პოლინია

პოლინია — დიდი ზომის მქონე ღია წყლის მუდმივი ბუნებრივი წყალსაცავი, რომელიც გარშემო და ადგილ-ადგილ ზღვის ყინულითაა გარშემორტყმული. პოლინიებს, ძირითადად, მართკუთხედისებრი ან ოვალური ფორმა აქვთ საშუალო 100 კმ სიგრძით.

პოლინია
ანტარქტიდაზე მდებარე პოლინიები
საშუალო სიგრძე
100 კმ.
მონაცემები
ტიპები	სანაპირო, ღია ოკეანური
ყველაზე დიდი	ჩრდილოეთის წყლის პოლინია (85,000 კვ. კმ)

კლასიფიკაცია

არსებობს ორი ტიპის პოლინია: სანაპირო და ღია ოკეანური. არქტიკულ და ანტარქტიკულ სანაპიროებზე მდებარე სანაპირო პოლინიების წარმოქმნა ხდება ზამთრის ცივი და ძლიერი ქარების მეშვეობით, რომელთაც ყინულის ბლოკები სანაპიროდან მოშორებით მიაქვთ. საშუალოდ 100 კმ დიამეტრის მქონე ღია ოკეანური (ღია ზღვოვანი) პოლინიების ფორმირება ხდება აპველინგის, ოკეანის სიღრმიდან წყლის ქვედა, ცივი ფენების ამოსვლის შედეგად ქარის ქროლის მეოხებით, ხოლო ღია ოკეანური პოლინიების მიერ დაკარგული ატმოსფერული სითბოს შედეგად მისი ზედაპირი ცივდება. მეორე ტიპის პოლინიები, ძირითადად მდებარეობენ ანტარქტიდის გარშემო, შუა მყინვარულ საფარში ყინულით გარშემორტყმული. აღსანიშნავია, რომ განსხვავებებისდა მიუხედავად, ორივე სახის პოლინია ძალიან ბევრ ატმოსფერულ სითბოს კარგავს. სწორედ აქედან გამომდინარე, სანაპირო პოლინიებზე ძალიან ბევრი ყინული წარმოიქმნება, ვინაიდან მისი მიმდინარე პროცესებისას წყალი ცივდება, ხოლო მარილები ოკეანის ქვედა ფენებში ჩადის, ღია ზღვოვანი პოლინიები კი აპველინგის შედეგად ამოქაჩულ წყალს აციებენ. მას შემდეგ, რაც ზამთარი სრულდება და გაზაფხული იწყება, პოლინიის მდებარე რეგიონები მნიშვნელოვანი ხდება. იქიდან გამომდინარე, რომ ძლიერი ქარები პოლინიებს ყინულისგან ათავისუფლებენ, გარკვეული პერიოდის შემდეგ იგი მხოლოდ ღია წყალს მოიცავს, რომელიც ზოგიერთ შემთხვევაში ყინულის თხელი ფენითაა დაფარული. გარდა ამისა, როგორც კი გაზაფხული ახლოვება და ჰაერის ტემპერატურა დადებითი ხდება, ხოლო მზის იმ სხივების რაოდენობა, რომლებიც დედამიწას ეცემა - იზრდება, პოლინიის ყინული სხვა ადგილას სრიალდება, ან დნება ძალიან სწრაფად.

მდებარეობა

დედამიწის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში მდებარე პოლინიების უმეტესობა სანაპიროა, თუმცა ოხოცკის ზღვაში მდებარე კაშევაროვის პოლინია ერთადერთი სუფთა ღია-ოკეანური პოლინიაა. ყველაზე დიდი ზომის სანაპირო პოლინიები განაპირა ზღვებზე მოიძებნებიან, სადაც იმხელა ფართობია, რომ იქვე მდებარე ყინულის ბლოკებს მოძრაობის შესაძლებლობა ექნებათ მას შემდე, რაც ზამთრის ცივი და ძლიერი ქარები დაუბერავენ. სწორედ ამიტომ წარმოიქმებიან ყველაზე მასშტაბური ზომის მქონე პოლინიები ბერინგის, ოხოცკისა და ბარენცის ზღვების სანაპიროებზე.

