ურბნისი

ურბნისი — სოფელი საქართველოში, შიდა ქართლის მხარის ქარელის მუნიციპალიტეტში, თემის ცენტრი. მდებარეობს მდინარე მტკვრის მარცხენა ნაპირზე. ზღვის დონიდან 640 მეტრი, ქარელიდან 10 კილომეტრი. სოფელში დგას V-VI საუკუნეების სამნავიანი ბაზილიკა ურბნისის სიონი.

სოფელი
ურბნისი
ურბნისის მონასტერი
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	შიდა ქართლის მხარეშიდა ქართლის მხარე
მუნიციპალიტეტი	ქარელის მუნიციპალიტეტი
თემი	ურბნისი
კოორდინატები	42°00′45″ ჩ. გ. 43°58′51″ ა. გ.
ცენტრის სიმაღლე	640 მ
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	1109 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები (99,5 %)
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995
ოფიციალური საიტი	http://www.urbnis-ruisi.ge:
ურბნისი ვიკისაწყობში

დემოგრაფია

2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 1109 ადამიანი.

აღწერის წელი	მოსახლეობა	კაცი	ქალი
2002	1334	668	666
2014	1109	537	572

ისტორია

სოფელი გაშენებულია ანტიკური და ადრინდელი შუა საუკუნეების ურბნისის ნაქალაქარის ტერიტორიაზე. ურბნისის მიდამოების ათვისება ადამიანმა ძვ.წ. III ათასწლეულიდან დაიწყო. ამ დროის ძეგლებიდან არქეოლოგიურად შესწავლილია ქვაცხელები, რომელიც მდებარეობს ნაქალაქარიდან აღმოსავლეთით 2 კილომეტრზე და ხიზანაანთ გორა — უშუალოდ ნაქალაქარზე.

დიდი დასახლების კვალი შეიმჩნევა ძვ.წ. II-I ათასწლეულის მიჯნაზეც. ძვ. წ. I ათასწლეულის შუა ხანიდან სავარაუდოა სამოსახლოთა გაერთიანება და მჭიდრო დასახლების აღმოცენება ხიზანაანთ გორის ირგვლივ, რაც შეიძლება ძველი ქალაქის პირველსახედ მივიჩნიოთ.

ხიდი მდინარე მტკვარზე ურბნისში

ქართულ წერილობით წყაროებში. ძვ წ. IV საუკუნისთვის ურბნისი ქალაქად მოიხსენიება. ამ დროიდან ის შიდა ქართლის სხვა ქალაქურ დასახლებებთან ერთად აქ გამავალი სავაჭრო გზის მეშვეობით მჭიდროდ ყოფილა დაკავშირებული გარე სამყაროსთან. დაახლოებით ძვ.წ. III საუკუნეში ქალაქი უცხოელ დამპყრობლებს გაუნადგურებიათ. ნაქალაქარზე აღმოჩენილია ნახანძრალისა და ნაცრის სქელი ფენა, სადაც გადამწვარ ნასახლარებში სხვა ნივთებთან ერთად სატყორცნი მრგვალი ქვებიცაა აღმოჩენილი. ახალი წელთაღრიცხვის პირველივე საუკუნეებიდან ურბნისში საქალაქო მეურნეობის დიდი აღმავლობა შეინიშნება. ამ პერიოდის არქეოლოგიური მასალა უფრო მრავალფეროვანია, განსაკუთრებით გამოირჩევა ქალაქის სამაროვანზე აღმოჩენილი მასალა. ფერადი ქვებით შემკული დიდი რაოდენობის საბეჭდავები, ძვირფასი ლითონის ნაწარმი, მინის ჭურჭელი, მონეტები და სხვ. მიგვანიშნებს ქალაქის მცხოვრებთა კულტურულ დონესა და მეურნეობის ისეთ სახეებზე, რომლებიც ქალაქებისათვის იყო დამახასიათებელი.

ანტიკურ ხანაში ურბნისი აქტიურ ცხოვრებას ეწეოდა. მნიშვნელოვან სატრანსპორტო გზაზე მდებარეობამ ხელი შეუწყო მის სწრაფ ზრდა-დაწინაურებას. გაცხოველებულ ვაჭრობაზე მიუთითებს მრავალი უცხო წარმოების საქონელი და მონეტები, რომლებიც არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს. ამ დროის ქალაქში, რომელიც უბნებად ყოფილა დასახლებული, მოქმედებდა „ცეცხლთა, ქვათა და ძელთა“ თაყვანისმცემელთა წარმართული ტაძარი, რომელსაც დიდი მრევლი ჰყავდა. ქალაქი ყოფილა ებრაელთა სამლოცველო (ბაგინი), აბანო და სხვა მნიშვნელოვანი არქიტექტურული ნაგებობანი. ქალაქი შემოზღუდული იყო მტკიცე გალავნით. მისი წყლის მომარაგებისათვის გაყვანილი იყო კერამიკული წყალსადენი.

