ჰინდი ენა
ჰინდი (हिन्दी) — ენა ჰინდუსტანის ერთ-ერთი ვარიანტი, სამწერლობო და ლიტერატურული ენა, რომელსაც იყენებენ ინდუისტები (ჰინდუსტანის მეორე ვარიანტი არის ურდუ - მუსლიმების ენა). მიეკუთვნება ინდოევროპული ოჯახის ინდური ჯგუფის ენებს.
თავისი მუსულმანური ვარიანტის — ურდუსგან განსხვავებით, რომელიც გამოიყენებს არაბულ ანბანს, ჰინდიზე წერენ დევანაგარის შრიფტით.
ზოგადი ცნობები
რედაქტირება- მოლაპარაკეთა რაოდენობა: >480 მლნ
- ენის კოდი: hi
- სახელწოდება: hi - Hindî; en - Hindi; eo - Hinda
- დამწერლობა: დევანაგარი
ჰინდი (ფართო გაგებით) მოიცავს ბევრ სხვა შედარებით მცირე ენასა და დიალექტს ინდოეთსა და პაკისტანში: სანსი, კაბუტრა, ბუნდელი (600 ათასიდან რამდენიმე მილიონამდე), ბრაჯი, ჰარიანი, კანაუჯი, ბჰაია, ჩამარი და სხვა.
სტატუსი
რედაქტირებაოფიციალური ენა:
გავრცელების არეალი:
ინდოეთი (შტატები: უტარ-პრადეში, მადჰია-პრადეში, ჰარიანა, ბიჰარი, რაჯასტჰანი, ჰიმაჩალ-პრადეში, დელი), ნეპალი, ფიჯი...
ანბანი
რედაქტირებაჰინდი ენა იყენებს ანბანს, რომელიც წარმოადგენს სანსკრიტული ანბანის დევანაგარის გავრცობილ ფორმას (დამატებულია 8 ფონემა). ანბანში 54 სრულფასოვანი ასო-ნიშანია. არსებობს მრავალი დამხმარე და დიაკრიტიკული ნიშანი და ლიგატურა.
სანსკრიტული დევანაგარი წარმოადგენს ე.წ. მარცვლოვან დამწერლობას. თითოეული თანხმოვნის აღმნიშვნელი ფონემა (განსაკუთრებული ნიშნის გარეშე) მკაცრი წესისამებრ იკითხება მომდევნო მოკლე ხმოვნის अ a–ს თანხლებით. თანამედროვე ჰინდის დამწერლობაში ამ მკაცრ წესს ძირითადში ექვემდებარება (ისიც ნაწილობრივ) მხოლოდ სანსკრიტიდან ნასესხები სიტყვები. ხოლო თავად ჰინდი–დამწერლობაში საერთო უნივერსალური წესის თანახმად თანხმოვანი მარცვლის და სიტყვის ბოლოში (ყოველგვარი დიაკრიტიკული ნიშნის გარეშეც) ამ მოკლე अ a–ს გარეშე გამოითქმის. ეს ნაწილობრივ ართულებს გამართულ (მარცვლოვან) კითხვას, რადგან მრავალფონემიან სიტყვებში მარცვლების ზუსტი განსაზღვრა ხშირად ენის როგორც დედაენის ცოდნას ითვალისწინებს და შემსწავლელისთვის ტრანსკრიფციის საჭიროებას ქმნის. აქედან გამომდინარე, თანამედროვე ჰინდი–დამწერლობა მხოლოდ პირობითად შეიძლება მარცვლოვან დამწერლობად ჩაითვალოს.
თანხმოვნები
(ასოთა თანმიმდევრობა უძველეს ინდოელ ფილოლოგთა მიერ შემუშავებული გარკვეული წესის და რიგის (არტიკულაციის პრინციპების) მიხედვითაა შედგენილი, ზოგიერთს ქართული შესატყვისი ფონემა აქვს დართული უფრო ნათელი აღქმისთვის):
क ka ख kha (ქ) ग ga घ gha ङ ṅa च ca छ cha ज ja (ჯ) झ jha (ჯჰ) ञ ña ट ṭa ठ ṭha ड ḍa ढ ḍha ण ṇa त ta (ტ) थ tha (თ) द da ध dha न na प pa फ pha (ფ) ब ba भ bha म ma य ya र ra ल la व va श śa ष ṣa स sa ह ha.
წერტილის მეშვეობით გავრცობილი დამატებითი ასოები, რომლებიც ჰინდი ენის საკუთრებრივ სასისმიერ ფონემებს ასახავს:
ड़ ṛa ढ़ ṛha.
ასევე წერტილის მეშვეობით გავრცობილი დამატებითი ასოები, რომლებიც სპარსულ–არაბულიდან ნასესხებ ფონემებს გამოხატავს:
क़ qa (ყ) ख़ Kha (ხ) ग़ ġa (ღ) ज़ za फ़ fa (თანამედროვე ჰინდი ენაში წერტილს მეტწილად უგულველყოფენ იგივე ტენდენციით, რომ მოცემული ნასესხები ფონემები ჰინდისთვის დამახასიეთებელ შესატყვის ასო–ბგერებად წარმოთქმევა: क ka ख kha (ქ) ग ga ज ja (ჯ) फ pha (ფ)).
