ჯალილ მამადგულუზადე
ჯალილ მამაგულუს ძე მამაგულუზადე (აზერ. Cəlil Məmmədqulu oğlu Məmmədquluzadə) — (დ. 10 (22) თებერვალი, 1869[1], ნახიჩევანი — გ. 4 იანვარი, 1932, ბაქო) — აზერბაიჯანელი მწერალი, დრამატურგი, ჟურნალისტი, საზოგადო მოღვაწე, კრიტიკული რეალისტური ლიტერატურული ტენდენციის ფუძემდებელი.
| ჯალილი მამადგულუს ძე მამადგულუზადე | |
|---|---|
 | |
| დაბადების თარიღი |
10 (22) თებერვალი, 1869 ნახიჩევანი, ერევნის გუბერნია, რუსეთის იმპერია |
| გარდაცვალების თარიღი |
4 იანვარი, 1932 (62 წლის) ბაქო, აზერბაიჯანის სსრ, სსრკ |
| საქმიანობა | მწერალი, პუბლიცისტი, ჟურნალისტი, პედაგოგი |
| მეუღლე(ები) | ჰამიდა მამადგულიზადე, |
| შვილ(ებ)ი | მუნავვარ მამედგულუზადე, მიდჰათ მამედგულუზადე, ანვარ მამედგულუზადე-ჯავანშირი |
| მშობლები |
მამა: მამედგულუ მამედგულუზადე დედა: სარა მამედგულუზადე |
ბიოგრაფია
რედაქტირებაჯალილ მამადგულიზაძე დაიბადა 1869 წლის 10 (22) თებერვალს, ნახიჩევანში პატარა ვაჭრის ოჯახში. მისი ბაბუა, მაშადი ჰუსეინგულუ ქვისმთლელი იყო და ნახიჩევანში ირანის აზერბაიჯანიდან გადმოვიდა და ოჯახი აქ შექმნა.[2] მამამისი მამადგულუ მაშადი ჰუსეინგულუ ოღლუ დაწყებითი განათლების მქონე რელიგიური კაცი იყო. მან ცხოვრება სიღარიბეში გაატარა. ჯალილმა პირველადი განათლება მიიღო სასულიერო სკოლებში, მედრესე - ქალაქის ცნობილი მოლლაებისგან, რომლებიც ბავშვებს ასწავლიდნენ არაბული და სპარსული წიგნებიდან, სასულიერო შარიათის ტრაქტატებიდან ან დიდი შირაზ საადის „გულისტანუდან".
ოჯახი
რედაქტირებაშექმნა ოჯახი 1896 წელს. 1897 წელს შეეძინა ქალიშვილი მუნავვარი, მაგრამ მეუღლე ჰალიმა გარდაიცვალა. 1900 წელს ჯალილი დაიწყო ოჯახური ცხოვრება თავისი დროის ერთ-ერთი ცნობილი ადვოკატის, მუჰამედგულუ ბეი კანგარლის დასთან, ნაზლი ხანუმ კანგარლისთან, მაგრამ მოგვიანებით მირზა ჯალილსა და ნაზლი ხანუმს შორის ურთიერთობა გაუარესდა. 1903 წელს ქალბატონი ნაზლიმ ნაადრევად გააჩინა მკვდარი შვილი და ამის გამო, ნერვული დაავადება დაემართა. მირზა ჯალილ მუჰამედგულუსთან ერთად მან ნაზლი ხანუმი თბილისში წაიყვანა და ექიმების რეკომენდაციით მიხაილოვსკის ნერვულ სნეულებათა საავადმყოფოში გადაიყვანა. ამის მიუხედავად, ქალბატონი ნაზლის ავადმყოფობა დამძიმდა, მან აბსოლუტურად უარი თქვა ჭამაზე და მალევე გარდაიცვალა. მესამედ, 1907 წლის 15 ივნისს, ჰამიდა ცოლად შეირთო. აჰმედბეი ჯავანშირის ქალიშვილი და შეეძინა ვაჟები: მიდჰატი და ანვარი. ქალბატონი ჰამიდა იყო აზერბაიჯანის ერთ-ერთი პირველი განმანათლებელი ქალი. ქალბატონი ჰამიდა, რომელიც გარდაიცვალა 1955 წელს, დაკრძალეს მირზა ჯალილის საფლავის გვერდით ფახრი ხიაბანში ჯავანშირ-მამედგულუზადაში.[2]
