ართვინის ოკრუგი
ართვინის ოკრუგი (რუს. Артвинский округ) — რუსეთის იმპერიის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული ისტორიულ-სამხრეთ დასავლეთ საქართველოში. შეიქმნა 1878 წელს ბათუმის ოლქის შემადგენლობაში მას შემდეგ, რაც ეს მხარე დათმო რუსეთ-ოსმალეთის ომში დამარცხებულმა ოსმალეთმა. ართვინის ოკრუგის ადმინისტრაციული ცენტრი იყო ქ. ართვინი. ფართობი — 3272 კმ². ადმინისტრაციულად იყოფოდა ართვინის, არტანუჯის და შავშეთ-იმერხევის უბნებად.
გეოგრაფია
რედაქტირებაართვინის ოკრუგი მოიცავდა ისტორიული ძველი კლარჯეთის საერისთავოს მნიშვნელოვან ნაწილს (კლარჯეთი, ნიგალის უდიდესი ნაწილი და შავშეთი). აღმოსავლეთით ესაზღვრებოდა ყარსის ოლქში შემავალი არტაანის ოკრუგი და მისგან არსიანის ქედით გამოიყოფოდა; სამხრეთით - ყარსის ოლქის ოლთისის ოკრუგი და თურქეთი, რომელთაგანაც არსიანის ქედის დასავლეთი განშტოების თოფ-ოღლის მთაგრეხილით იყო შემოსაზღვრული; დასავლეთით - თურქეთი, მათი გამყოფი სასაზღვრო ხაზი გასდევდა პონტოს ქედს; ჩრდილოეთით ბათუმის ოკრუგისაგან გამიჯნული იყო არსიანის ქედზე მდებარე ჭირუხის მწვერვალით, შავშეთის ქედით, კარჩხალის მთაგრეხილით, ბორჩხის ქედით და ლაღისტბაშის მთით. ართვინის ოკრუგი ყოველმხრივ ბუნებრივი სასაზღვრო ხაზებით შემოფარგლულ ერთ მთლიან გეოგრაფიულ ერთეულს წარმოადგენდა. მას ჭოროხის აუზის ცენტრალური ნაწილი ეკავა.
ისტორია
რედაქტირება1878 წელს ბერლინის ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ, რუსეთის მიერ ოსმალეთის იმპერიისგან დაპყრობილ მიწებზე მოეწყო ადმინისტრაციული ერთეულები, მათ შორის ბათუმის ოლქი, რომლის შემადგენლობაშიც აჭარისა და ბათუმის ოკრუგებთან ერთად შედიოდა ართვინის ოკრუგიც. ოკრუგი შედგებოდა ართვინის, შავთსეთ-იმერხევის და არტანუჯის უბნებისაგან[1]. მის უფროსად დაინიშნა მიხეილ მეფისაშვილი. ართვინის ოკრუგის მოსახლეობა 1881 წლისთვის შეადგენდა 23520 კაცს, რომელთაგან ძირიადად ნაწილს მუსულმანი ქართველები იყვნენ[2].
1883 წლის 12 ივლისის დადგენილებით ბათუმის ოლქი გაუქმდა, ხოლო მასში შემავალი ართვინის, აჭარისა და ბათუმის ოკრუგები, ქუთაისის გუბერნიაში ორი ოკრუგის ართვინისა და ბათუმის ოკრუგების (აჭარის ოკრუგი შეუერთეს ბათუმის ოკრუგს) სახით შევიდა[3].
1903 წლის 1 ივლისს ართვინის ოკრუგი კვლავ ბათუმის ოლქის შემადგენლობაში მოექცა. 1916-1918 წლებში ართვინის ოკრუგის უფროსი, ხოლო შემდეგ კომისარი იყო ი. პ. ნაკაშიძე, რომელმაც აღწერა ეს მხარე დემოგრაფიულად, სტატისტიკურად და გეოგრაფიულად.