ქართულ წერილობით წყაროებში ურბნისი დაკავშირებულია ქართველთა განმანათლებლის წმინდა ნინოს სახელთან. ქართლში მოსული ნინო ურბნისში ერთ თვეს გაჩერებულა, მერე კი სალოცავად მიმავალ ურბნელებს გაჰყოლია მცხეთაში. IV საუკუნიდან, ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ, ურბნისის ცხოვრებაში ძირფესვიანი გარდატეხა მოხდა. წარმართული ტაძრის ადგილზე აშენდა ქრისტიანული ეკლესია, ბზარი გაუჩნდა საქალაქო მეურნეობას, დაქვეითდა ვაჭრობა. სამაგიეროდ განვითარდა სოფლის მეურნეობის დარგები, ამის გამოა, რომ IV-VII საუკუნეების ფენებში მრავლად არის ნაპოვნი სასოფლო-სამეურნეო ნაგებობები და ნივთები (მრავალი ქვევრი, რამდენიმე მარანი, ბეღელი, სადაც დიდი რაოდენობით იყო ხორბალი და სხვ.).

წარწერები ურბნისის ეკლესიაზე

მრგლოვანი წარწერა

მრგლოვანი და მხედრული წარწერები

სოციალ-ეკონომიკური და იდეოლოგიური ცვლილებები დაეტყო დაკრძალვისა და ნივთიერი კულტურის წარმოების წესს. გაიმარჯვა ქრისტიანულმა რიტუალმა. მიცვალებულებს კრძალავდენენ ქრისტიანული წესით (გულაღმა, გაშოტილად). თანდათან გაქრა ნივთების ჩატანების ტრადიცია და VI საუკუნიდან გვაქვს სრულიად უინვენტარო სამარხები. დაქვეითდა კერამიკული ნაწარმის ხარისხი. V-VI საუკუნეების მიჯნაზე ურბნისმა კიდევ ერთი ნგრევა-აწიოკება განიცადა. გათხრების დროს აღმოჩნდა დანგრეული შენობები, დალეწილი ჭურჭელი და გადაბუგული კარ-მიდამოები. მიუხედავად იმ დიდი ცვლილებებისა, რომელიც ურბნისის ცხოვრებაში ჩანს, IV-VIII საუკუნეში ქალაქის ეკონომიური და კულტურული დონე კვლავ მაღალი იყო. დამადასტურებელია ურბნისის ბაზილიკა, რომელშიც შემონახულია V საუკუნის ქართული წარწერა. გათხრებით დადასტურდა კიდევ 2 ამავდროული დაქარაგმებული მოკლე წარწერა ერთი დოქზე და ერთიც დოქის პირზე (სე, ქჭე). VI-VII სს. მიჯნაზე ქალაქი შემოზღუდეს განიერი ალიზის გალავნით, რომელშიც ყოველ 50 მეტრში კოშკი იყო ჩაშენებული. ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო სამხრეთ-დასავლეთის კუთხის კოშკი, რომლის გეგმაში 6 ოთახი გაირჩევა. მათი განლაგება გარკვევით გააზრებულია. შუა ღერძზე მცირე ტალანი და გრძელი დარბაზია, სხვა ოთახები სიმეტრიულადაა განლაგებული. გადახურვა ბრტყელი იყო. ბანს საბრძოლო ფუნქცია ჰქონდა. ასეთ თავდაცვით ნაგებობებს საკმაოდ ძლიერი და მრავალრიცხოვანი გარნიზონი დასჭირდებოდა.

წერილობითი ცნობებით, VIII საუკუნის 30-იან წწ. ურბნისი არაბმა სარდალმა მურვან ყრუმ გაანადგურა. ეს ცნობა დადასტურდა არქეოლოგიური გათხრების დროს. არაბთა სისასტიკეზე მიუთითებს დანგრეული სახლები, გადაბუგული გალავან-კოშკები, დალეწილი ჭურჭელი და სხვა. ამ დროს ურბნისმა, როგორც ქალაქმა, შეწყვიტა არსებობა და შემდეგ იგი ქართლის რიგით სოფლად იქცა. ასევე მოაღწია ჩვენამდე.

ურბნისი ძველი ქართული კულტურის კერა იყო. აქ მოღვაწეობდნენ მწიგნობრები და პოეტები ვლასი ურბნელი (XVI ს.), ევდემოენ რატიშვილი გნოლისთავის ძე (1623-1710 წწ.), ნიკოლოზ ხერხეულიძე (XVIII ს.) და სხვა. ჩვენამდე მოღწეულ ხელნაწერთაგან უმნიშვნელოვანესია ურბნისის სახარება (X ს. გადამწერი იოანელი ტატანელი).

იხილეთ აგრეთვე

• თადეოზ სტეფანწმინდელი
• ურბნისის ნაქალაქარი

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 171.