ლატგალიური ენა: განსხვავება გადახედვებს შორის
შექმნილია გვერდის თარგმნით "Latgalian language" |
(განსხვავება არ არის)
|
06:14, 19 იანვარი 2021-ის ვერსია
ლატგალიური (latgalīšu volūda, ლატვ. latgaliešu valoda ) არის აღმოსავლური ბალტური ენა, რომელზეც მეტყველებენ ლატგალიაში, ლატვიაის აღმოსავლეთ ნაწილში. ლატგალიური არის ცალჯე ენა ლატვიურის ძლიერი გავლენითა თუ ლატვიური აღმოსავლური დიალექტი, ამაზე ჯერ კიდევ მსჯელობენ. [1] თუმცა მისი სტანდარტიზებული ფორმა აღიარებული და დაცულია, როგორც " ლატვიური ენის ისტორიული ვარიანტი" (vēsturisks latviešu valodas paveids) ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად. [2] 2011 წლის ლატვიის აღწერის მიხედვით, ლატვიის მკვიდრთა 8.8%, ანუ 164 500 ადამიანი ლატგალიურ ენაზე საუბრობს ყოველდღიურად. მათგან 97 600 კაცი ცხოვრობს ლატგალიაში, 29 400 რიგაში და 14 400 რიგის რეგიონში. [3]
| ლატგალიური ენა latgalīšu volūda | |
| გავრცელებულია | ლატვია, რუსეთი |
| მოლაპარაკეთა რაოდენობა | 150,000–200,000 (2009)[1] |
| ლინგვისტური კლასიფიკაცია | ბალტური ენები |
| დამწერლობის სისტემა | ლათინური სკრიპტი (ლატგალიური ანბანი) |
| ენის კოდები | ltg |
ისტორია
ლატგალიელები იყვნენ ტომები, რომლებიც დღევანდელ ვიძემასა და ლატგალიაში ცხოვრობდნენ. ფიქრობენ, რომ ისინი მეტყველებდნენ ლატვიურ ენაზე, რომელიც მოგვიანებით გავრცელდა დანარჩენ თანამედროვე ლატვიის ტერიტორიაზე და შეითვისა, შთამნთქმელი თვისებები ძველი კურონიული, სემიგალიური, სელონიური და ლივონიური ენების თვისებები. ლატგალიის მხარე პოლიტიკურად განცალკევებული გახდა პოლონეთ – შვედეთის ომების დროს და რჩებოდა პოლონურ – ლიტვური თანამეგობრობის შემადგენლობაში მაშინ, როცა დანარჩენი ლატვიელები ცხოვრობდნენ მიწებზე, რომელთაც ბალტიურ-გერმანული არისტორკატია მართავდა. საუკუნების განმავლობაში ლატვიურის სხვა ვარიანტებისგან მოწყვეტილად განვითარებამ და სხვადასხვა პრესტიჟული ენების გავლენამ ხელი შეუწყო თანამედროვე ლატგალიური ენის ჩამოყალიბებას, რომელიც განსხვავდება იმ ვარიანტისაგან, რომელზეც ვიძემესა და ლატვიის სხვა მხარეებში მეტყველებენ.
თანამედროვე ლატგალიური ლიტერატურული ტრადიცია მე-18 საუკუნეში იღებს სათავეს და აღმოსავლეთი ლატვიის მკვიდრი ლატვიელების მეტყველებადს ეფუძნება. ლატგალიურზე დაწერილი პირველი გადარჩენილი წიგნი არის "Evangelia toto anno" ( ერთგვარი საწელიწდო იადგარი), რომელიც 1753 წელს გამოქვეყნდა. ორთოგრაფიის პირველი სისტემები ისესხეს პოლონურიდან და გამოიყენეს ანტიკვას ასო-ნიშნები. იგი ძალზე განსხვავდებოდა გერმანული გავლენის მქონე ორთოგრაფიისგან, რომელიც ჩვეულებრივ იყენებდა გოთურ დამწერლობას, რომელიც ლატვიური ენისთვის გამოიყენებოდა დანარჩენ ლატვიაში. მე-18 საუკუნის ბოლოს და მე-19 საუკუნის დასაწყისში მრავალი ლატგალიური წიგნი იეზუიტი მღვდლების მიერაა დაწერილი, რომლებიც ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებიდან ჩავიდნენ ლატგალიაში, როგორც რომის კათოლიკური ეკლესიის ჩრდილო-აღმოსავლეთით ყველაზე განაპირა რეგიონში. მათი ტექსტები მოიცავდა: რელიგიურ ლიტერატურას, კალენდრებსა და პოეზიას.
