟავო გემოთი და ხილის მსგავის სუნით.

ჰიმენოფორი — შეზრდილი, მილების სიგრძე 0,3-1 სმ, ფორები მკრთალი-ყვითელი ან ღია-ყვითელი, მოგვიანებით ჟანგმიწისფერი, მურა-ყვითელი ან მომწვანო, წვრილი, მომრგვალო, სიმწიფეში უფრო დიდი ზომის — 1 მმ დიამეტრში და არათანაბარი, წაკვეთილი ფორმის.

ფეხის სიგრძე — 4-8 სმ, სისქე — 0,8-2 სმ, მთლიანი, საყელოს გარეშე. გლუვი, მოყვითალო-მოთეთრო, სიმწიფეში ძირში მომურო ფერისაა. ფეხის ზედა ნაწილში და მილაკების ფორებზე ნორჩ სოკოებს გამოეყოფა მოთეთრო სითხის პატარა წვეთები, რომლებიც შემდგომში შრება და წარმოქმნიან მურა ლაქებს. ფეხის ზედაპირზე ვლინდება მეტნაკლებად გამოხატული მარცვლოვანი კვანძები, რომელიც მანის ბურღულს წააგავს.

სპორების ფხვნილი — ყვითელი ფერის, სპორები — 8-10×2,5-4 მკმ, ელიფსისებრ-თითისტარისებრი, ღია-ყვითელი ფერის, გლუვი.

ეკოლოგია და გავრცელება

მიკორიზას უმთავრესად ჩვეულებრივ ფიჭვთან ქმნის, იშვიათად სხვა ფიჭვებთან. ფართოდ გავრცელებული სახეობაა — იზრდება ყველა კონტინენტზე, გარდა ატარქტიდისა. გავრცელელებულია სხვადასხვა კუნძულებზეც.^[4] საქართველოში ყველგან გვხვდება.^[5]

აგრეთვე იზრდება წიწვოვან ტყეებში სადაც ფიჭვი ხარობს, ხშირად ახალგაზრდა ტყეებში ან სანერგეებში, ქვიშიან ნიადაგებზე, ხშირად იზრდება მდელოებზე, გზის პირას, გაჩეხილ ადგილებზე, ერთეულებად ან დიდ ჯგუფებად.

სეზონი — ივნისიდან ნოემბრამდე.^[6]^[7]

მსგავსი სახეობები

Boletus ferrugineus
Boletus subtomentosus
Boletus rubellus sin. Hortiboletus rubellus
Chalciporus piperatus
Gyrodon lividus
Suillus bovinus
Suillus bresadolae
Suillus collinitus
Suillus flavidus
Suillus grevillei
Suillus luteus
Suillus placidus
Suillus plorans
Suillus variegatus
Suillus viscidus
Xerocomus badius
Xerocomus sin. Xerocomellus chrysenteron

კვებითი ღირებულება

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა. გამოიყენება ახალი, მოხარშული, გამხმარი, დამწნილებული და დამარილებული, აგრეთვე კერძების, საწებელების, შემწვარი საჭმელის მოსამზადებლად. მომზადებამდე ლორწოვანი გარსი უნდა მოშორდეს ქუდიდან.^[8]

თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ დუმა სოკო, შესაძლოა, ზოგიერთი ადამიანისთვის რთულად მოსანელებელი აღმოჩნდეს.

გალერეა

ლიტერატურა

Гарибова Л. В., Сидорова И. И. Грибы. Энциклопедия природы России. — М.: ABF, 1997. — ISBN 5-87484-046-X.
Дермек А. Грибы. — Братислава: „Словарт“, 1989.
Грюнерт Г. Грибы / пер. с нем. — М.: „Астрель“, „АСТ“, 2001. — С. 222. — (Путеводитель по природе). — ISBN 5-17-006175-7.
Лессо Т. Грибы, определитель / пер. с англ. Л. В. Гарибовой, С. Н. Лекомцевой. — М.: „Астрель“, „АСТ“, 2003. — С. 200. — ISBN 5-17-020333-0.
Сержанина Г. И. Шляпочные грибы Белоруссии. — Минск: Наука и техника, 1984.

რესურსები ინტერნეტში

შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „ხორკლებიანი დუმასოკო“ ვიკისაწყობში.
ხორკლებიანი დუმასოკო Index Fungorum-ზე (ინგლისური)
ხორკლებიანი დუმასოკო — NCBI
ხორკლებიანი დუმასოკო დაარქივებული 2020-10-23 საიტზე Wayback Machine. — საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია

სქოლიო

↑ Linnaeus C (1753). „Tomus II“, Species Plantarum (la). Stockholm: Laurentii Salvii, გვ. 1177.
↑ GSD Species Synonymy: Suillus granulatus (L.) Roussel. Species Fungorum. CAB International.
↑ ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 61, ISBN 99940-856-1-1.
↑ Discover Life. ციტირების თარიღი: 2015-12-05.
↑ ხორკლებიანი დუმასოკო. საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 ოქტომბერი, 2020. ციტირების თარიღი: 3 ოქტომბერი, 2021.
↑ Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 1, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1976, p. 508-509, ISBN 3-405-11774-7
↑ Linus Zeitlmayr: „Knaurs Pilzbuch”, Editura Droemer Knaur, München-Zürich 1976, p. 87-88, ISBN 3-426-00312-0
↑ Miller Jr., Orson K.; Miller, Hope H. (2006) North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi. Guilford, CN: FalconGuide, გვ. 358. ISBN 978-0-7627-3109-1.

[1] Linnaeus C (1753). „Tomus II“, Species Plantarum (la). Stockholm: Laurentii Salvii, გვ. 1177.

[urlFungorum_synonymy:_Suillus_granulatus-2] GSD Species Synonymy: Suillus granulatus (L.) Roussel. Species Fungorum. CAB International.

[3] ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 61, ISBN 99940-856-1-1.

[4] Discover Life. ციტირების თარიღი: 2015-12-05.

[5] ხორკლებიანი დუმასოკო. საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 ოქტომბერი, 2020. ციტირების თარიღი: 3 ოქტომბერი, 2021.

[Cetto_1-6] Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 1, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1976, p. 508-509, ISBN 3-405-11774-7

[Zeitlmayr-7] Linus Zeitlmayr: „Knaurs Pilzbuch”, Editura Droemer Knaur, München-Zürich 1976, p. 87-88, ISBN 3-426-00312-0

[Miller_2006-8] Miller Jr., Orson K.; Miller, Hope H. (2006) North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi. Guilford, CN: FalconGuide, გვ. 358. ISBN 978-0-7627-3109-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]