ბარენცის ზღვის ყველაზე ცნობილი პოლინიები განთავსებულნი არიან ნოვაია ზემლიას, ფრანც ჯოზეფის მიწაზე და სხვა ბარენცისა და კარის ზღვის მომიჯნავე სანაპიროებზე.

ბერინგის სრუტე

ლაპტევის ზღვაში პოლინიები ძირითადად ზამთრის დასაწყისში წარმოიქმნებიან "სევერნაია ზემლიას" ტერიტორიაზე. სწორედ ლაპტევის მდინარის დელტას ჩრდილოეთით მდებარე ყინულის ბლოკებსა და გემსაბელს შორის მდებარეობს პოლინიის მსგავსი წარმონაქმნი, თუმცა ჯერ მეცნიერებს არ დაუდგენიათ ინფორმაცია მისი წარმომავლობის შესახებ.

ბერინგის სრუტის მიმდებარე ტერიტორიაზე, ჩუკჩის, ბოფორტისა და ბერინგის ზღვების სანაპიროებზე წარმოიქმნებიან პოლინიები. ჩუკჩის ზღვის აუზის მნიშვნელოვანი პოლინიები ალასკის სანაპიროზე წარმოიქმებიან, ისევე, როგორც ბოფორტის ზღვის მიმდებარე ტერიტორიაზე, და გარდა ამისა, ამუნდსენის ყურესთან ახლოს. ბერინგის ზღვაში დიდი ზომის პოლინიები ალასკის შტატის ტერიტორიის სანაპიროებზე და კუნძულების სამხრეთით წარმოიქმნებიან ზამთრის დასაწყისში, რომელთა უმეტესობაც სენტ ლორენსის კუნძულის სამხრეთითაა.

ბევრი ცნობილი პოლინია, გარდა ამისა, ბერინგის სრუტის სამხრეთითა და ანადირის ყურის ტერიტორიებზე, ციმბირის სანაპიროს გასწვრივ მდებარეობს, ისევე, როგორც კანადის კუნძულების რამდენიმე ადგილას, რომელთაგან ყველაზე დიდი ზომისა და ყველაზე მეტად შესწავლილი - ჩრდილოეთის წყლის პოლინია ბაფინის ყურის ჩრდილოეთითაა აღმოჩენილი. 1200 კმ-ს მოშორებით, გრენლანდიის ჩრდილო-აღმოსავლეთით კი ჩრდილო-აღმოსავლეთის წყლის პოლინია მდებარეობს, რომელიც ზაფხულობით განსაკუთრებით დიდი ზომისაა, ხოლო მრავალი მეცნიერის მიერ შესწავლის საგანი გახდა.

ოხოცკის ზღვის სანაპიროზე, ტატარსკის სრუტესთან რამდენიმე სანაპირო პოლინიასთან ერთად ღია ოკეანური კარევაროვის პოლინიაც მდებარეობს, რომლის სიღრმე 200 მეტრზე მეტია, ხოლო დიამეტრი 100 კმ-ს აღწევს, თუმცა ამ წყლების მღელვარებიდან და ძლიერი მიქცევ-მოქცევიდან გამომდინარე გამოყოფილი ზედაპირული სითბო მყინვარული საფარის ფართობს პოლინიის ზედაპირზე ამცირებს.

კატაბატიკური ქარები

დედამიწის სამხრეთ ნახევარსფერო ხასიათდება მრავალი სანაპირო და 2-3 ღია ოკეანური პოლინიით. ეს უკანასკნელი მოიცავს ვედელის ზღვის პოლინიას (რომელიც 1970 წელს შეიქმნა), მაუდ რიზის პოლინიას და კოსმონავტის ზღვის პოლინიას, ხოლო სამხრეთ ნახევარსფეროში მდებარე სანაპირო პოლინიები სხვადასხვა ადგილმდებარეობებზე გვხვდება რონის, ამერისა და როსის შელფური მყინვარების მიმდებარე ტერიტორიებზე, კერძოდ კი კონცხებთან, კუნძულებთან, აისბერგის ნამსხვრევებთან და მყინვარის ენებიდან ქარის მიმართულებით, რაც მოიცავს მერცის, დიბლისა და დალტონის ენებს, რომლებიც სანაპიროდან 100 კმ-ს მოშორებით მდებარეობენ. ისინი წარმოქმნილნი არიან ძლიერი, ცივი აღმოსავლეთიდან დაბერილი ქარებისა და გამყინავად დაბალი ტემპერატურის მქონე კატაბატიკური ქარებისგან, რომლებიც მყინვარული წყლებისა და ყინულის ბლოკების გავლით მოქრიან, რისი შედეგიც რამდენიმე მასშტაბური პოლინიის წარმოქმაა, მაგალითად მერცის ყინულოვანი ენის პოლინიის საშუალო ფართობი მთელი წლის განმავლობაში 20 ათას კვ. კმ-ს აღწევს, როდესაც სხვა ტერიტორიებზე მდებარე პოლინიები ათჯერ მცირე ზომას მოიცავენ.

ანტარქტიდის ფსკერის წყალი

ანტარქტიდის ფსკერის წყლის წარმოქმნა

ანტარქტიდის ფსკერის წყალი, წარმოქმნილი იმ მარილებისგან, რომლებიც პოლინიის ფორმირების შედეგად წარმოქმნილი ყინულებიდან ძევდება და ოკეანის ფსკერზე იძირება, სადაც წყალში იხსნება, ანტარქტიდის მიმდებარე ტერიტორიაზე, ოკეანის დიდ სიღრმეებში მდებარეობს. იგი ხასიათდება დაბალი ტემპერატურით, მაღალი მარილიანობითა და სიმკვრივით, რომელიც 3000 მეტრზე ფართოდ ვრცელდება მრავალ ოკეანეში იმდენად შორს, რომ მისი გარკვეული ნაწილი ეკვატორთანაც მდებარეობს. იგი ხელს უწყობს ოკეანის სიღრმეში მდებარე წყლებს ვენტილაციაში ჟანგბადის ტრანსპორტირებით ფსკერამდე და გარდა ამისა, განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ნახშირბადის ციკლში.

მერცის გლაციერი და მისი ენა

ანტარქტიდის ფსკერის წყალი როგორც სამხრეთ, ასევე ჩრდილოეთ პოლუსთანაც მდებარეობს, რომელთაგან ჩრდილოეთის ყველაზე მკვრივი წყლები ჩრდილო ატლანტის ოკეანეში, ლაბრადორისა და გრენლანდიის ზღვებში მდებარეობს. ისინი ცივ წყალს არქტიკული ოკეანიდან სიღრმეში ატრანსპორტირებენ სამხრეთით, რის შედეგადაც საბოლოოდ სამხრეთ ოკეანის წყლებს ერევა.

