სიმონი (ბაღდავაძე)
ბერი სიმონი (ერისკაცობაში სოლომონ ბაღდავაძე; დ. 1857 — გ. 1942) — ქართველი საეკლესიო მოღვაწე, დიდსქემოსანი მღვდელმონაზონი, ბერი. ათონის ივერთა მონასტრის უკანასკნელი ქართველი ბერების მეთაური.
| სიმონი | |
|---|---|
| დიდსქემოსანი მღვდელმონაზონი | |
 ბერი სიმონი | |
| ეკლესია |
 ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია |
| ინთრონიზაცია | 1901 |
| პირადი მონაცემები | |
| საერო სახელი | სოლომონ ბაღდავაძე |
| დაბადების თარიღი | 1857 |
| გარდაცვალების თარიღი | 1942 |
| ეროვნება | ქართველი |
| რელიგია | ქრისტიანობა |
ბიოგრაფია
რედაქტირებაბავშვობა
რედაქტირებამღვდელსქემმონაზონი სიმონი (ერისკაცობაში სოლომონი) დაიბადა 1857 წელს, სოფელ ჭყვიშში (ამჟამინდელი ვანის რაიონი), ივანე ბაღდავაძის ოჯახში. რამდენიმე წლის შემდგომ ადიდებულმა რიონმა საშინლად წალეკა სოფელი ჭყვიში. დაზარალებული ოჯახები გადმოსახლდნენ სამტრედიის მახლობლად. ახლად დასახლებულ ადგილს ქოსნათი (ამჟამინდელი ახალსოფელი) ეწოდა. ყმაწვილი სოლომონი ყურადღებას იჩენდა ღვთისმსახურებისადმი, ხშირად სტუმრობდა გელათისა და მოწამეთას მონასტრებს. თანატოლებისაგან გამოირჩეოდა ნიჭითა და სწავლის სურვილით.
მოწიფულ ასაკში იგი დაოჯახდა, მაგრამ მალევე ეწვია დიდი განსაცდელი - მისი მეუღლე მშობიარობისას გარდაიცვალა, ვერ მოხერხდა ბავშვის გადარჩენაც. დაქვრივებული სოლომონი რწმენით შეხვდა მწუხარებას და ბერად შედგომა გადაწყვიტა. მისი გადაწყვეტილება ერთმა გარემოებამ შეაფერხა, უეცრად გარდაეცვალა ერთადერთი ძმა, რომელსაც დარჩა მცირეწლოვანი ვაჟი - ივანე. ობოლი ძმისშვილის აღზრდა სოლომონმა იტვირთა. წლების მანძილზე ზრუნავდა იგი ყმაწვილის კეთილდღეობაზე. სოლომონმა მახლობელი სოფლებიდან შემოკრიბა სწავლას მოწყურებული პატარები და დააარსა საშინაო სკოლა, სადაც თავად ასწავლიდა ქართულ წერა-კითხვას, ისტორიას, არითმეტიკას, გეოგრაფიასა და სხვა საგნებს. ამასთანავე, დიდ ყურადღებას უთმობდა ზნეობრივ აღზრდას, ზრდილობას, უფროსისადმი პატივისცემასა და ქართული სუფრისა და მოლხენის სათანადო წესრიგს. ის პატარები, რომლებიც შორეული სოფლებიდან იყვნენ, ხშირად სოლომონის სახლში ცხოვრობდნენ და მხოლოდ შაბათ-კვირას ბრუნდებოდნენ მშობლებთან. გონების გაწვრთნასთან ერთად, სოლომონი ბავშვებს შრომისადმი სიყვარულს უნერგავდა. მეცადინეობის შემდგომ ყველა შრომობდა, ზოგი შეშას ჭრიდა, ზოგს წყალი მოჰქონდა, საქონელს უვლიდა, მიწას ამუშავებდა. სოლომონი დიდი სიყვარულითა და ზომიერი სიმკაცრით გამოირჩეოდა, არ უყვარდა უშნო ცელქობა და ღლაბუცი. ყოველდღიურ საზრუნავში გადიოდა დრო, ყმაწვილები გაიზარდნენ. ბევრმა მათგანმა ზედმიწევნით იცოდა „ვეფხისტყაოსანი“, „თამარიანი“. ბიჭებმა დაასრულეს სწავლა და ოჯახებს მოეკიდნენ.
