ორბელები
ორბელები — აღმოსავლეთ საქართველოს დიდი ფეოდალური საგვარეულო XII-XIII საუკუნეებში. ორბელთა საგვარეულო ორბეთის ციხეს ფლობდა, და სწორედ აქედან მომდინარეობს მათი გვარის სახელწოდებაც.
საისტორიო წყაროებში ამ საგვარეულოდან პირველად მოხსენიებულია ივანე ორბელი (1110 წლის ამბებთან დაკავშირებით). განსაკუთრებით დაწინაურდნენ ორბელები დემეტრე I-ისა და დავით დემეტრეს ძის მეფობაში, როდესაც მათმა გვარმა მემკვიდრეობით მიიღო ამირსპასალარის სახელი, ხოლო საგამგეო ქვეყნად — ლორე.
ორბელების სახლის მეთაური ივანე სუმბატის ძე ორბელი ერთდროულად დაეუფლა ამირსპასალარისა და მანდატურთუხუცესის სახელს, და გიორგი III-ის დროს ანისის გამგებელიც იყო, ხოლო მისი ძმა ლიპარიტ ორბელი ჯერ ამილახორი და შემდეგ ქართლის ერისთავი გახდა. ამასაც არ დასჯერდნენ და გიორგი III-ის ნაცვლად ივანე ორბელის სიძის დემნა უფლისწულის გამეფებით სურდათ სამეფო კარზე და მთელს სამეფოში თავიანთი უპირველესი მდგომარეობის საბოლოოდ განმტკიცება (იხილეთ ორბელთა აჯანყება 1177-1178).
ორბელების შეთქმულება დამარცხდა და ისინი სასტიკად დაისაჯნენ. მათი მამული და საგვარეულო პატივი მეფის ერთგულ დიდებულებს ებოძათ. ფიზიკურ სასჯელს გადაურჩნენ მხოლოდ აზერბაიჯანის ათაბაგთან დახმარებისათვის გაგზავნილი ლიპარიტ სუმბატის ძე და მისი ძენი, რომელთაგან ივანე თამარის მეფობაში ფიცით დააბრუნეს საქართველოში, მაგრამ მამისეული ქონებიდან მხოლოდ ორბეთი დაუბრუნეს. თამარის დროსვე დააბრუნეს საქართველოში ლიპარიტის შვილიშვილი ლიპარიტ ელიგუმის ძე ორბელი, რომელსაც საგამგეოდ სივნიეთი (სომხ. Սյունիք)) უბოძეს. ორბელების ამ შტომ, რომელიც გასომხდა, რადგან სომხურ ენობრივ გარემოცვასა და სარწმუნოებაში მოექცა, შესძლო თავისი სახლისათვის კანონიერი მამულიც დაებრუნებინა და ძველი საგვარეულო პატივიც აღედგინა.
გენეალოგიური ხე
რედაქტირება| ივანე ორბელი მანდატურთუხუცესი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| სუმბატ ორბელი (სვიმონქმნილი) მანდატურთუხუცესი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ლიპარიტ ორბელი | ივანე ორბელი ამირსპასალარი, მანდატურთუხუცესი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ელიგუმ ორბელი | სუმბატ ორბელი | ტარსაიჭ ორბელი | სუმბატი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ლიპარიტ ორბელი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- იხ. გვ. 127, გვ. 177, გვ. 218 საქართველოს ისტორია უძველესი ხანიდან ჩვენს დრომდე. თბილისი, სახელმწიფო გამომცემლობა სასწ.-პედაგოგიური სპექტრი, 1940 დაარქივებული 2018-08-28 საიტზე Wayback Machine.
- გამქრალი ქართული საგვარეულო - ამბავი ორბელთა აღზევებისა და დაცემისა - ავტორი: თამაზ ჩიქვანაია, 29 სექტემბერი. 2018, 20:34 დაარქივებული 2020-07-01 საიტზე Wayback Machine.
- რას წერდა გასომხებული ორბელების შტოს წარმომადგენელი თავისი წინაპრების წარმოშობისა და საქართველოში მოსვლის შესახებ - ავტორი: გიორგი მახობეშვილი, 11 ოქტომბერი, 2019. 14:44
ლიტერატურა
რედაქტირება- ბერძენიშვილი, ნიკო: ეპიზოდი ფეოდალურ საგვარეულოთა სამამულო ბრძოლიდან XII საუკუნის საქართველოში, მის წგნ.: საქართველოს ისტორიის საკითხები, წგნ. 3, თბ., 1966;
- მეტრეველი, რიონ: შინაკლასობრივი ბრძოლა ფეოდალურ საქართველოში (XII ს.), თბ., 1973;
- ჯავახიშვილი, ივანე: ქართველი ერის ისტორია, წგნ., 2, თბ., 1965;
- ბოგვერაძე, აკაკი: ქსე, ტ. 7, გვ. 554, თბ., 1984