ფურანი
ფურანი — ხუთატომიანი ჰეტეროციკლური ნაერთი, რომელთა შორის ოთხი ნახშირბადისაა, ხოლო ერთი — ჟანგბადის. არის უფერო, ცეცხლსაშიში, ძლიერ აქროლადი ნივთიერება. იხსნება ისეთ ორგანულ გამხსნელებში, როგორებიცაა ალკოჰოლი, ეთერი და აცეტონი. წყალში მცირედ ხსნადია[2]. ფურანი ტოქსიკურია და შეიძლება ადამიანისთვის კანცეროგენული აღმოჩნდეს. სახელი ფურანი მომდინარეობს ლათინური სიტყვა furfur-ისაგან, რაც ნიშნავს ქატოს[3]. პირველად ფურანი აღწერა კარლ ვილჰელმ შეელემ 1780 წელს. ფურანისგან ხდება მრავალი ორგანული ნაერთის მიღება მაგალითად ტეტრაჰიდროფურანის.
| ნახშირორჟანგი | |
 | |
 | |
| ზოგადი | |
|---|---|
| სისტემური სახელწოდება | ფურანი[1] |
| ტრადიციული სახელწოდება | 1,4-ეპოქსიბუტა-1,3-დიენი, 1,4-ეპოქსი-1,3-ბუტადიენი, 5-ოქსაციკლოპენტა-1,3-დიენი, 5-ოქსაციკლო-1,3-პენტადიენი, ფურფურანი, დივინილის ოქსიდი. |
| ქიმიური ფორმულა | |
| მოლური მასა | 68.075 გ/მოლი |
| ფიზიკური თვისებები | |
| სიმკვრივე | 0.936 გ/სმ³ |
| თერმული თვისებები | |
| დნობის ტემპერატურა | −85.6 °C |
| დუღილის ტემპერატურა | 31.3 °C |
წარმოება რედაქტირება
ფურანის ინდუსტრიული მიღების ხერხი მდგომარეობს შემდეგში: კატალიზატორად გამოყენებულია პალადიუმი და ხდება ფურფურალის დეკარბონილაცია. მეორე ხერხით კატალიზატორად იყენებენ სპილენძს (სპილენძის(II) ქლორიდს); რეაქცია მდგომარეობს 1,3-ბუტადიენის ოქსიდაციაში[4].
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ (2014) Nomenclature of Organic Chemistry : IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013 (Blue Book). Cambridge: The Royal Society of Chemistry, გვ. 392. DOI:10.1039/9781849733069-FP001. ISBN 978-0-85404-182-4.
- ↑ Jakubke, Hans Dieter; Jeschkeit, Hans (1994) Concise Encyclopedia of Chemistry. Walter de Gruyter, გვ. 1–1201. ISBN 0-89925-457-8.
- ↑ Senning, Alexander (2006). Elsevier's Dictionary of Chemoetymology. Elsevier. ISBN 0-444-52239-5.
- ↑ Hoydonckx, H. E.; Van Rhijn, W. M.; Van Rhijn, W.; De Vos, D. E.; Jacobs, P. A. Furfural and Derivatives. DOI:10.1002/14356007.a12_119.pub2.