სასულიერო ცხოვრების დასაწყისი
რედაქტირებამას შემდეგ, რაც სოლომონმა პირნათლად აღასრულა ვალი ოჯახის წინაშე, გელათის მონასტერში გადავიდა საცხოვრებლად. ახლადდაქორწინებულ ძმისშვილს გადაუფორმა თავისი კუთვნილი მიწები, სახლი და ქონება. 1890-იანი წლების ბოლოს იგი ბერად აღიკვეცა და სახელად სიმონი ეწოდა. მცირე ხანში აკურთხეს მღვდელმონაზვნად. 1901 წელს მამა სიმონმა გადაწყვიტა იერუსალიმში წმინდა ადგილების მოლოცვა და შემდგომ ათონის წმინდა მთის ქართველთა სავანეში დამკვიდრება. წასვლის წინ მოინახულა თავისი გაზრდილი ივანე, რომელსაც უკვე ორი თვის გოგონა ჰყავდა.
ათონის მთაზე სამოღვაწეოდ მიმავალი ქართველები უპირველესად იერუსალიმს მოილოცავდნენ. მამა სიმონმა აისრულა სანუკვარი ოცნება და მოინახულა პალესტინის უწმიდესი ადგილები. შემდეგ გემით გაემგზავრა ქალკედონის ნახევარკუნძულისაკენ. რამდენიმე დღეში გემმა ათონის მთას მიაღწია. მამა სიმონმა კითხვა-კითხვით მიაგნო წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის ქართველთა სავანეს, რომელიც ივერთა მონასტრის შორი-ახლოს მდებარეობდა. ქართველთა სავანეში ნებისმიერი თანამემამულის ხილვა დიდ სიხარულს იწვევდა, მაგრამ საძმო განსაკუთრებით გაახარა მღვდელმონაზვნის შემომატებამ. ათონზე იმ დროისთვის ქართველ ძმათა რიცხვი 50-ს აღწევდა. ივერთა მონასტრის ბერძენი არქიმანდრიტების მხრიდან შევიწროების მიუხედავად, ქართველთა სავანეში სანიმუშო წესრიგი სუფევდა. ყოველდღე აღესრულებოდა ლიტურგია, ღამისთევის მსახურება ძველი ქართული რვა ხმათა გალობით სრულდებოდა. წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სავანის გამგებელი მღვდელსქემმონაზონი იონა (ხოშტარია) თითქმის ყოველდღე იყო მწირველი. საძმოს სულიერ მოძღვრობას უწევდა იმ დროის ერთ-ერთი უდიდესი მამა, მღვდელსქემმონაზონი თეოდოსი (ერისთავი - ღირსი მამის ალექსი შუშანიას სულიერი მოძღვარი) - აღზრდილი და განსწავლული გელათის მონასტერში.
მღვდელსექმმონაზონი ათანასეს (ალექსი ბაქრაძე) დიდი ღვაწლით მონასტერში აღორძინდა მწიგნობრობა, კალიგრაფია. ათეულობით დამზადდა ივერთა მონასტრის ბიბლიოთეკაში დაცული უძველეს ხელნაწერთა ასლები. მამა სიმონს ძირითად მორჩილებად მზარეულობა განუწესეს. პერიოდულად იგი იყო მწირველი სავანის ეკლესიაში.
ქართული და ბერძნული მხარის დაპირისპირება
რედაქტირებაწმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სავანის არსებობა ივერთა მონასტრის ბერძენ ბერებს ძლიერ აშფოთებდათ. ერთი მხრივ, სინდისი ამხილებდათ, როდესაც ქართველებს ქართულ მონასტერში არ უშვებდნენ, მეორე მხრივ, მონასტრის მმართველობისა და მისი უზარმაზარი შემოწირულობების დაკარგვის შიში ჰქონდათ. ყოველივე ამას ხელს უწყობდა თავად მონასტრის გადაგვარებული შინაგანაწესი. ივერთა მონასტრის დამაარსებელ წმინდა მამათა მიერ განწესებული ტიპიკონი უკანონოდ იყო შეცვლილი ახალი განაწესით ე.წ. იდიორითმით. მონასტერს აღარ ჰყავდა წინამძღვარი, მის ნაცვლად რამდენიმე არქიმანდრიტი-„ეპიტროპოსი“ რიგრიგობით განაგებდნენ მონასტრის საქმეებს. ასევე ერთმანეთში ინაწილებდნენ მდიდარ შემოსავალს. იმ დროისათვის მონასტრის საძმო 150 კაცს ითვლიდა, რომელთა უმეტესობა თავისი სურვილისამებრ ცხოვრობდა. იმის გამო, რომ აღარ იმართებოდა საზოგადო ტრაპეზი, ყველა თავის სენაკში იმზადებდა საჭმელს. არსებობდა უკიდურესად უპოვარიც და ასევე ფუფუნებაში მცხოვრები ბერები. ზოგიერთ არქიმანდრიტს მოსამსახურეებიც კი ჰყავდა. ხშირი იყო უთანხმოებანი დაპირისპირებული ბერების ჯგუფებს შორის. ერთსულოვანნი მხოლოდ ქართველთა წინააღმდეგ იყვნენ. ბერძნებთან მორიგებას აფერხებდა ქართველი ბერების მოთხოვნა: აღმდგარიყო ივერთა მონასტრის დამაარსებელი წმინდა მამების წესი. რადგან ქართველ მამებს აშინებდათ წმინდა მამათა შეჩვენება მათი განწესებულის დამრღვევისადმი. ეს მოთხოვნა ბერძენი არქიმანდრიტებისათვის წარმოსადგენადაც ძნელი იყო. რომ არა რუსეთის იმპერიის შიში, რომლის მოქალაქეებადაც ითვლებოდნენ ქართველი ბერები, დაუყოვნებლივ მოიშორებდნენ აბეზარ ქართველებს. მანამდე კი შესაფერის ვითარებას ელოდნენ. მათ განრისხებას ზრდიდა ის ფაქტიც, რომ რუსეთის მთავრობამ საქმის მოგვარებამდე, მცირე ნაწილი რუსეთიდან შემავალი შემოსავლისა ქართველთა სავანეს მიაკუთვნა.
წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სავანის სამართლებრივი სტატუსი ფრიად არამყარი იყო. სავანე ოფიციალურად ირიცხებოდა, როგორც ივერთა მონასტრის დაქვემდებარებაში მყოფი სენაკი. ქართველთა სავანის წინამძღვარმა, იღუმენმა ბენედიქტე ბარკალაიამ ეს სენაკი 1860-იან წლებში დროებით თავშესაფრად შეიძინა. ვინ წარმოიდგენდა მაშინ, რომ ქართველებს, ნამდვილ ივერიელებს, ივერთა მონასტერში არ შეუშვებდნენ და ეს სამარცხვინო დავა ამდენ ხანს გაგრძელდებოდა. ათონის მთაზე მოქმედი კანონით კი სენაკში მოღვაწე ბერების უფლებები შეზღუდული იყო, დედა მონასტრის ნებართვის გარეშე ძმათა რიცხვის გაზრდა, ან, თუნდაც, რაიმე შენობის აგება მკაცრად ეკრძალებოდათ. ამ უფლებრივ მდგომარეობას ბერძენი ბერები ბოროტად იყენებდნენ. ქართველთა ეკლესიას მოანგრიე გუმბათი, არ აძლევდნენ ზარის დარეკვის ნებას. სასმელი წყლის მილებით გაყვანას და შეშით სარგებლობას უკრძალავდნენ. თავს იმით იმართლებდნენ, რომ იცავდნენ ათონის მთის განაწესს, ქრისტიანი მოღვაწის უპირველესი მოვალეობა კი სრულად ავიწყდებოდათ. ქართველ ბერებს აკვირვებდათ ამგვარი სისასტიკე, მაგრამ ითმენდნენ უკეთესი მომავლის იმედით.
გადიოდა წლები. მამა სიმონი ყოველდღიური მსახურებით იყო დაკავებული. პერიოდულად ლოცვა-კურთხევით აღსავსე წერილებს უგზავნიდა ძმისშვილ ივანეს (სამწუხაროდ, ამ წერილებმა ჩვენამდე ვერ მოაღწია). ახარებდა მისი ოჯახის გამრავლება. მამა სიმონი ყურადღებას არ აკლებდა მშობლიურ სოფელს. მისივე დახმარებით აშენდა ეკლესია, რომელსაც ძმისშვილი ივანე პატრონობდა, ეხმარებოდა მოძღვარს და უვლიდა ეკლესიას. შემდგომ წლებში მამა სიმონმა ეკლესიას გამოუგზავნა ულამაზესი, ცისფერი მღვდლის სრული შესამოსელი, ასევე ვერცხლის ბარძიმი, ფეშხუმი, ჯვარი და ღვთისმსახურებისათვის საჭირო სხვა ნივთები.
1905 წლის მაისში ღვთივგანისვენა მღვდელსქემმონაზონმა თეოდოსიმ (ერისთავი), რაც განსაკუთრებული დანაკლისი იყო როგორც მამა სიმონისათვის, ასევე მთელი საძმოსათვის. იმავე წლის ოქტომბერში მამა სიმონი ათონის მთაზე მომხდარ არნახულ მიწისძვრას შეესწრო, რომლის შედეგად ძლიერ დაზიანდა ათონის მონასტრები, მათ შორის, განსაკუთრებით ივერთა მონასტერი. ნახევრად დაინგრა ათსაუკუნოვანი წმინდა ექვთიმეს კოშკი, გაიპო გუმბათები, თითქმის ბოლომდე დაინგრა წმინდა იოანე ნათლისმცემლის ტაძარი, კარის ღვთისმშობლის ეკლესიას გუმბათი მოერღვა. საკვირველად გადარჩა ქართველთა სავანე. მღვდელსქემმონაზონმა იონამ მძიმე მარხვა განუწესა საძმოს. მწარე დღეების გარდა, ხშირი იყო სამახსოვრო დღეებიც. ათონს ხშირად სტუმრობდნენ მოღვაწეები საქართველოდან, ასევე ევროპის უმაღლესი სასწავლებლების ქართველი სტუდენტები. საქართველოდან იგზავნებოდა სასულიერო და საერო შინაარსის ჟურნალ-გაზეთები.
ბერძენი ბერების უსამართლობით განაწამები ქართველები თავის დასაცავ გზებს ეძებდნენ. ივერთა მონასტრის არქიმანდრიტები ყოველ ოთხ წელიწადში ცვლიდნენ მოსკოვის მეტოქის მმართველს. სწორედ ამ მეტოქიდან შემოსდიოდათ უზარმაზარი შემოწირულობანი. ყოველი ახალი მმართველი უნდა დაემტკიცებინა სულთანს და რუსეთის საელჩოს (ქალკედონის ნახევერკუნძული, სადაც მდებარეობს ათონის მთა, 1913 წლამდე ოსმალეთის შემადგენლობაში შედიოდა).