ხმოვნები
მოკლე ხმოვნები:
अ a (თანხმოვანთან პოზიციაში – არ აისახება, მაგრამ იგულისხმება) इ i (თანხმოვანთან პოზიციაში - ि) उ u (თანხმოვანთან პოზიციაში – ु) ए e(თანხმოვანთან პოზიციაში – े).
გრძელი ხმოვნები:
आ ā (თანხმოვანთან პოზიციაში – ा) ई ī (თანხმოვანთან პოზიციაში – ी) ऊ ū (თანხმოვანთან პოზიციაში – ू) ओ o (თანხმოვანთან პოზიციაში – ो).
დიფტონგები:
ऐ ai (თანხმოვანთან პოზიციაში – ै) औ au (თანხმოვნთან პოზიციაში – ौ).
ნახევრადხმოვნები (მხოლოდ სანსკრიტიდან ნასესხებ სიტყვებში):
ऋ ṛ (თანხმოვანთან პოზიციაში – ृ) ॠ ṝ (თანხმოვანთან პოზიციაში – ॄ, ორივე პრაქტიკულად გამოითქმის როგორ «რი») ऌ ḷ (თანხმოვანთან პოზიციაში – ॢ) ॡ ḹ (თანხმოვანთან პოზიციაში – ॣ, ორივე პრაქტიკულად გამოითქმის როგორ „ლი“).
გარდა ამისა, ჰინდი ენაში არის დამატებითი (ასე ვთქვათ: დიაკრიტიკული) ნიშნები:
ხმოვნის შემდეგ ფონემები ङ ṅa ञ ña ण ṇa न na და म ma ხშირად გამოიხატება ნიშნებით ँ ან ं, სანსკრიტიდან ნასესხებ ზოგიერთ სიტყვაში თანმხოვანს ह ha აქვს ფორმა ः .
განსაკუთრებული ნიშანი ् – თანხმოვანს „უშლის“ მის მარცვლოვან ხმოვანს अ a.
ინგლისური ენიდან ნასესხებ სიტყვებში ხმოვნის [ɒ] გამოსახატავად არსებობს ნიშანი ॅ, მაგ. डॉक्टर ḍôkṭar (doctor).
ასევე არსებობს უთვალავი ლიგატურა, ანუ თანხმოვანთა ერთმანეთზე გადაბმის შედეგად მიღებული ასო–ნიშანთა ფორმა. ყველაზე ხშირია სამი მათგანი:
त्र tra क्ष kṣa ज्ञ jña.
სასვენი ნიშნები:
। „წერტილი“ და ॥ „აბზაცის, ტექსტის დასრულების ნიშანი“. ევროპულ ენათა გავლენით იხმარება თითქმის ყველა სხვა სასვენი ნიშანიც.
რიცხვები
რედაქტირება| ० | १ | २ | ३ | ४ | ५ | ६ | ७ | ८ | ९ |
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
გრამატიკა
რედაქტირებამეტყველების ნაწილები
რედაქტირებაჰინდი ენაში არის 10 მეტყველების ნაწილი: (ტერმინოლოგია, რა თქმა უნდა, სანსკრიტული ენიდანაა ნასესხები, ისევე, როგორც ბევრ ევროპულ ენაში – ლათნურიდან)
- არსებითი სახელი — संज्ञा saṁjñā
- ზედსართავი სახელი — विशेषण viśeṣaṇa
- ნაცვალსახელი — सर्वनाम sarvanāma
- ზმნა — क्रिया kriyā
- ზმნიზედა — क्रियाविशेषण kriyāviśeṣaṇa
- რიცხვითი სახელი — संख्या saṁkhyā
- თანდებული — परसर्ग parasarga (ჰინდი ენაში წინდებულები თითქმის არაა, ქართულივით თანდებულებია)
- კავშირი — संयोजक saṁyojaka
- ნაწილაკი — निपात nipāta
- შორისდებული — विस्मयादिबोधक vismayādibodhaka
ლექსიკა
რედაქტირებაფრაზები და სიტყვები
- გამარჯობა - Namasté; Namaskaar
- კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება - Swaagatam
- გმადლობთ - Shukriya
- კი / არა - Haan; Ji haan / Nahin; Ji nahi
- გეთაყვა - Merhabani karke
- ნახვამდის - Phir milenge; Namasté; Alvida
რიცხვები
- 1 - ek, 2 - do, 3 - ti:n, 4 - cha:r, 5 - pa:nch, 6 - chhe, 7 - sa:t, 8 - a:th, 9 - nau, 10 - das
ლექსიკონები
რედაქტირებაასათიანი, მერი: თანამედროვე სალიტერატურო ჰინდი ენის ლექსიკოლოგიის საკითხები / გ. წერეთლის სახ. აღმოსავლეთმცოდნეობის ინ-ტი - თბ. : მეცნიერება, 1980
ლიტერატურა
რედაქტირება- Bhatia, Tej K A History of the Hindi Grammatical Tradition. Leiden, Netherlands & New York, NY: E.J. Brill, 1987. ISBN 90-04-07924-6
- Tiwari, deepa, "[1] დაარქივებული 2016-10-01 საიტზე Wayback Machine. ," The Hindi Stories. April 2015.