სუმგაითი

სუმგაითი
Sumqayıt
ქალაქი
	სუმგაითი; Sumqayıt
	გერბი
ქვეყანა	აზერბაიჯანი
კოორდინატები	40°35′30″ ჩ. გ. 49°38′23″ ა. გ. / 40.59167° ჩ. გ. 49.63972° ა. გ.
მერი	ზაქირ ფარაჯევი
დაარსდა	1938
პირველი ხსენება	1580
ფართობი	143 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	26 მ
კლიმატის ტიპი	სუბტროპიკული
ოფიციალური ენა	აზერბაიჯანული ენა
მოსახლეობა	426 020 კაცი (2015)
აგლომერაცია	ბაქოს
ეროვნული შემადგენლობა	აზერბაიჯანელები, ; ლეკები, ; თალიშები, ; რუსები, ; თათრები, ; თურქები
სასაათო სარტყელი	UTC+04:00 და UTC+05:00
სატელეფონო კოდი	+994 18
საფოსტო ინდექსი	AZ5000
საავტომობილო კოდი	50
ოფიციალური საიტი	sumqayit-ih.gov.az
	სუმგაითი ვიკისაწყობში

სუმგაითი (აზერ. Sumqayıt) — ქალაქი აზერბაიჯანში. მდებარეობს დედაქალაქიდან 35 კმ-ში. კასპიის ზღვის სანაპიროზე, აფშერონის ნახევარკუნძულის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში. ფართობით ქვეყნის მესამე ქალაქი და მეორე მოსახლეობით.

ქალაქი გაშენდა პატარა სოფელზე, რომლის გავლითაც გადიოდა სავაჭრო მარშრუტები. ნავთობქიმიური საწარმოო ობიექტები, რომლის მშენებლობა 1939 წელს დაიწყო, გახდა მისი ძირითადი ბაზა.

1941 წელს ქალაქის მშენებლობა შეწყდა და განახლდა მხოლოდ 1944 წელს, დიდი სამამულო ომის დასასრულს. მოკლე დროში, უკვე 1950 წელს, სუმგაითი ჩამოყალიბდა, როგორც ყველაზე დიდი სამრეწველო ქალაქი მთელი აზერბაიჯანისთვის^[2].

ეროვნული შემადგენლობა

2009 წლის აღწერის თანახმად, ქალაქში ცხოვრობდა 309,446 ადამიანი, რომელთაგან: 302,461 აზერბაიჯანელი (97.74%), 3,488 ლეკი (1.13%), 2,143 რუსი (0.69%), 475 თალიში (0.15 %), 179 თურქი (0,06%), 116 თათარი (0,04%), 96 თათი (0.03%), 94 უკრაინელი (0.03%), 60 ებრაელი (0.02%) და 334 სხვა ეროვნების წარმომადგენელი^[3].

2013 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, ქალაქის მოსახლეობა იყო 325.2 ათასი ადამიანი, 2005 წელს მოსახლეობა 296.7 ათასი იყო. 2008-2012 წლებში საშუალოდ, წელიწადში 5466 ადამიანი დაიბადა (2012 წელს 7416 ადამიანი), 1,681 ადამიანი დაიღუპა (1,781 ადამიანი 2012 წელს), ბუნებრივი წლიური ზრდა იყო 3,785 ადამიანი (5,635 ადამიანი 2012 წელს). წლების განმავლობაში ბუნებრივი მოსახლეობის ზრდამ მთლიანი ზრდის 90% იყო, 10% დადებითი მიგრაციის სალდო^[3].

1960 წლისთვის, ახალი ქალაქის მოსახლეობა 65 ათასამდე გაიზარდა^[4].

1980-იან წლებში ქალაქის მოსახლეობამ მილიონამდე ადამიანი უკვე მიაღწია გაიზარდა, ხოლო საცხოვრებლების დეფიციტი ქალაქში მწვავედ იგრძნობოდა. გარემოს დაბინძურების თვალსაზრისით. საბჭოთა კავშირში ყველაზე ცუდი იყო ურბანული ქიმიური საწარმოები. ბავშვთა სიკვდილიანობაც მაღალი იყო^[4].

