ჰულაგუიანები
ჰულაგუიანები — ჩინგიზ-ყაენის შვილიშვილის ჰულაგუ-ყაენის შთამომავლები. მონღოლური დინასტია, რომელიც მართავდა ახლო და ცენტრალურ აღმოსავლეთს XIII-XIV საუკუნეებში. ჰულაგუიანთა სახელმწიფოს მმართველები ატარებდნენ ილხანის (ულუსის ხანის) ტიტულს. იყვნენ ჰულაგუ-ხანის შთამომავლები.
ისტორია
რედაქტირება
მთავარი სტატია: ჰულაგუიანთა სახელმწიფო.სახელმწიფო ჩამოყალიბდა მონღოლეთის იმპერიის დაშლის შედეგად და მოიცავდა ირანსა და აზერბაიჯანს, თანამედროვე ავღანეთისა და თურქმენეთის უდიდეს ნაწილს, ამიერკავკასიის უდიდეს ნაწილს, ერაყსა და მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილს (მდინარე ყიზილ-ირმაქამდე). ჰულაგიანებთან ვასალურ დამოკიდებულებაში იყვნენ: საქართველო, ტრაპიზონის იმპერია, რუმის სასულთნო, კილიკიის სომხეთის სახელმწიფო, კვიპროსის სამეფო, ქართების სახელმწიფო ჰერათში. ქვეყნის დედაქალაქი სხვადასხვა დროს იყო: მარაღა, თავრიზი, სოლთანიე და ისევ თავრიზი. ჰულაგუიანები ებრძოდნენ ჩაღათაელებს, ოქროს ურდოსა და ეგვიპტის მამლუქთა სახელმწიფოს. ჰულაგუიანთა სახელმწიფოს პირველ პერიოდში (1256-1295 წწ.) ძლიერი იყო მონღოლ-თურქთა ტრადიციები. ილხანმა ყაზან-ყაენმა (1295-1304 წწ.) მკვეთრად შეცვალა საშინაო პოლიტიკა, დაუახლოვდა ირანულ არისტოკრატიას და სამოქალაქო ბიუროკრატიას. რაშიდ ალ-დინის თანადგომითა და ხელშეწყობით მან გაატარა მთელი რიგი რეფორმები, რამაც გამოიწვია დროებითი ეკონომიკური აღმავლობა სახელმწიფოში. აბუ საიდის (1316-1335 წწ.) სიკვდილის შემდეგ ცალკეულ ფეოდალურ დაჯგუფებებს ტახტზე აჰყავდათ მარიონეტი ილხანები ჰულაგუიანების საგვარეულოდან. XIV საუკუნის 40-იან წლებში ჰულაგუიანების სახელმწიფო რამდენიმე ფეოდალურ სამეფოდ დაიყო (ჯალაირიდთა, ჩობანიდთა, მოზაფერიდთა). ჰულაგუიანების სახელმწიფოს დაშლაში დიდი როლი ითამაშა სახალხო აჯანყებებმა (სარბედართა, გილანის, მაზანდარანის და სხვა).
ილხანები
რედაქტირება- ჰულაგუ-ხანი (1217—1265), ტოლუის შვილი, ილხანი (დაახლ. 1261—1265)
- აბაღა-ხანი (1234—1282), ჰულაგუს შვილი, ილხანი (1265—1282)
- აჰმედ თოგუდანი, ჰულაგუს შვილი, ილხანი (1282—1284)
- არღუნ-ხანი, აბაღას შვილი, ილხანი (1284—1291)
- ქეღათუ-ყაენი, აბაღას შვილი, ილხანი (1291 — მარტი 1295)
- ბაიდუ-ხანი, ჰულაგუს შვილიშვილი, ილხანი (აპრილი — ოქტომბერი 1295)
- ყაზან-ყაენი (1271—1304), არღუნის შვილი, ილხანი (ნოემბერი 1295—1304)
- ოლჯაითუ-ყაენი (1278—1316), არღუნის შვილი, ილხანი (1304—1316)
- აბუ საიდ ბაჰადურ-ხანი, ოლჯაითუს შვილი, ილხანი (1316—1335)
ილხანები მეურვეობის ქვეშ
რედაქტირება- არფა-ხანი (1335—1336)
- მუსა-ხანი (1336)
- მუჰამედ-ხანი (1336—1338)
- სათი-ბეგი, ოლჯაითუს ქალიშვილი, (1338—1339), ჩობანიდების მეურვეობის ქვეშ
- სულეიმან-ხანი (1339—1344) ჩობანიდების მეურვეობის ქვეშ
- ანუშირვან-ხანი (1344—1355) ჩობანიდების მეურვეობის ქვეშ
- ჯაჰან-თიმური (1338—1344) ჯალაირიდების მეურვეობის ქვეშ
ლიტერატურა
რედაქტირება- დ. კაციტაძე, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 694.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება