ნოდარ ახალკაცი
ნოდარ ახალკაცი (დ. 2 იანვარი, 1938, თბილისი, საქართველოს სსრ — გ. 25 იანვარი, 1998, მოსკოვი, რუსეთი) — ქართველი და საბჭოთა ფეხბურთელი და ფეხბურთის მწვრთნელი, თამაშობდა თავდამსხმელის პოზიციაზე. იცავდა თბილისის არმიის სპორტული კლუბისა და თბილისის „ლოკომოტივის“ ღირსებას. 1971–1974 წლებში იყო საქართველოს სპორტკომიტეტის ფეხბურთის სამმართველოს უფროსი. 1976–1983 და 1985–1986 წლებში იყო თბილისის „დინამოს“ მთავარი მწვრთნელი. საბჭოთა კავშირის სპორტის ოსტატი (1963), საბჭოთა კავშირის დამსახურებული მწვრთნელი (1981). 1990–1998 წლებში იყო საქართველოს ფეხბურთის ფედერაციის პრეზიდენტი. არჩეული იყო უეფას ტექნიკური კომიტეტის წევრად.[2]
 | |||
| პირადი მონაცემები | |||
|---|---|---|---|
| სრული სახელი | ნოდარ ახალკაცი | ||
| დაბადების თარიღი | 2 იანვარი, 1938 | ||
| დაბადების ადგილი |
თბილისი, საქართველოს სსრ, სსრ კავშირი | ||
| გარდაცვალების თარიღი | 24 იანვარი, 1998 (60 წლის) | ||
| გარდაცვალების ადგილი | მოსკოვი, რუსეთი[1] | ||
| სათამაშო პოზიცია | თავდამსხმელი | ||
| ახალგაზრდული კარიერა | |||
| 1955 | ნორჩი დინამოელი | ||
| 1956 | ფშმ თბილისი | ||
| პროფესიონალური კარიერა* | |||
| წლები | გუნდი | მატჩი | (გოლი) |
| 1957 | ოდო თბილისი | ||
| 1958–1959 | სკვო თბილისი | ||
| 1960–1966 | ლოკომოტივი | ||
| სამწვრთნელო კარიერა | |||
| 1967–1970 | ლოკომოტივი თბილისი | ||
| 1976–1983 | დინამო თბილისი | ||
| 1985–1986 | დინამო თბილისი | ||
|
* პროფესიონალურ კლუბებში გამოსვლა და გოლები მხოლოდ ეროვნული ლიგებისთვის იანგარიშება | |||
ფიფას და უეფას ორდენოსანი ფეხბურთის განვითარებაში შეტანილი განსაკუთრებული ღვაწლისთვის.[3] ღირსების ორდენის კავალერი. საყოველთაოდ აღიარებულია საქართველოს ყველა დროის ერთ-ერთ უდიდეს მწვრთნელად და თავისი დროის ერთ-ერთ საუკეთესო ფეხბურთის სპეციალისტად.
მისი ხელმძღვანელობით თბილისის „დინამომ“ ორჯერ საბჭოთა კავშირის თასი, საბჭოთა კავშირის ჩემპიონობა და ევროპის ქვეყნების თასების მფლობელთა თასი მოიპოვა.
1982 წლის ესპანეთის მსოფლიო ჩემპიონატზე იყო საბჭოთა კავშირის ეროვნული ნაკრების მწვრთნელთა ტრიუმვირატის წევრი.[4]
ადრეული წლები
რედაქტირებანოდარ ახალკაცი თბილისში, კერძოდ ნაძალადევში, 1938 წლის 2 იანვარს, ფარსადან ახალკაცისა და ანა კიკნაძის ოჯახში დაიბადა. სწავლობდა თბილისის მე-9 საშუალო სკოლაში, რომელიც 1955 წელს წარმატებით დაამთავრა. სწავლა იმდროინდელ პლეხანოვის პროსპექტზე არსებულ რკინიგზელთა ინსტიტუტში განაგრძო.
სათამაშო კარიერა
რედაქტირებაფეხბურთის თამაში დაიწყო 1955 წელს თბილისის ნორჩ დინამოელთა სკოლაში მწვრთნელ გრიგოლ გაგუასთან. 1956 წელს თბილისის ფშმ-ს რიგებშია. 1957 წლიდან კი — თბილისის ოფიცერთა სახლის გუნდში (ოდო (ოსკ) თბილისი),[5] რომელსაც ცნობილი სპეციალისტი ნესტორ ჩხატარაშვილი წვრთნიდა.[6]
1958–1959 წლებში თბილისის ოფიცერთა სახლის გუნდი — სამხედრო ოლქის სპორტული კლუბის (სკვო თბილისი)[7] სახელით გამოდიოდა, ხოლო 1960 წლიდან — თბილისის არმიის სპორტული კლუბის სახელით განაგრძო გამოსვლები (ასკ თბილისი)[8].
1960–1966 წლებში თბილისის „ლოკომოტივში“ თამაშობდა. სათამაშო კარიერაც ამავე კლუბში, 28 წლის ასაკში დაასრულა.
სამწვრთნელო კარიერა
რედაქტირებასამწვრთნელო კარიერა 1967 წელს თბილისის „ლოკომოტივში“ დაიწყო, რომელსაც 1970 წლის ნოემბრამდე ედგა სათავეში. მისი ხელმძღვანელობით ჩატარებული 166 მატჩიდან „ლოკომოტივმა“ — 65 მოიგო, 41 ფრედ დაამთავრა და 60 შეხვედრა დათმო.
1974–1975 წლებში იყო თბილისის „დინამოს“ საფეხბურთო გუნდის უფროსი, 1976–1983 და 1985–1986 წლებში მთავარი მწვრთნელი. მისი ხელმძღვანელობით ჩატარებული 383 მატჩიდან თბილისის „დინამომ“ — 179 მოიგო, 102 ფრედ დაამთავრა და 102 შეხვედრა დათმო.
საკავშირო და საერთაშორისო ასპარეზზე — 1936–1989 წლებში, თბილისის „დინამოს“ სულ ხუთი ტიტული აქვს მოგებული და აქედან ოთხი — მისი მთავარი მწვრთნელობის დროს. ნოდარ ახალკაცის გუნდის მთავარი მწვრთნელის თანამდებობაზე მოსვლამდე თბილისის „დინამოს“ არაერთი უმაღლესი კვალიფიკაციის მწვრთნელი ედგა სათავეში. მათ შორის საკმარისი იქნებოდა თუნდაც სამი მათგანის — ანდრო ჟორდანიას, მიხეილ იაკუშინისა და გავრილ კაჩალინის დასახელება. სამწვრთნელო გამოცდილებით, მიღწეული შედეგებითა და მოპოვებული ავტორიტეტით, — სამივე მათგანი ითვლებოდა და დღესაც საყოველთაოდ ითვლება საბჭოთა ფეხბურთის ყველა დროის უდიდეს მწვრთნელად და ფეხბურთის სპეციალისტად. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ თბილისის „დინამოს“ ძირითად შემადგენლობაში პირველი თაობის ფეხბურთელებიდან, ანუ 1930-იანი წლების მეორე ნახევრიდან მოყოლებული 1980-იანი წლების მეორე ნახევრამდე, — ყოველთვის ჰყავდა უმაღლესი კლასის შემსრულებლები.
ფეხბურთის სპეციალისტების შეფასებით, იმის მიუხედავად, რომ დინამოელები ყოველთვის თვითმყოფადობით გამორჩეულ, შემოქმედებით, კერძოდ კი, — სანახაობრივად მიმზიდველ, ინტელექტუალურ და არტისტულ ფეხბურთს თამაშობდნენ, — მათ სუსტ წერტილად და გადაულახავ პრობლემად წლების განმავლობაში, ჩემპიონატიდან ჩემპიონატამდე, ყოველთვის რჩებოდა — ჩავარდნების გარეშე, სტაბილური ასპარეზობის პრობლემა, რაც მათივე მოსაზრებით, უპირველესად, გუნდში არსებული სუსტი დისციპლინისა და საქმისადმი არაპროფესიონალური მიდგომის საკითხს უკავშირდებოდა. გუნდში მოსვლისთანავე, ნოდარ ახალკაცისთვის მთავარ გამოწვევას, სწორედ ამ პრობლემების წარმატებით დაძლევა წარმოადგენდა. იმ მოცემულობიდან გამომდინარე, რომ სათამაშო კლასის, იმპროვიზაციის უნარისა და ტექნიკური მომზადების მხრივ დინამოელები საკავშირო პირველობის მონაწილე სხვა კლუბების მოთამაშეებს ისედაც საგრძნობლად აღემატებოდნენ, საჭირო იყო ყურადღების მობილიზება და უმთავრესი აქცენტის გაკეთება საერთო კოლექტიური დისციპლინის მკაცრად დაცვასა და თითოეული ფეხბურთელის მხრიდან დაკისრებული მოვალეობისადმი პროფესიონალური მიდგომის ამაღლებაზე, — რაც ქართული ტემპერამენტიდან გამომდინარე, საკმაოდ რთულ ამოცანას წარმოადგენდა. ამ მხრივ განსაკუთრებით საყურადღებო და საგულისხმოა, თავად ნოდარ ახალკაცის პრინციპული დამოკიდებულება აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით. ამონარიდი მისი ერთ-ერთი ინტერვიუდან:
|
„...ერთ ზედმიწევნით სერიოზულ საკითხზე კი უთუოდ ცალკე უნდა ითქვას. მე ვგულისხმობ კოლექტივში დისციპლინის საკითხს. წლევანდელ სეზონში ჩვენ ალბათ ზედმეტი ლმობიერება გამოვიჩინეთ ცალკეული ფეხბურთელების მიმართ, რამაც უარყოფითად იმოქმედა არა მარტო საერთო დისციპლინაზე, არამედ გუნდის ბრძოლისუნარიანობასა და თამაშის ხარისხზეც. არ უნდა დაგვავიწყდეს, წინა წლებში „დინამოს“ გამარჯვებათა ერთ-ერთი უმთავრესი ფაქტორი მტკიცე, შეგნებული დისციპლინა იყო. კარგად მესმის, რომ ახალგაზრდა ფეხბურთელისათვის ძნელია, იქნებ ძალზე ძნელიც კი, გუნდის ინტერესებისათვის დაივიწყოს ეგრეთ წოდებული ამქვეყნიური სიამენი და სრულიად აიღოს მათზე ხელი. მაგრამ თუ ახალგაზრდამ ნებაყოფლობით აირჩია ერთგვარად ასკეტური საფეხბურთო ცხოვრება, თუ იგი რესპუბლიკის პირველ გუნდში თამაშობს, რაც თავისთავად დიდი ეროვნული საქმეა, თუკი მას უდიდესი ნდობა გამოუცხადეს და ქართული ფეხბურთის პრესტიჟის დაცვა დააკისრეს, იგი ვალდებულია, იყოს ზედმიწევნით მობილიზებული, შეგნებული და, მეტსაც მოგახსენებთ, თავდადებულიც. არავის, არც ახალგაზრდას, არც გამოცდილ სპორტსმენს არ ეპატიება დისციპლინის უმნიშვნელო დარღვევაც კი, სულ ერთია, ვარჯიშზე იქნება ეს, მატჩის დროს თუ ცხოვრებაში. მსოფლიოში არ ყოფილა და არც არის გუნდი, რომელსაც მაღალი მიზნები დაესახოს და ამ მიზნებისთვის საერთო კოლექტიური დისციპლინის მკაცრად დაცვის გარეშე მიეღწიოს.“
|
სამწვრთნელო სტატისტიკა
რედაქტირება| გუნდი | დაწყება | დამთავრება | მონაცემები | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თ | მ | ფ | წ | გბ | მბ | ბს | მ % | |||
| ლოკომოტივი | აპრილი 1967 | ნოემბერი 1970 | 166 | 65 | 41 | 60 | 174 | 152 | +22 | 39.16 |
| დინამო თბილისი | მარტი 1976 | ოქტომბერი 1983 | 330 | 160 | 86 | 84 | 495 | 323 | +172 | 48.48 |
| დინამო თბილისი | ივლისი 1985 | ნოემბერი 1986 | 53 | 19 | 16 | 18 | 63 | 64 | −1 | 35.85 |
| ჯამში | 1967 | 1986 | 549 | 244 | 143 | 162 | 732 | 539 | +193 | 44.44 |
ხსოვნა და აღიარება
რედაქტირება„პროფესიონალი არაპროფესიონალთა ქვეყანაში“ — ასე მოიხსენიებდნენ ნოდარ ახალკაცს უცხოელი ჟურნალისტები, რომლებმაც ქართველი მწვრთნელი 1970-იან წლებში გაიცნეს. 1981 წლის 13 მაისის ევროპული გამარჯვების შემდეგ კი ფეხბურთის დიდ სპეციალისტთა რიგებში ჩარიცხეს. გავლენიანი გერმანული ჟურნალის „კიკერის“ მთავარი რედაქტორი კარლ-ჰაინც ჰაიმანი დიუსელდორფის ფინალური მატჩის შეფასებისას, დინამოელთა ოსტატობასთან ერთად, განსაკუთრებით გამოყოფდა მწვრთნელის ალღოს და ერუდიციას. „კარგა ხანია ყურადღებით ვაკვირდები ახალკაცის საქმიანობას, — წერს ჰაიმანი, — ის ნამდვილი სტრატეგია, იცის რა უნდა და როგორ მიაღწიოს გამარჯვებას.“ ჰაიმანს კვერს უკრავენ მისი სხვა ცნობილი კოლეგები და ფეხბურთის ევროპელი სპეციალისტები. ნიშანდობლივია, რომ საქართველოში ახალკაცის დამსახურებას, კოლეგებზე მეტად, ფეხბურთის გულშემატკივრები და კულტურის მოღვაწეები აფასებდნენ. ბევრ მათგანთან ახალკაცს ახლო ურთიერთობა ჰქონდა. ცნობილი კომპოზიტორი ვაჟა აზარაშვილი იხსენებს:
|
|
„...ძალზე განათლებული კაცი იყო, ნებისმიერ თემაზე დაგელაპარაკებოდათ — გნებავთ ხელოვნებაზე, მუსიკაზე, სულ ერთია... უნგრული ფეხბურთი, ესპანური ფეხბურთი, გერმანული ფეხბურთი... თავისი დაკვირვებები, თავისი ცნობები საქაღალდეებში ჰქონდა ჩალაგებული. უამრავი წიგნები... ჩვენ ვიცით, რომ მას ცოტა ეძინა, ღამეებს კითხვაში ატარებდა. ამ კაცმა იმდენი გააკეთა, არავის რომ არ გაუკეთებია, არც ერთ მწვრთნელს. დღეს ბატონი ნოდარი ლეგენდად იქცა, ქართული ფეხბურთის უდიდესი წარმატებების სულის ჩამდგმელად.“
|
2008 წელს რეჟისორმა გოგი თორაძემ ნოდარ ახალკაცის ცხოვრებასა და მოღვაწეობას მიუძღვნა დოკუმენტური ფილმი „ქართული ფეხბურთის მაესტრო“.[9]
2018 წლის 14 თებერვალს ლაგოდეხში გახსნილ საქართველოს ფეხბურთის ფედერაციის აკადემიას მისი სახელი მიენიჭა.[10][11]
2018 წლის 15 თებერვალს, განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის მიხეილ ჩხენკელის ბრძანებით, თბილისის მე-9 საჯარო სკოლას მისი სახელი მიენიჭა. სკოლაშივე დაიდგა ნოდარ ახალკაცის ბიუსტი.[12][13]
ფაქტები
რედაქტირებასაქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოსთან არსებული ფიზიკური კულტურისა და სპორტის კომიტეტის კოლეგიამ თავის სხდომაზე დაამტკიცა რესპუბლიკის საუკეთესო სპორტსმენთა და მწვრთნელთა ათეული 1976 წლის შედეგების მიხედვით, სადაც ნოდარ ახალკაცი 1976 წლის საქართველოს საუკეთესო მწვრთნელად დასახელდა.[14]
გაზეთ „სარბიელის“ ინიციატივით, 1998 წელს გულშემატკივრებმა (გამოკითხვაში მონაწილეობა მიიღო 837-მა მკითხველმა) საქართველოს XX საუკუნის საუკეთესო ფეხბურთელი, მწვრთნელი და სიმბოლური ნაკრები დაასახელეს. გამოკითხვის შედეგად ნოდარ ახალკაცი საქართველოს XX საუკუნის საუკეთესო მწვრთნელად დასახელდა.[15][16]
2011 წლის 17 მაისს საქართველოს სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტროს გადაწყვეტილებით, თბილისის „დინამოს“ მიერ თასების მფლობელთა თასის მოპოვების 30 წლის იუბილესთან დაკავშირებით 1981 წლის თბილისის „დინამოს“ სრულ შემადგენლობასა და სამწვრთნელო შტაბთან ერთად — ნოდარ ახალკაცს საქართველოს სპორტის რაინდის წოდება მიენიჭა.[17]
მიღწევები
რედაქტირება._1981,_May_16.jpg)
სამწვრთნელო
რედაქტირება.svg){kind=small}
- თასის მფლობელი: 1981
საქართველოს სსრ ნაკრები- სსრ კავშირის სპარტაკიადა
- ვიცე-ჩემპიონი: 1979[22]
ინდივიდუალური
რედაქტირება- საბჭოთა კავშირის სპორტის ოსტატი: 1969
- საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი: 1976
- საბჭოთა კავშირის დამსახურებული მწვრთნელი: 1981
- სპორტის რაინდი: 2011
- ღირსების ორდენის კავალერი: 2018
ლიტერატურა
რედაქტირება- აკოფოვი, გ., ფეხბურთი—75 : ცნობარი–კალენდარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1975. — გვ. 11. 84 გვ.
- აკოფოვი, გარუნ, ასე ნანატრი გამარჯვება : თბილისის „დინამო“ — საბჭოთა კავშირის თასის მფლობელია, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1976. — გვ. 46–55. 78 გვ.
- აკოფოვი, გ., ფეხბურთი—77 : ცნობარი–კალენდარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1977. — გვ. 13. 104 გვ.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ., ფეხბურთი—80 : ცნობარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1980. — გვ. 20. 127 გვ.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ., ფეხბურთი—81 : ცნობარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1981. — გვ. 15. 119 გვ.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ., ფეხბურთი—82 : ცნობარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1982. — გვ. 16. 159 გვ.
- აკოფოვი, გ.; ენუქიძე, ჯ., ფეხბურთი—86 : ცნობარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1986. — გვ. 15. 127 გვ.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ., გზა თასისაკენ : ცნობარი, თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა, 1981. — გვ. 6. 117 გვ.
- ლოლაძე, დემიკო, ნოდარ ახალკაცი: ღვაწლი ღირსეული კაცისა, თბ.: ტექნიკური უნ-ტის გამ-ბა, 1998.
- ლოლაძე, დემიკო, ნოდარ ახალკაცი : თითქმის ყველაფერი ფეხბურთის მაესტროზე და უფრო მეტზე, თბ.: ტექნ. უნ-ტის გამ-ბა, 1999.
- ცინცაძე, დურმიშხან, განუმეორებელი ნოდარი / რედ. ალექსანდრე ჩივაძე, თბ.: ოაზისი, 2005.
- Савин, А.В. История футбола - игроки, тренеры, судьи. — М.: Терра-спорт, 2001. — 40 c. ISBN 5-93127-139-2.
ბიბლიოგრაფია
რედაქტირება- აკოფოვი, გ. (1974). ფეხბურთი—74 : ცნობარი–კალენდარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გ. (1976). ფეხბურთი—76 : ცნობარი–კალენდარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ. (1978) ფეხბურთი—78 : ცნობარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ. (1979) ფეხბურთი—79 : ცნობარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, მ. (1983). ფეხბურთი—83 : ცნობარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გ.; კაკაბაძე, დ. (1984). ფეხბურთივ84 : ცნობარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გ.; ენუქიძე, ჯ. (1985). ფეხბურთი—85 : ცნობარი. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- აკოფოვი, გარუნ; კაკაბაძე, მიხეილ (1979). მეორედ — ოლიმპზე. თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- ბერიშვილი, ელგუჯა (2013). ქართული სპორტის ოქროს წიგნი. თბ.: პალიტრა L.
- გორგოძე, გიორგი (2003). დღესასწაულის წადილი : დავით ყიფიანი. თბ.: რეინგოლდ და კომპანია.
- გორელოვი, იან (1979). „დინამო“—78 (ფოტოალბომი). თბ.: საქ. კპ ცკ-ის გამ-ბა.
- თედორაძე, ზურაბ (1999). თბილისის „დინამო“ ციფრებში, 1936–1989. თბ.: სტამბა–96.
- თედორაძე, ზ. (2002). თბ. „დინამო“ : ციფრები, ფაქტები, კომენტარები, 1936–1989. თბ..
- მოსაშვილი, მინდია (1979). N 1 ფეხბურთელი : რ. შენგელია. თბ.: ხელოვნება.
- მოსაშვილი, მინდია (1979). თბ. „დინამო“ 1978 წლის სსრკ ჩემპიონი. თბ.: ხელოვნება.
- მოსაშვილი, მინდია (1982). მარადიული დღესასწაული. თბ.: ხელოვნება.
- ფანჯიკიძე, გურამ (1981). დინამო, დინამო, დინამო!. თბ.: საბჭ. საქართველო.
პერიოდიკა
რედაქტირება- საჩუქარი დედაქალაქის სპორტსმენებს // „ლელო“, 11 ნოემბერი, 1956, № 92 (1002), გვ. 1.
- ცინცაძე, ზ., ოსკ (თბილისი) 9–1 ქ. ტურკუ (ფინეთი) // „ლელო“, 5 ნოემბერი, 1957, № 133 (1147), გვ. 4.
- მკითხველი — სპეციალისტი: დიდი ფეხბურთის პრობლემები // „ლელო“, 30 დეკემბერი, 1976, № 258 (5808), გვ. 3.
- თბილისის „დინამოს“ მწვრთნელები // „ლელო“, 8 აპრილი, 1978, № 69 (6134), გვ. 3.
- ნოდარ ახალკაცი: „ფეხბურთი ხელოვნებაა“ // „ლელო“, 14 დეკემბერი, 1978, № 244 (6299), გვ. 3.
- რესპუბლიკაში საუკეთესონი // „ლელო“, 31 დეკემბერი, 1981, № 250 (7061), გვ. 1.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება
| dinamo-tbilisi.ru · FootballFacts.ru · Footballtop.ru · Transfermarkt · КЛИСФ |
| უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი · საქართველოს ბიოგრაფიული ლექსიკონი · ბიოგრაფიული ლექსიკონი · დიდი რუსული ენციკლოპედია |
| რადიო თავისუფლება · სარბიელი · crystalsport.ge · Lelo.ge · NewPosts · Sport-express.ru |
| ციფრული ფოტომატიანე „ივერიელი“ |
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ ეპოქის დასასრული. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-09-07. ციტირების თარიღი: 2022-05-07.
- ↑ წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.I.– თბ., 1997.– გვ. 284
- ↑ ФИФА посмертно наградит Нодара Ахалкаци орденом Чести. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-09-09. ციტირების თარიღი: 2022-05-07.
- ↑ კონსტანტინე ბესკოვთან და ვალერი ლობანოვსკისთან ერთად.
- ↑ ოდო (რუს. ОДО (Окружной Дом офицеров))
- ↑ 1958. ODO Tbilisi - Stal Mielec Poland 3-2.
- ↑ სკვო (რუს. СКВО (Спортивный клуб военного округа))
- ↑ სკა (რუს. СКА (Спортивный клуб армии))
- ↑ От «Нахаловки» до Дюссельдорфа. Гиви Бакрадзе. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-07-18. ციტირების თარიღი: 2022-05-07.
- ↑ ლაგოდეხში ნოდარ ახალკაცის სახელობის სფფ აკადემია გაიხსნა.
- ↑ ლაგოდეხში ნოდარ ახალკაცის სახელობის სფფ აკადემია გაიხსნა.
- ↑ „ესტაფეტა“ 28.12.17 ნოდარ ახალკაცი-80.
- ↑ თბილისის მე-9 საჯარო სკოლას ნოდარ ახალკაცის სახელი მიენიჭა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-09-07. ციტირების თარიღი: 2022-05-07.
- ↑ საუკეთესონი // „ლელო“, 31 დეკემბერი, 1976, № 259 (5809), გვ. 1.
- ↑ XX საუკუნის რჩეულები. mygoals.ge. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-11-21. ციტირების თარიღი: 2022-04-20.
- ↑ საქართველოს ყველა დროის საუკეთესონი // „სარბიელი“, 26 დეკემბერი, 1998, № 238 (773), გვ. 6–7.
- ↑ თბილისის დინამოელებს სპორტის რაინდის წოდება მიენიჭათ
- ↑ „შახტიორი“ დონეცკი 2–1 „დინამო“ თბილისი
- ↑ Soviet Union Cup 1980 / Shakhtyor Donetsk 2–1 Dinamo Tbilisi
- ↑ Сбылось и не сбылось // Еженедельник "Футбол-Хоккей"
- ↑ Кубковые вершины "Шахтера". Год 1980-й
- ↑ Финал. Сборная Москвы — Сборная Грузии 2–1