როდესაც მოაწევდა ეს დროს მღვდელსქემმონაზონი იონა ჩადიოდა კონსტანტინეპოლში და რუსეთის ელჩსა და კონსულს სთხოვდა შუამდგომლობას. ამ თხოვნებმა შედეგი ვერ გამოიღო, რადგან ბერძენი ბერები ქრთამით იკაფავდნენ გზას. სამაგიეროდ, ქართველებზე გაბოროტებულებმა 1911 წელს საჩივარი შეიტანეს ათონის მთის უმაღლეს მმართველ ორგანოში - პროტატში: - „ქართველები არ გვემორჩილებიან და გთხოვთ მიიღოთ ზომები: ან დაგვიმორჩილეთ და განდევნეთო“. ქართველი ბერები გამოდევნისგან იმხანად ოსმალეთში მყოფმა არქიმანდრიტმა ნიკოლოზმა (ნამორაძე) იხსნა. იგი დაუკავშირდა სულთანის კართან დაახლოებულ მუსულმან ქართველებს გვარად ირემაძეებს და მათი საშუალებით გაიგზავნა ათონზე მოთხოვნა - თავი დაენებებინათ ქართველი ბერებისათვის. საბედნიეროდ, ივერთა მონასტერში არსებობდნენ ბერძნები ბერები, რომლებიც თანაუგრძნობდნენ დევნილ ქართველებს. მაგალითად, ბერი გრიგოლი და ბერი პართენი, რომელთაც სამასი ოქრო ასესხეს გაჭირვებაში ჩავარდნილ ქართველ ბერებს.
შემდგომ წლებში, პოლიტიკური ვითარება ბალკანეთში მკვეთრად შეიცვალა. დაიწყო ჯერ ბალკანეთის, ხოლო შემდეგ პირველი მსოფლიო ომები. ევროპა სისხლისღვრამ მოიცვა. ათონის მთაზე ვითარებას ისიც ძაბავდა, რომ მრავალეროვანი ათონის მაცხოვრებლების მშობლიური ქვეყნები ომში დაპირისპირებული აღმოჩნდა. რუსეთის 1917 წელს მომხდარმა რევოლუციამ რადიკალურად შეცვალა ვითარება. ათონზე შეწყდა შემოწირულობანი, რომელზეც მთელი ათონის მთა მნიშვნელოვანწილად იყო დამოკიდებული. მსოფლიო ომის გამო, გაუარესდა ეკონომიკური ვითარება, ჩამოვარდა შიმშილობა.
ათონის ივერთა მონასტრიდან ქართველთა გამოდევნა
რედაქტირება1918 წელს ნოე ჟორდანიას მთავრობის ანტიეკლესიური რეფორმების შედეგად, ეკლესია-მონასტრებს კუთვნილი მიწები ჩამოერთვა. ბუნებრივია, მათ შორის იყო ივერთა მონასტრის მამულებიც, რომლებსაც ბერძენი ბერები განაგებდნენ. საქართველოს მთავრობაზე განრისხებულმა არიქმანდრიტებმა ათონელ ქართველებზე იყარეს ჯავრი. 1918 წლის მიწურულს, მღვდელსქემმონაზონი იოანს (ხოშტარიას) გარდაცვალების შემდეგ ქართველებს წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სავანის დატოვება მოსთხოვეს. მამა სიმონი ძმობამ გამოირჩია ქართველი ბერების დროებით მმართველად. დიდი სადარდებელი და საფიქრალი დაეკისრა მამა სიმონს. მრავალჯერ ეახლა იგი, მღვდელმონაზვნებთან - იოანე (მაისურაძე) და მელეტისთან (თოფურია) ერთად, ივერთა მონასტრის არქიმანდრიტებს, მრავალჯერ ევედრა ქართველი ძმების სახელით, მაგრამ ბერძნებს ქართველთა მოშორება მტკიცედ ჰქონდათ გადაწყვეტილი. 1919 წლის 9 მარტს ივერთა მონასტრის მმართველი ბერები ჯარისკაცების თანხლებით მივიდნენ იოანე ღვთისმეტყველის სავანეში. მამა სიმონს ძალით წაართვეს გასაღებები და დაეპატრონენ სავანესა და მის ქონებას. ქართველ ბერებს მიეცათ უფლება, გაეტანათ პირადი ნივთები და ბიბლიოთეკის ნაწილი, ხოლო დანარჩენი ქონება, სურსათის მარაგის ჩათვლით, მიითვისეს. ქართველები დარჩნენ უბინაოდ, ყოველგვარ ნუგეშს მოკლებულნი. მამა სიმონი გაეშურა წმინდა პანტელეიმონის მონასტრის წინამძღვართან - არქიმანდრიტ მისაილთან თავშესაფრის სათხოვნელად. რუს ბერებთანაც გართულებულიყო ურთიერთობა, რადგან ზოგიერთი რუსი ბერი 1917 წლის საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდენას „რასკოლს“ უწოდებდა. არქიმანდრიტმა მისაელმა ქართველ ბერებს შესთავაზა სტეფანე პირველმოწამის სკიტში დაბინავება. ეს სენაკი ხევში, მეტად მოუხერხებელ და ნესტიან ადგილზე მდებარეობდა. რამდენიმე ბერმა უარი განაცხადა იქ ცხოვრებაზე, მაგრამ არჩევანი არ იყო. ქართველი ბერების ნაწილმა გადაწყვიტა ათონის მთის დატოვება და სამშობლოში დაბრუნება. მძიმე და ცრემლიანი იყო განშორება, მამები თითქოს გრძნობდნენ, რომ ვეღარ ნახავდნენ ერთმანეთს.
ბოლო წლები
რედაქტირება1920 წელს 9 ქართველი ბერი მღვდელსქემმონაზონ სიმონის წინამძღვრობით დასახლდა წმინდა სტეფანე პირველმოწამის სავანეში. მუხლჩაუხრელი შრომით ცდილობდნენ მოღვაწეები საარსებო საკვების მოპოვებას. ცხრა ბერიდან სამი ღრმადმოხუცი იყო და, ბუნებრივია, ფიზიკური შრომა აღარ შეეძლოთ. შრომას ნაჩვევი მამა სიმონი გაორმაგებული ძალით იღვწოდა. ბერები თიბავდნენ ბალახს, აგროვებდნენ კაკალს, შემდგომ ყიდდნენ და ასე, წვალებით ცხოვრობდნენ. მძიმე შრომამ და ცუდმა პირობებმა მამა სიმონი დააავადა. 1926 წელს იგი შეუძლოდ შეიქნა და იძულებული გახდა, პანტელეიმონის მონასტრის საავადმყოფოში ემკურნალა. მამა სიმონი უკვე 69 წლის იყო, ამიტომაც აღარ მოსდევდა ჩვეული ჯანმრთელობა. პანტელეიმონის მონასტრის ბერებმა მამა სიმონს დარჩენა შესთავაზეს, რადგან სტეფანე პირველმოწამის სავანეში დაბრუნება მოუსწრაფებდა სიცოცხლეს. ქართველმა ძმებმაც სთხოვეს საავადმყოფოში დარჩენილიყო და დაჰპირდნენ, რომ ხშირად ინახულებდნენ მას. რამდენიმე თვეში მამა სიმონი მომჯობინდა და უკვე შეძლო პანტელეიმონის მონასტრის სატრაპეზოში წამუშავება. რუსმა ბერებმა სენაკიც დაუთმეს სატრაპეზოსთან ახლოს. ყველამ შეიყვარა კეთილი, სათნო, მლოცველი და დარდიანი მოხუცი ტრაპეზარი. წმინდა სტეფანე პირველმოწამის სენაკში მომხდარმა 1932 წლის ხანძარმა და ბერი ბართლომეს დაღუპვამ გული მოუკლა მოხუცს. ბოლო წლებში სენაკიდან იშვიათად გამოდიოდა. 1942 წელს პანტელეიმონის მონასტრის საავადმყოფოში მშვიდობით მიაბარა სული უფალს მღვდელსქემმონაზონმა სიმონმა.