ეკონომიკა

ქალაქში ვითარდება ქიმიური მრეწველობა, მეტალურგია, მანქანათმშენებლობა, მსუბუქი მრეწველობა, კვების მრეწველობისა და სამშენებლო მასალების განვითარება.

ქალაქში 38 ბანკი მუშაობს, მათ შორის DemirBank ASC, TuranBank ASC, International Bank of Azerbaijan, Unibank, Bank Standart, Kapital Bank, Texnika Bank, Access Bank, Xalq Bank, Express Bank, AtaBank, Bank Repspublika, Bank of Baku, Bank of Azerbaijan, Rabita Bank, Zamin Bank, ASE, Amrah Bank და სხვა.

ტრანსპორტი

1959 წლიდან 2003 წლამდე ქალაქში ტრამვაისა და 1961 წლის 28 აპრილიდან 2006 წლის 1-ლი იანვრის ჩათვლით სატროლეიბუსო სისტემა მოქმედებდა. დღესდღეობით არც ერთი ამ ორი ტრანსპორტიდან არ მუშაობს. მუშაობენ ავტობუსები, სამარშრუტო ტაქსები და უბრალო ტაქსები.

2015 წლიდან ბაქოსა და სუმგაითს შორის მაღალსიჩქარიანი ელექტრომატარებელი აერთიანებს^[5].

არქიტექტურა

პირველი კვლევები ქალაქ სუმგაითის არქიტექტურასა და ქალაქის დაგეგმარებაზე ჩატარდა აზერბაიჯანელი და საბჭოთა მეცნიერის, აღმოსავლეთის ქვეყნების არქიტექტურის საერთაშორისო აკადემიის აკადემიკოსის (1993), აზერბაიჯანის სსრ-ს დამსახურებული არქიტექტორის ქემალ მამედბეკოვის მიერ^[6].

ქალაქის თავისებურებაა ისაა, რომ მასში ქუჩებს სახელწოდებები არ გააჩნია. მთელი ქალაქი დაყოფილია მიკრორაიონებზე. ქალაქში 4 საერთო საცხოვრებელია, ასევე რკინიგზის სადგური, ავტოსადგური, 9 პოლიციის განყოფილება, 8 სახანძრო შენობა.

ბოლო წლებში, სუმგაითმა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა საკუთარი გარეგნული გამოსახულება. განხორციელდა გლობალური რეკონსტრუქცია: სანაპირო ზოლები მთლიანად გაკეთდა, პარკები და ცენტრალური ქუჩები აღდგა. 2012 წელს ჩატარდა ყველა ჩამდინარე წყლების ნაგებობების ზოგადი რეკონსტრუქცია - საკანალიზაციო მილები გადაყვანილი იქნა სანაპირო ზოლისგან, რამაც შესაძლებელი გახადა სუმგაითისა და მისი შემოგარენის სანაპიროების გაწმენდა. ამავდროულად, ბევრი სახლი მოხატეს და დახვეწეს, გაიხსნა საბავშვო მოედნები და ოლიმპიური ობიექტები.

ქალაქიდან არც ისე შორს მდებარეობს ნოვხანის პლაჟების ქსელი (24 ურბანული პლაჟი).

კულტურა

სუმგაითში არის ქალაქის ისტორიის მუზეუმი, 5 თეატრი, მათ შორის სათამაშოების თეატრი წყალზე, რომელიც ერთადერთია აზერბაიჯანში. ასევე 18 კინოთეატრი, 8 კულტურის სახლი, 16 კლუბი და 29 ბიბლიოთეკა.

ქალაქში 13 უმაღლესი განათლების დაწესებულებაა, მათ შორის სუმგაითის სახელმწიფო უნივერსიტეტი.

სპორტი

არსებობს ორი სტადიონი - მ. ჰუსეინზადეს სახელობისა და „ინშაჩაათჩი“, ცენტრალური ჩოგბურთის არენაა, რომელიც შედგება ოთხი კორტისაგან. აშენდა 10 ოლიმპიური სპორტული კომპლექსი, მათ შორის ერთი პაროლიმპიური.

საფეხბურთო კლუბი „სუმგაითი“ ქალაქში ვარჯიშობს.