1865 - 1904 წლებში ლატგალიურ ენაზე ისევე, როგორც ლიეტუვურ ენებზე წიგნების გამოცემააკრძალული იყო. რუსეთის იმპერიის ამ ნაწილში ლათინური ასო-ნიშნების გამოყენების აკრძალვა იანვრის აჯანყებას მოჰყვა, როდესაც მეამბოხეები პოლონეთში, ლიეტუვასა და ლატგალიაში ცარისტული რეჟიმის წინააღმდეგ გამოვიდნენ. აკრძალვის დროს მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობის კონტრაბანდული კათოლიკური რელიგიური ტექსტები და ხელნაწერი ლიტერატურა იყო ხელმისაწვდომი, მაგალითად, თვითნასწავლი გლეხის ანდრივსი იორდიუსის კალენდარი.
აკრძალვის მოხსნის შემდეგ, 1904 წელს მალევე ხელახლა დაიბადა ლატგალიური ლიტერატურული ტრადიცია; გაჩნდა პირველი გაზეთები, სახელმძღვანელოები და გრამატიკები. 1918 წელს ლატგალია გახდა ლატვიის ახლად შექმნილი სახელმწიფოს ნაწილი. 1920-1934 წლებში პარალელურად ვითარდებოდა ლატვიელთა ორი ლიტერატურული ტრადიცია. აღსანიშნავია, რომ ამ პერიოდში მღვდლისა და მეცნიერის ალოიზის ბროკსის (Aloizijs Broks) მიერ ლატგალიურად ითარგმნა ახალი აღთქმა, რომელიც გამოქვეყნდა აგლონაში (Aglona) 1933 წელს. კარლის ულმანისის მიერ 1934 წელს განხორციელებული გადატრიალების შემდეგ, ლატგალიური დიალექტის საგანი ამოიღეს სკოლის სასწავლო გეგმიდან და ძალადაკარგულად გამოცხადდა სახელმწიფო დაწესებულებებში გამოყენებისათვის; ეს იყო ლატვიური ენის გამოყენების სტანდარტიზაციის მცდელობის ნაწილი. ლატგალიური რჩებოდა როგორც სალაპარაკო ენა საბჭოთა ანექსიის დროს (1940–1991), ხოლო ბეჭდური ლიტერატურის გამოცემა ლატგალიურ ენაზე შეწყდა 1959–1989 წლებში. ზოგიერთი ლატგალიელმა ინტელიგენტმა ემიგრაციაში განაგრძო წიგნებისა და კვლევების გამოქვეყნება, მათ შორის გამორჩეულია მიკელს ბუკში (mikels Bukšs), იხ. ბიბლიოგრაფია .
დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ლატვიაში საგრძნობლად გაიზარდა ინტერესი ლატგალიური ენისა და კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ. ზოგიერთ უნივერსიტეტში ის ისწავლება როგორც არჩევითი საგანი; in რეზეკნეში (Rēzekne) ლატგალიური კულტურის ცენტრის გამომცემლობა იანის ელკსნისის ხელმძღვანელობით გამოსცემს ძველ და ახალ წიგნებ ლატგალიურად.
1992 წელს ჯურის ციბულსმა და ლიდია ლეიკუმამ გამოსცეს ერთ-ერთი პირველი ლატგალიური ანბანები ენის სტატუსის აღდგენის შემდეგ.
XXI საუკუნეში ლატგალიური ენა უფრო თვალსაჩინო გახდა ლატვიის კულტურულ ცხოვრებაში. მისი შესანარჩუნებელი ღონისძიებების გარდა, ლატგალიური უფრო ხშირად ისმის სხვადასხვა ინტერვიუებში ნაციონალურ ტელეარხებზე, არსებობს თანამედროვე როკ-ჯგუფები, როგორებიცაა ბოროვა მს (Borowa MC) და დაბასუ დუროვისი (Dabasu Durovys), რომლებიც ლატგალიურად მღერიან და რომლებმაც გარკვეული წარმატება მოიპოვეს ქვეყნის მასშტაბით. დღეს ლატგალიური წერილობითი ფორმით გვხვდება საზოგადოებრივ ნიშნებზეც, როგორებიცაა ქუჩის სახელწოდებები და მაღაზიის აბრები, [4] რაც ენის გამოყენების გაზრდაზე მიანიშნებს ენობრივი ლანდშაფტში.