დაგლას მოუსონი

მერცის გლაციერი და მისი პოლინია

მაღალი სიმკვრივის მქონე ანტარქტიდის ფსკერის წყლის ერთ-ერთი მთავარი წყარო L-ის მსგავსი ფორმის მქონე მერცის გლაციერის პოლინიაა, რომლის ყინულების წარმოქმნაში, და მაშასადამე, მარილის გამოყოფაში განსაკუთრებულ მონაწილეობას იღებენ ძლიერი კატაბატური ქარები. გლაციერი, რომელზეც მოცემული პოლინია მდებარეობს, 72 კმ-ზე გრძელია, სიგანე კი 32 კმ-ს აღწევს, ხოლო მისი ენა დასავლეთით კაპე დე ლა მოტესა (ბუჩანანის ყურე) და აღმოსავლეთით კაპე ჰურლეის (მეთევზეების ყურე) შორის მდებარეობს სამხრეთის ოკეანეში. მერცის გლაციერის ენის სიგრძე 80 კმ-ზე, ხოლო სიგანე 40 კმ-ზე მეტია. მის მიერ მომატებული ყინულის რაოდენობას წელში 10-12 გიგატონას აღწევს, ხოლო ენა წელში 1 კმ-ით სამხრეთით მოძრაობს. აღსანიშნავია 2010 წლის 12 ან 13 თებერვლის შემთხვევა, როდესაც გლაციერის ენის ფაქტობრივად ნახევარი, 78 კმ სიგრძისა და 33-39 კმ სიგანის მქონე ნაწილი მას მოტყდა, ხოლო ამ ახალწარმოქმნილ აისბერგს „აისბერგი C-28” დაარქვეს, ვინაიდან იგი 28-ე იყო 1976 წლიდან მოყოლებული იმ აისბერგთაგან, რომლებიც აღმოსავლეთით მდებარე სექტორის ანტარქტიდის ყინულის შელფს მოწყდა. ავტრალიელი გლაციოლოგი - ნილ იუნგი იუწყება, რომ ასეთი მოვლენა, როდესაც ისეთი დიდი ზომის და მასშტაბური აისბერგი, როგორიც 2545 კვ. კმ. ფართობის, 400 მეტრი სიმაღლისა და 860 მილიარდი ტონა წონის მქონე „აისბერგი C-28” არის, გლაციერს სწყდება, მხოლოდ 50-100 წელში ერთხელ ხდება, თუმცა აღსანიშნავია, რომ აპრილში იგი მწვერვალს დაეჯახა და ორ ნაწილად გაიყო.

ისტორია

პოლინია ავსტრალო-აზიელმა მოგზაურმა - დაგლას მოუსონმა აღმოაჩინა ანტარქტიდაზე ექსპედიციისას 1911-14 წლებში, ხოლო სახელი ქსავიერ მერცის - ექსპედიციის ერთ-ერთი წევრის პატივსაცემად დაარქვა, რომელიც 1913 წლის 7 იანვარს გარდაიცვალა მოცემული მოგზაურობისას.

ლიტერატურა

• Polynyas: Windows to the world/W.O. Smith, Jr, D.G. Barber, David holpern/Elsevier Oceanography series/2007/The Netherlands, Amsterdam/ISBN: 978-0-444-52952-7
• The Official Magazine of the Oceanography society/Oceanography/Yager, P.L., R.M. Sherrell, S.E. Stammerjohn, A.-C. Alderkamp, O. Schofield, E.P. Abrahamsen, K.R. Arrigo, S. Bertilsson, D.L. Garay, R. Guerrero, K.E. Lowry, P.-O. Moksnes, K. Ndungu, A.F. Post, E. Randall-Goodwin, L. Riemann, S. Severmann, S. Thatje, G.L. van Dijken, S. Wilson/2012 ASPIRE: The Amundsen Sea Polynya International Research Expedition. Oceanography 25(3):40–53/Rockville, MD 20849-1931/USA/https://tos.org/oceanography/assets/docs/25-3_yager.pdf

რესურსები ინტერნეტში

https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/polynyas https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/antarctic-bottom-water https://en.wikipedia.org/wiki/Polynya https://nsidc.org/cryosphere/seaice/characteristics/polynyas.html https://www.britannica.com/science/polynya https://en.wiktionary.org/wiki/polynya https://www.nature.com/articles/s41598-019-56780-6 https://en.wikipedia.org/wiki/Antarctic_bottom_water https://www.britannica.com/science/Antarctic-Bottom-Water https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/antarctic-bottom-water https://www.whoi.edu/press-room/news-release/antarctic-bottom-waters-warming-freshening/ https://niwa.co.nz/blog/the-formation-of-the-antarctic-bottom-water დაარქივებული 2020-11-29 საიტზე Wayback Machine.