განათლება
რედაქტირებაჯალილ მამედგულუზადე 1873-1876 წლებში სწავლობდა მოლა ალი ჰუსეინზადეს სკოლაში, ხოლო 1877-1879 წლებში ჰაჯი მოლა ბაგირის სკოლაში. მან ამის შესახებ აღნიშნა: „მახსოვს, როცა 7-8 წლის ვიყავი, მოლასთან წავედი და ყურანს ვკითხულობდი, ასევე ვსწავლობდი ჰაჯი ბაგირისა და მოლა ალის სკოლებში, რომლებიც ნახიჩევანში ცნობილი მასწავლებლები იყვნენ. ჰაჯი მოლა ბაგირის ფალანგების ჩხირის ტკივილს თითქოს ახლაც ვგრძნობ ფეხებში.“ იმ დროს ასევე ისწავლა არაბული და სპარსული ენები. მოგვიანებით ჯალილმა 1879 წლიდან სწავლა განაგრძო ქალაქ ნახიჩევანის სამკლასიან სკოლაში. იმ სკოლაში გაკვეთილები რუსულ ენაზე იმართებოდა, აზერბაიჯანული ენის სწავლებას კი მცირე ადგილი დაეთმო. იქ 3 წელი სწავლობდა. მირზა ჯალილის მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო აქ გამართულმა საერო საგნებმა, ასევე სკოლის გამგემ, განმანათლებელმა კონსტანტინე ნიკიტიმ (1832-1894), ქართველი ხალხ-დემოკრატი, გეოგრაფიის მასწავლებელი გიორგი უთურგაური, რომელიც მოხსნეს ცენტრში და გაგზავნეს ნახიჩევანში მასწავლებლად მისი პიონერული შეხედულებებისთვის, მირზა სადიქ, მშობლიური ენისა და შარიათის მასწავლებელი, თეატრის მოყვარული, ალიმამედ ხალილოვი (1862-1896), ა.ო. ჩერნიაევსკის სტუდენტი. გორის პედაგოგიური სემინარიის აზერბაიჯანის ფილიალმა, ხუთი წლის ნაცვლად ორ წელიწადში მის მშობლიურ ქალაქში დანიშნა, რომელიც მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია.[2]
გორის პედაგოგიური სემინარია
რედაქტირება1879 წელს მეფის მთავრობამ გამოსცა დადგენილება ამიერკავკასიის (გორის) პედაგოგიური სემინარიის აზერბაიჯანული ფილიალის დაარსების შესახებ. სემინარია იყო დახურული სასწავლო დაწესებულება პანსიონატით, რომელიც ამზადებდა მასწავლებლებს სოფლის სკოლებისთვის. პირველ წლებში სემინარიის აზერბაიჯანული განყოფილების ინსპექტორი ა.ო.ჩერნიაევსკი მოგზაურობდა აზერბაიჯანის რეგიონებში და არჩევდა სტუდენტებს სემინარიაში სასწავლებლად. ის 1882 წელს ნახიჩევანში ჩავიდა და სხვა სტუდენტებთან ერთად სასწავლებლად ჯალილ მამედგულუზადე დაიბარა.[2]
ბიბლიოგრაფია
რედაქტირება- ჯალილ მამაგულუზადე, ტომი I, პროზა, დრამატული ნაწარმოებები, სატირული ლექსები, თარგმანები. დაარქივებული 2024-04-11 საიტზე Wayback Machine.
- ჯალილ მამაგულუზადე, ტომი II., სვეტები და სტატიები დაარქივებული 2024-04-10 საიტზე Wayback Machine.
- მამაგულუზადე, ტომი III, სვეტები და სტატიები[მკვდარი ბმული]
- მამაგულუზადე, ტომი IV, მოგონებები, სტატიები, წერილები[მკვდარი ბმული]
ჯალილ მამედგულუზადეს მოთხრობებში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ქალთა მონობის წინააღმდეგ ბრძოლის თემას. როგორც ჟურნალ „მოლა ნასრედინის“ გვერდებზე,
.jpg)
თავის მოთხრობებშიც ყოველთვის ეწინააღმდეგებოდა ქალების გაჭირვებას და სერიოზულად იბრძოდა მათი თავისუფლებისთვის. მირზა ჯალილის 1905-1920 წლებში დაწერილი მოთხრობების ერთ-ერთი ყველაზე განხილული თემა იყო ქალთა თავისუფლების საკითხი. მოთხრობაში „მოლა ფაზლალი“ (1915) მან ისაუბრა დროებითი ქორწინების საკითხზე და ძველ ზნეობრივ ნორმებზე, რომლებიც ავნებდა ქალებს. მოთხრობებში „ხანის როზარია“ და „კონსულის ცოლი“ ქალებთან კერძო ქონებრივი ურთიერთობის სხვა მხარე, ქალთა საკუთრების სხვა ფორმაა ასახული. ასევე, ამ საკითხებს იგი საბჭოთა პერიოდში დაწერა მოთხრობებში „ორი ქმარი“, „განრიცხვის დღე“, „ეიდი-რამაზანი“. 1927 წელს დაწერილი მოთხრობა „ორი ქმარი“ ჟურნალ „Eastern Girl“- ში. [2] ასევე, 1927 წელს, ოქტომბრის რევოლუციასთან დაკავშირებით, მწერალმა დაწერა მოთხრობები „ქიამატი“ და „ეიდი-რამაზანი“, რომლებიც ასახავდა ქალების აქტიურობას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.[3]
ლიტერატურა
რედაქტირება- ანარ, „Большое бремя — понимать“,1989,მოსკოვი, იზვესტიე, გვ. 317 [4]
- აზერვანდ ასგარ. „უბრალო კაცი“ (მემორიალი), გაზეთი „ვათან იულდა“, 1944 წლის 15 დეკემბერი, № 109.
- ალი აზერი, „ერთი ფოთოლი“, ბაქო, 1966
- კამალ ჯამალოვი, „მოლანასრედინების განმანათლებლობის იდეები“, ბაქო: მეცნიერება და განათლება, 2015
- ისა ჰაბიბაიელი, ჯალილ მამადგულუზადე, „გარემო და თანამედროვეები“, ბაქო, 1997
- ისა ჰაბიბაილი, მირზა ჯალილის გენეალოგია, კრებული „გობუსტანი“, 1999, №2
- მამედგულუზადე ჰამიდა, „მოგონებები მირზა ჯალილის შესახებ“, ბაქო, 1981
- ჰამიდა და ჯალილ მამაგულუზადები, „წერილები“ (შეადგინა ა. მირაჰმედოვი), ბაქო, 1994
- ნახიჩევანის ენციკლოპედია. ბაქო. 2002. გვ. 309 ISBN 5-8066-1468-9.
მეხსიერება
რედაქტირებამამედგულუზადეს ნაწარმოებები თარგმნილია რამდენიმე ენაზე. 1967 წელს მის პატივსაცემად ყოფილ ასტრახანის რეგიონს და ქალაქს ეწოდა ჯალილაბადი, ხოლო სოფელ ბაშ ნორაშენს, სადაც ის იმ დროს მასწავლებელი იყო, ჯალილქანდი. ნახიჩევანსა და ჯალილაბადში ქანდაკება დადგეს. ბაქოსა და ნახჩევანში გაიხსნა სახლ-მუზეუმები, ხოლო სოფლებში ნეჰრამსა და ჯალილქენდში მემორიალური მუზეუმები.
ნახიჩევანში მდებარე ჯალილ მამედგულუზადეს სახლ-მუზეუმი დაარსდა ეროვნული ლიდერის ჰეიდარ ალიევის 1998 წლის 19 ივნისის ბრძანებულებით. ფართოდ აღინიშნა მისი დაბადების 100 და 125 წლისთავი.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- ნახიჩევანის პიროვნებები - ჯალილ მამაგულუზადე დაარქივებული 2024-05-20 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ https://az.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Rusiya_Ensiklopediyas%C4%B1_(n%C9%99%C5%9Friyyat)
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 https://az.wikipedia.org/wiki/C%C9%99lil_M%C9%99mm%C9%99dquluzad%C9%99
- ↑ https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%B4%D0%B5,_%D0%94%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB_%D0%93%D1%83%D1%81%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B8_%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D1%8B&stable=1#cite_note-2/
- ↑ https://azeribooks.narod.ru/proza/anar/bolshoye_vremya_ponimat.htm