კლასიფიკაცია
ლატგალიური ინდოევროპული ენათა ოჯახის ბალტური შტოს აღმოსავლურ ბალტურ ქვეჯგუფს მიეკუთვნება. ქვეჯგუფში ასევე შედის ლატვიური, სამოგიტიური და ლიეტუვური ენები . ლატგალიური არის ზომიერად ფლექსიური ენა; ზმნური და სახელური ფორმები გარკვეულწილად დამახასიათებელია სხვა ბალტური და სლავური ენებისათვისაც (იხ. ფლესქია ბალტურ ენებში).
გეოგრაფიული განაწილება
.svg)
ლატგალიურ ენაზე ლაპარაკობს დაახლოებით 150 000 ადამიანი, [7] ძირითადად, ლატგალიაში; ლატგალიურ ენაზე მოლაპარაკე მცირერიცხოვანი თემები ცხოვრობენ ასევე რუსეთში, ციმბირში.
ოფიციალური სტატუსი
1920–1934 წლებში ლატგალიური გამოიყენებოდა ადგილობრივ მმართველობასა და განათლების სისტემაში ლატგალიის რეგიონში. ახლა ლატგალიური აღარსად გამოიყენება ოფიციალურ ენად ლატვიაში. იგი ოფიციალურად დაცულია ლატვიური ენის შესახებ კანონით, რომელშიც გაცხადებულია, რომ "ლატვიის სახელმწიფო უზრუნველყოფს ლატგალიური სალიტერატურო ენის, როგორც ლატვიური ენის ისტორიული ვარიანტის შენარჩუნებას, დაცვასა და განვითარებას” (§3.4). [2] არსებობს სახელმწიფოს მხარდაჭერილი ლატგალიური ენის ორთოგრაფიული კომისია..ლატგალიური ცალკე ენაა თუ ლატვიურის დიალექტი, მწვავე კამათის საგანი იყო მთელი მე-20 საუკუნის განმავლობაში. ლატგალიური ენის ქომაგებმა, როგორებიც იყვნენ ენათმეცნიერები ანტონ ბრეიდაქსი და ლიდია ლეიკუმა, გამოთქვეს მოსაზრება, რომ ლატგალიურს აქვს ცალკე ენის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებები. ოფიციალურად ლატგალიური ითვლება ლატვიურის ნაირსახეობად, იმის გათვალისწინებით, რომ ლატვიურ ენას აქვს ორი განსხვავებული წერითი ნორმა - ლატვიური და ლატგალიური.
ლატგალიურზე მოლაპარაკენი შეიძლება დაიყოს სამ ძირითად ჯგუფად - ჩრდილოურად, ცენტრალურად და სამხრულად. მათი ადგილობრივი აქცენტები სრულიად გასაგებია ერთმანეთისათვის და ახასიათებს მხოლოდ მცირე ცვლილებები ხმოვნებში, დითონგებსა და ზოგიერთ ფლექსიურ დაბოლოებაში. ცენტრალური ლატგალიურის რეგიონული აქცენტები (ისინი, რომლებიც ახასიათებს იუოსმუიჟას, ვუორკოვას, ვიდსმუიჟას, ვილანის, საქსტიგოლის, უზულაინეს, მაკაშანის, დრიცანის, გაიგალოვას, ბიერჟის, ტილჟას და ნაუტრანის ქალაქებსა და სოფლის მოსახლეობის მეტყველებას) ქმნის თანამედროვე სალიტერატურო (სტანდარტული) ლატგალიური ენის ფონეტიკურ საფუძველს. მე-18 საუკუნის ლიტერატურაზე მეტ გავლენას ახდენდა სამხრული აქცენტი.
ანბანი
ლატგალიური ენა იყენებს ანბანს, რომელსაც აქვს 35 ასო-ნიშანი. ორთოგრაფია მსგავსია ლატვიური ორთოგრაფიისა, მაგრამ აქვს ორი დამატებითი გრაფემა: გრაფემა {y} აღნიშნავს /i/-ის ალოფონს - [ɨ]-ს, რომელიც სტანდარტულ ლატვიურში არ არსებობს. ნიშანი {ō} შემორჩენილია 1957 წლამდელი ლატვიური ორთოგრაფიისგან.
| დიდი ასო | პატარა ასო | წარმოთქმა |
|---|---|---|
| A | a | /a/ |
| Ā | ā | /aː/ |
| B | b | /b/ |
| C | c | /t͡s/ |
| Č | č | /t͡ʃ/ |
| D | d | /d/ |
| E | e | /ɛ/ |
| Ē | ē | /ɛː/ |
| F | f | /f/ |
| G | g | /ɡ/ |
| Ģ | ģ | /ɡʲ/ |
| H | h | /x/ |
| I | i | /i/ |
| Y | y | /ɨ/ |
| Ī | ī | /iː/ |
| J | j | /j/ |
| K | k | /k/ |
| Ķ | ķ | /kʲ/ |
| L | l | /l/ |
| Ļ | ļ | /lʲ/ |
| M | m | /m/ |
| N | n | /n/ |
| Ņ | ņ | /nʲ/ |
| O | o | /ɔ/ |
| Ō | ō | /ɔː/ |
| P | p | /p/ |
| R | r | /r/ |
| S | s | /s/ |
| Š | š | /ʃ/ |
| T | t | /t/ |
| U | u | /u/ |
| Ū | ū | /uː/ |
| V | v | /v/ |
| Z | z | /z/ |
| Ž | ž | /ʒ/ |
ენობრივი მაგალითები
Poem of Armands Kūceņš
Tik skrytuļam ruodīs: iz vītys jis grīžās,
A brauciejam breinums, kai tuoli ceļš aizvess,
Tai vuorpsteite cīši pret sprāduoju paušās,
Jei naatteik – vacei gi dzejis gols zvaigznēs.
Pruots naguorbej ramu, juos lepneibu grūžoj,
Vys jamās pa sovam ļauds pasauli puormeit,
Bet nak jau sevkuram vīns kuorsynoj myužu
I ramaņu jumtus līk īguodu kuormim.
Na vysim tai sadar kai kuošam ar speini,
Sirds narymst i nabeidz par sātmalim tēmēt,
A pruots rauga skaitejs pa rokstaudža zeimem,
Kai riedeits, kod saulei vēļ vaiņuku jēme.
Lord's Prayer
Tāvs myusu, kas esi debesīs,
svēteits lai tūp Tovs vōrds.
Lai atnōk Tova vaļsteiba.
Tova vaļa lai nūteik, kai debesīs,
tai ari vērs zemes.
Myusu ikdīneiškū maizi dūd mums šudiņ.
Un atlaid mums myusu porōdus,
kai ari mes atlaižam sovim porōdnīkim.
Un naīved myusu kārdynōšonā,
bet izglōb myusus nu ļauna Amen.
ფრაზები
| ლატგალიური | ლატვიური | მნიშვნელობა |
|---|---|---|
| Vasals! | Sveiks! | სალამი! (სიტყვასიტყვით, "მხნე და გულიანი!", "Sveiks" უფრო გავრცელებულია როგორც მისალმების ფორმა ლატვიურიში, თუმცა სხვა მნიშვნელბა აქვს.) |
| Loba dīna! | Labdien! | სალამი, დღემშვიდობისა |
| Muns vuords Eugeņs. | Mans vārds ir Eugeņs. | ჩემი სახელია ეუგენსი. |
| Šudiņ breineiga dīna! | Šodien ir brīnišķīga diena! | დღეს მშვენიერი დღეა. |
| Vīns, div, treis, niu tu breivs! | Viens, divi, trīs, nu tu esi brīvs! | One, two, three, now you are free! ერთი, ორი, სამი, თავისუფალი ხარ! (გათვლა საბავშვო თამაშში) |
| Asu aizjimts itamā šaļtī! | Esmu aizņemts šobrīd! | ახლა არ მცალია! |
| Es tevi mīļoju! | Es tevi mīlu! | მე შენ მიყვარხარ! |
| Asu nu Latgolys. | Esmu no Latgales. | მე ლატგალიიდან ვარ. |
| As īšu iz sātu. | Es iešu mājās. | სახლში წავალ. |
| Maņ pateik vuiceitīs. (moceitīs). | Man patīk mācīties. | მე მომწონს სწავლა (აღსანიშნავია, რომ ეს განსხვავება ლატგალიურსა და ლატვიურში საკმაოდ ტიპურია. მოყვანილი მაგალითები ერთმანეთის მსგავსია იმიტომ, რომ ისინი ძირითად ცნებებს უკავშირდება). |
სიტყვები, რომლებიც საერთოა ლატგალიურისა და ლიეტუვურისთვის, ხოლო განსხვავებულია ლატვიურისთვის
გასათვალისწინებელია უცხო ენების გავლენა ლატვიურზე (გერმანულის კურზემესა და ვიძიმეში, პოლონურისა და ლიეტუვურის ლატგალიაში).
| ქართული | ლატვიური | ლატგალიური | ლიეტუვური | Comments |
|---|---|---|---|---|
| ირგვლივ | apkārt | apleik | aplink | aplinkus in Latvian means "indirectly" |
| ყოველთვის | vienmēr | vysod | visad(a) | |
| ყოველდღე | ikdienas- | kasdīnys- | kasdienis | |
| ის (მამრ.) | viņš, šis | jis | jis | |
| სასწრაფო | steidzams | skubeigs | skubus | skubīgs has the same meaning in Latvian, but is rarely used |
| კითხვა (კითხვის დასმა) | taujāt, izjautāt | klaust | klausti, klausinėti | klausīties in Latvian is "to listen"; klau! means "hey!"; klaušināt means to ask several people |
| გოგო | meita, meitene | mārga | mergina, merga | meita in Latvian is used more often as "daughter" while meitene means "girl" exclusively |
| თავსაფარი | lakatiņš | skareņa | skarelė | |
| კაბა | kleita | sukne | suknelė | kleita in Latvian is adapted from the German das Kleid, any native term has been lost. Latgalian and Lithuanian - comp. Polish suknia. |
| წვერი, კენწერო | galotne, virsotne | viersyune | viršūnė | |
| სვეტი | stabs | stulps | stulpas | stulpiņi (diminutive, plural for "stulps") in Latvian is preserved as "leggings" |
| კითხვა (წაკითხვა) | lasīt | skaiteit | skaityti | skaitīt in Latvian means to count, noskaitīt is to recite |
| მოსვლა | nākt | atīt | ateiti | atiet in Latvian means to depart (the root word "iet" means "to go") |
| რიგი, ხაზი | rinda | aiļa | eilė | aile in Latvian means row in very narrow sense - it refers to space between two lines |
| დაჯდომა | apsēsties | atsasēst | atsisėsti | |
| პასუხი | atbildēt | atsaceit | atsakyti | atsacīt in Latvian means to reject, refuse (and to do it quickly and sharply), atsakyti can be used with this meaning in Lithuanian too |
| წამება | mocīt | komuot | kamuoti | |
| სიკვდილი (ცხოველების) | nosprāgt | nūgaist | nugaišti | |
| გაწურვა | maidzīt | maidzeit | maigyti | |
| გაციება | saaukstēties | puorsaļt | peršalti | pārsalt in Latvian means to freeze overly (near death) |
| ცივი | auksts | solts | šaltis | auksts is more common in Latvian for "cold" than "salts" which is a chilling cold |
| შეცდომა | kļūda | klaida | klaida | |
| გვერდი | lappuse | puslopa | puslapis | compound word, in Latvian the order is "leaf"+"side", reverse of the order in Latgalian and Lithuanian |
| ქვემოთ | lejup | zamyn | žemyn | zemu in Latvian means "low" |
| და, -ც | un | i | ir | un and arī are common usage in Latvian, "i" is archaic found mainly in folk songs and poetry |
| დასახლება | iekārtoties | īsataiseit | įsitaisyti, įsikurti | |
| ოჯახი | ģimene | saime | šeima | "ģimene" is used in Latvian for the core family, saime denotes extended family and household, for example, saimnieks, saimniece are master and mistress, respectively, of the household while in Lithuanian it is giminė which is used for extended family |
| სამშობლო | tēvzeme | tāvaine | tėvynė | |
| აღმოსავლეთი | austrumi | reiti | rytai | "rīti" is less common, poetic form in Latvian |
