თამარიანი (ნაწარმოები)

„თამარიანი“ — ძველი ქართული ლიტერატურის კლასიკური ეპოქის სახოტბო თხზულება, რომლის ავტორად ტრადიციული ცნობებით, მიჩნეულია ჩახრუხაძე.

ხოტბის მთავარი ობიექტია თამარ მეფე. თხზულება დაწერილი უნდა იყოს თამარის ზეობის ხანაში, უფრო ზუსტად - ისტორიულ რეალიებზე დაყრდნობით, XIII საუკუნის პირველ ათწლეულში. კომპოზიციურად „თამარიანი“ წარმოადგენს ცალკეული ოდების კრებულს, რომელსაც აერთიანებს საერთო იდეური მიზანდასახულობა და ქების ობიექტები: თამარ მეფე, მისი მეუღლე დავით სოსლანი და ვაჟი ლაშა-გიორგი. თხზულებაში აღწერილია თამარ მეფის ქველი საქმეები. თამარის გარეგნულ მშვენიერებასთან ერთად, რაც აღნიშნულია იმავე ეპოქის სხვა თხზულებებშიც („აბდულმესიანი“, „ისტორიანი და აზმანი...“), გადმოცემულია მეფის სამაგალითო პირადი ღირსებანი. იგი წარმოდგენილია როგორც სახელოვანი წინაპრების (ვახტანგ გორგასლის, დავით აღმაშენებლის და სხვა) დიდებულ საქმეთა ჭეშმარიტი მემკვიდრე, ძლიერი ქართული სახელმწიფოს ურყევი ბურჯი. თამარის სახელმწიფოებრივ სიბრძნეს მხარს უმშვენებს დავით სოსლანის ბრწყინვალე მხედრული ნიჭი, რაც გამოვლინდა თხზულებაშივე აღწერილ მრავალრიცხოვან ბრძოლებში. ლაშა-გიორგი დასახულია საქართველოს მომავლის იმედად, მან უნდა განაგრძოს მშობლების დიადი საქმიანობა სამშობლოს საკეთილდღეოდ.

„თამარიანის“ ავტორი თავისი დროისთვის სწორ პოლიტიკურ ალღოს ავლენს. მისი აზრით, ქვეყნის ძლიერების საფუძველია ერთიანობა და ცენტრალიზებული ხელისუფლება, რომელსაც სათავეში უდგას მკაცრი, მაგრამ სამართლიანი თვითმპყრობელი. ხაზგასმულია საქართველოს როლი საერთაშორისო სარბიელზე. ისევე როგორც „აბდულმესიანში“, აქაც მძლავრადაა წარმოდგენილი მესიანისტური კონცეფცია: ქართული სახელმწიფოს მაღალი მისია თითქოს წინასწარვე იყო განსაზღვრული ღვთის მიერ. ძლიერი ქართული სახელმწიფო მეზობელი შეჭირვებული ქვეყნების დამცველია, ებრძვის მოძალებულ მუსლიმანობას, მეთაურობს იმ დროისთვის მოწინავე ქრისტიანული აღმსარებლობის დამკვიდრებას. თამარის სახეც ასეთი პოზიციიდანაა გაშუქებული: იგი ღვთისსწორია (იზოთეოზისის მოტივი), მეორე მესიაა, რომელსაც დაკისრებული აქვს მუსლიმანური კატასტროფისაგან ქრისტიანული სამყაროს ხსნა. ამ ნიშნით „თამარიანი“ სცილდება სახოტბო თხზულების ვიწრო პანეგირიკულ მიზანდასახულობას და ხატავს ფართო სოციალურ-პოლიტიკურ პანორამას. ავტორი ეროვნული იდეოლოგიის დამცველად გვევლინება. „თამარიანი“ არის აგრეთვე ძვირფასი ისტორიული წყარო, რომელშიც წარმოჩენილია ეპოქის ძირითადი იდეოლოგიის მიმართულებანი, უმთავრესი სოციალურ-პოლიტიკური მოვლენები თუ ცალკეული მნიშვნელოვანი ისტორიული რეალიები.

„თამარიანის“ ჟანრული თავისებურება განაპირობებს თხზულების სტილს - პოეტური მეტყველება ზვიადი და მაღალფარდოვანია; თვალში საცემია ეპითეტების სიუხვე („თამარ წყნარი, შესაწყნარი, ხმა-ნარნარი, პირ-მცინარი, მზე მცინარი, საჩინარი, წყალი მქნარი, მომდინარი...“ და ა. შ.), მოულოდნელი ასოციაციები, ლიტერატურული პარალელები, რომლებიც ავლენს ავტორის ღრმა განსწავლულობას (თხზულებაში მოხსენიებულია პერსონაჟები მსოფლიო მწერლობის სხვადასხვა ნიმუშიდან). სიტყვათწარმოების განსაკუთრებული სითამამე, რასაც ზოგჯერ აშკარად თვითმიზნური ხასიათი აქვს, მნიშვნელოვნად აძნელებს ტექსტის გაშიფვრას.

„თამარიანის“ კომპოზიციური თავისებურების გამო (ნ. მარის მოსაზრებით, თხზულება 11 სახოტბო და 2 ელეგიური ლექსისაგან შედგება; ი. ლოლაშვილი „თამარიანს“ 12 ოდის, 4 თითოსტროფიანი სახოტბო ლექსისა და 2 ფრანგმენტის კრებულად მიიჩნევს). ვარაუდობენ, რომ ოდები სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა პოლიტიკურ მოვლენებთან მიმართებით იქმნებოდა და შემდეგ გაააერთიანეს ერთ კრებულად. გამოთქმულია საწინააღმდეგო მოსაზრებაც: თხზულება უნდა წარმოადგენდეს ერთიან პოემას, რომელშიც გადმოცემულია თამარის ცხოვრების ძირითადი ეტაპები.

„თამარიანში“ ჩართული 2 პოეტური ფრაგმენტი, რომლებსაც ნ. მარი „ელეგიებს“ უწოდებდა, გადმოგვცემს უცნობი პოეტ-მოგზაურის რომანტიკულ თავგადასავალს და წარმოადგენს მისი მოგზაურობის ფართო მარშრუტს (ახლო აღმოსავლეთი, შუა აზია, ვოლგისპირეთი, აფრიკის ქვეყნები და სხვა) ერთგვარი პოეტური კომენტარით.

პოემა გამართულია შინაგანრითმებიანი ოცმარცვლიანი სალექსო საზომით, რომლის დამკვიდრება ტრადიციულად ჩახრუხაძეს მიეწერება.

„თამარიანის“ ჩვენამდე მოღწეული ხელნაწერები XVII-XVIII საუკუნეებით თარიღდება. ტექსტი გამოსცა პ. იოსელიანმა (1838); პირველი მეცნიერული გამოცემა ეკუთვნის ნ. მარს (1902). რუსულად თარგმნა შ. ნუცუბიძემ (1942).

იხილეთ აგრეთვე

• ჩახრუხაული

ლიტერატურა

• ბარამიძე ა., ნარკვევები ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, ტ. 3, თბ., 1952;
• კეკელიძე კ., ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. 2,თბ., 1958;
• ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. 2, თბ., 1966;
• ცაიშვილი ს., ქაე, ტ. 4, გვ. 580, თბ., 1979

რესურსები ინტერნეტში

• Lib.Ge თამარიანის სრული ტექსტი.
• თამარიანი pdf ფორმატში