1918 წლის 3 მარტის ბრესტ-ლიტოვსკის საზავო ხელშეკრულებით რუსეთმა თურქეთს ყარსის, არტაანისა და ბათუმის მხარეები დაუთმო. ტრაპიზონისა და ბათუმის საზავო კონფერენციებზე ქართველი დიპლომატები დიდხანს იბრძოდნენ ამ უსამართლო გადაწყვეტილების შესაცვლელად. იმავე წლის 7-15 აპრილს ოსმალეთის ჯარებმა ბათუმის ოლქი და, შესაბამისსად, ართვინის რეგიონიც დაიკავეს. პირველ მსოფლიო ომში (1914-1918 წწ.) თურქეთის დამარცხების შემდეგ, 1919-1920 წლებში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ მესხეთის უდიდესი ნაწილის შემოერთება შეძლო და ართვინის ოკრუგი, ისტორიული კლარჯეთი, საქართველოს დაუბრუნდა. 1920 წლის 7 მაისის რუსეთ-საქართველოს ხელშეკრულების თანახმად, რუსეთმა ბათუმის ოლქი და, შესაბამისად მასში შემავალი ართვინის ოკრუგი საქართველოს შემადგენელ ნაწილად ცნო. 1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დაპყრობის შემდეგ თურქეთმა იმავე წლის 23 თებერვალს ართვინის მხარის ოკუპაცია მოახდინა. 1921 წლის რუსეთ-თურქეთის მოსკოვის ხელშეკრულებით ართვინის ოკრუგი თურქეთმა შეიერთა.
დემოგრაფია
რედაქტირება1882 წელს დასახლებული პუნქტების რაოდენობა იყო 162, 1905 წელს კი 165. 1882 წელს ათასზე მეტი ადამიანი ცხოვრობდა ოკრუგის მხოლოდ სამ დასახლებაში: ქალაქ ართვინში (5862), სოფელ ბერთასა (1460) და სოფელ თენზოთში (1171). ოკრუგის მოსახლეობის უმრავლესობას მაჰმადიანი ქართველები შეადგენდნენ. ქართველებით იყო დასახლებული ოკრუგის სამი უბნიდან ორი: შავშეთ-იმერხევისა და ართვინის უბნები. ქართველები მცირე რაოდენობით ცხოვრობდნენ ასევე არტანუჯის უბანშიც. ქართული კარგად იყო შენარჩუნებული ლივანაში, მურღულის ხეობაში, ზემო შავშეთსა და იმერხევში. დაბებში ართვინსა და არტანუჯში ჭარბობდენ კათოლიკე სომხები.
1897 წლის აღწერით მოსახლეობის 73,87%-ს შეადგენდნენ თურქები, 13,9% – სომხები, 9,8% –ქართველები, 1,3% – უკრაინელები, 0,5% – რუსები.[4]
1917 წლისთვის დაახლოებით 61 ათასი მცხოვრებიდან 56 ათასი იყო ქართველი.
| აღწერის წელი | მოსახლეობა | კაცი | ქალი | ქართველები |
|---|---|---|---|---|
| 1882[5] | 45 505 | 23574 | 21931 | 17802 |
| 1884[6] |  45 772 |
|||
| 1886[7] | 73 402 |
|||
| 1888[8] |  52 061 |
26663 | 25398 | |
| 1897[9] | 56 456 |
29575 | 26881 | |
| 1901[10] | 49 085 |
25622 | 23468 | |
| 1905 | 58 418 |
|||
| 1910[11] | 63 379 |
32534 | 30845 |
ლიტერატურა
რედაქტირება- ნოზაძე ვ., „საქართველოს აღდგენისათვის ბრძოლა მესხეთის გამო“, თბ.: საქართველოს თეატრის მოღვაწეთა კავშირი, 1989.
- ზ. ცინცაძე, ჭოროხის აუზის ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული დაყოფა XIX საუკუნესა და XX საუკუნის დასაწყისში, „სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ძეგლები“, ტ. 9, თბ., 1980
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Кавказский календарь на 1882 год, Тифлис, 1881, გვ. 84
- ↑ Кавказский календарь на 1884 год, Тифлис, 1883, გვ. 330-333
- ↑ Полное собрание законов Российской империи, собрание 3-ое (1881-1913), т. III, указ 1636, ст. 300-301
- ↑ ანდერსენი ე., სამუსლიმანო საქართველო 1918-1921 წლებში და პირველი რესპუბლიკის სამხრეთ-დასავლეთი საზღვრის ფორმირება // საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გახსენება ასი წლის შემდეგ, თბილისი: თსუ, 2018. — გვ. 274, ISBN 978-9941-13-771-6.
- ↑ Кавказский календарь на 1885 год გვ. 216
- ↑ Кавказский календарь на 1887 год გვ. 223
- ↑ Кавказский календарь на 1889 год გვ. 153
- ↑ Кавказский календарь на 1891 год გვ. 282
- ↑ Кавказский календарь на 1898 год გვ. 340
- ↑ Кавказский календарь на 1902 год გვ. 404
- ↑ Кавказский календарь на 1912 год