| დასავლეთი | rietumi | vokori | vakarai | "vakari" is less common, poetic form in Latvian |
| ადგომა | piecelties | atsastuot | atsistoti | |
| ატკივება | sūrstēt | pierkšēt | perštėti | |
| მაკრატელი | šķēres | zirklis | žirklės | šķēres in Latvian is adapted from the German die Schere, dzirkles refers to shears |
| პატიება | piedot | atlaist | atleisti | |
| ბუ | pūce | palāda | pelėda | |
| toad | krupis | rupucs | rupūžė | |
| შიში | bailes | baime | baimė | |
| გვარი | uzvārds | pavuorde | pavardė | |
| მჭედელი | kalējs | kaļvs | kalvis | |
| კაკუნი | rībēt, skrabēt | brazdēt | brazdėti | |
| დაღუპვა | iet bojā | propuļt | prapulti | |
| ამხედრებული | jāšus | raitu | raitas | |
| შიგნითი | iekšā | vydā | viduj | |
| შემჩნევა | ievērot | ītiemēt | įsidėmėti | |
| მცირე | mazliet | drupeiti | truputį | |
| მოწყენა | apnikt | atbuost, atsabuost | atsibosti | |
| გახდა | noģērbties | nūsaviļkt | nusivilkti | |
| ჭაობი | dumbrājs, muklājs | liuņs | liūnas | |
| თირკმელი | niere | eiksts | inkstas | |
| თითი ტაკება | bakstīt | badeit | badyti | |
| ლივლივი | plivināties apkārt | laksteit | lakstyti | |
| ბანაობა | peldēties | mauduotīs | maudytis | |
| სამყურა | āboliņš | duobuls | dobilas | |
| უპირველესად | vispirms | pyrma | (visų) pirma, pirmiausiai | |
| უცებ | pēkšņi | ūmai | ūmai | |
| დაჭიმვა | staipīties, gorīties | rūzeitīs | rąžytis | |
| to შემჩნევა | uziet, konstatēt | aptikt | aptikti | |
| ხელის ტაცება | pakampt | sačupt | sučiupti | |
| ხელის ცეცება | taustīties | čupinētīs | čiupinėtis | |
| უქმე | baznīcas svētki | atlaidys | atlaidai | |
| ცვალებადი (მოძრავი თარიღები) | mainīgi (datumi) | cylojamuos (dīnys) | kilnojamos (dienos) | |
| ოდნავ | attālu | atostai | atstu, atokiai | |
| დაჯღანა | vaikstīties | šaipeitīs | šaipytis, vaipytis | |
| გაფრცქვნა, დაჩურჩნა | lobīt | gaļdeit | gliaudyti | |
| გალეწვა | kult (dauzot) | bluokšt | blokšti | |
| გატეხვა | plīst (par stiklu) | dyuzt | dūžti |
გამოყენებული ლიტერატურა
- ↑ Druviete, Ina. (22 July 2001) Recenzija par pētījumu "Valodas loma reģiona attīstībā" lv. Politika.lv. ციტირების თარიღი: 20 August 2013
- ↑ 2.0 2.1 Official Language Law. ციტირების თარიღი: 15 August 2013
- ↑ Tautas skaitīšana: Latgalē trešā daļa iedzīvotāju ikdienā lieto latgaliešu valodu
- ↑ Sanita Lazdina. 2013. A transitions from spontaneity to planning? Economic values and educational policies in the process of revitalizing the regional language of Latgalian (Latvia). Current Issues in Language Planning 14:382-402.
გარე ბმულები
- ლატვიურ – ლატგალიური ლექსიკონი
- სანიტა ლაზდინია, ჰეიკო ფ. მარტენი: ლატგალიური ლატვიაში: უწყვეტი ბრძოლა პოლიტიკური აღიარებისათვის. ჟურნალში: ევროპაში ეთნოპოლიტიკისა და უმცირესობათა საკითხების შესახებ
- ლატვიელთა ორი ლიტერატურული ტრადიცია
- რამდენიმე ფაქტი ლატგალიური ენის შესახებ
- ლატგალიური ენის გრამატიკა (ლატვიურად, PDF დოკუმენტი)