ვიკიპედია

ობიექტივიზმი (ფილოსოფია)

აინ რენდის ფილოსოფია
ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

ობიექტივიზმი — ფილოსოფიური სისტემა რომელიც რუსმა-ამერიკელმა მწერალმა აინ რენდმა განავითარა. რენდმა პირველად ობიექტივიზმი თავის მხატვრულ ნაწარმოებებში პირველწყარო (1943) და ატლანტმა მხრები გაშალა (1957), შემდგომ კი არამხატვრულ ესეებსა და წიგნებში აღწერა.[1] ლეონარდ პეიკოფმა, პროფესიონალმა ფილოსოფოსმა და რენდის მიერ დასახელებულმა მისმა ინტელექტუალურმა მემკვიდრემ,[2][3] შემდგომში ფილოსოფიას ფორმალური სტრუქტურა შესძინა. რენდი ობიექტივიზმს შემდეგნაირად აღწერდა: „ადამიანის, როგორც გმირის ყოფა, რომლისთვისაც საკუთარი ბედნიერება ცხოვრების მორალური მიზანია, პროდუქტიული მიღწევა — ყველაზე კეთილშობილური აქტივობა და გონება — ერთადერთი აბსოლუტი“.[4] პეიკოფი ახასიათებს ობიექტივიზმს, როგორც „დახურულ სისტემას“, რამდენადაც მისი „ფუნდამენტური პრინციპები“ დადგენილია რენდის მიერ და არ ექვემდებარება შეცვლას. ამასთან, მან აღნიშნა, რომ „ყოველთვის შეიძლება აღმოაჩინონ ახალი შედეგები, ახლებური გამოყენება და კავშირები“.[5]

ატლანტის ქანდაკება როკფელერ-ცენტრის წინ ნიუ-იორკში. აინ რენდის რომანთან ატლანტმა მხრები გაშალა მსგავსების გამო ქანდაკებას ხშირად ობიექტივისტური მოძრაობის სიმბოლოდ მიიჩნევენ, იმის მიუხედავად, რომ ქანდაკება 1937 წელს დაიდგა, ხოლო რენდის რომანი 1957 წელს გამოიცა.

ობიექტივიზმის მთავარი ბურჯი არის, რომ რეალობა გონებისგან დამოუკიდებლად არსებობს, ადამიანებს რეალობასთან პირდაპირი კავშირი გრძნობათა აღქმით აქვთ (იხილეთ პირდაპირი და არაპირდაპირი რეალიზმი). ობიექტივიზმის მიხედვით, შესაძლებელია ობიექტური ცოდნის მიღება აღქმის შედეგად კონცეფციის ფორმირებითა და ინდუქციური ლოგიკის გამოყენებით. ამ ფილოსოფიის მიხედვით, ადამიანის შესაფერისი მორალური მიზანი საკუთარი ბედნიერების მიღწევაა (იხილეთ რაციონალური ეგოიზმი) და ერთადერთი სოციალური სისტემა, რომელიც აღნიშნულ მორალთან შესაბამისობაშია, არის კაპიტალიზმი, რომელიც სრულად სცემს პატივს ინდივიდუალურ უფლებებს. ობიექტივიზმის სწავლებით, ხელოვნების დანიშნულება ადამიანის ცხოვრებაში მდგომარეობს იმაში, რომ ის რეალობის სელექციური რეპროდუქცით ადამიანის მეტაფიზიკური იდეების ტრანსფორმაციას ფიზიკურ ფორმაში, ხელოვნების ნიმუშში, ახდენს, რომლის გაგება/გააზრებაც შესაძლებელია და რომლის მიმართაც შეიძლება ადამიანს ემოციური პასუხი გააჩნდეს.

აკადემიური ფილოსოფოსები ძირითადად იგნორირებას უკეთებენ ან უარყოფენ რენდის ფილოსოფიას.[6] ამის მიუხედავად, ობიექტივიზმმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ლიბერტარიანელებსა და ამერიკელ კონსერვატორებზე.[7] ობიექტივისტთა მოძრაობა, რომელსაც საფუძველი რენდმა ჩაუყარა, მოწოდებულია, გაავრცელოს მისი იდეები საზოგადოებასა და აკადემიურ წრეებში.[8]

ფილოსოფია

რედაქტირება

რენდმა თავდაპირველად თავისი ფილოსოფიური იდეები თავისივე რომანებში „პირველწყარო“ და „ატლანტმა მხრები გაშალა“ ასახა. მან შემდგომში ისინი უფრო დეტალურად თავის პერიოდულ გამოცემებში The Objectivist Newsletter, The Objectivist და The Ayn Rand Letter და არამხატვრულ წიგნებში აღწერა, როგორებიცაა შესავალი ობიექტივიზმის ეპისტემოლოგიაში და ეგოიზმის უპირატესობა.[9]

სახელწოდება „ობიექტივიზმი“ სათავეს იღებს იმ იდეიდან, რომ ადამიანის ცოდნა და ღირებულებები ობიექტურია: ისინი არსებობს და განსაზღვრულია რეალობის ბუნებით, უნდა აღმოჩენილ იქნას გონებით და არ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ ვინ რას ფიქრობს მასზე.[10] რენდის მიხედვით, ეს სახელი მან იმიტომ აირჩია, რომ მისთვის უფრო უკეთესი სახელწოდება ეგზისტენციალიზმი, რომელიც არსებობის პრიმატს უსვამდა ხაზს, უკვე გამოყენებული იყო.[11]

რენდი ობიექტივიზმს ახასიათებდა, როგორც „დედამიწაზე ცხოვრების ფილოსოფიას“, რომელიც დაფუძნებულია რეალობას და რომელიც გამოყენება ადამიანისა და სამყაროს ბუნების, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, განსაზღვრის მეთოდად.[9]

ჩემი ფილოსოფია არის ადამიანის, როგორც გმირის ყოფა, რომლისთვისაც საკუთარი ბედნიერება ცხოვრების მორალური მიზანია, პროდუქტიული მიღწევა — ყველაზე კეთილშობილური აქტივობა და გონება — ერთადერთი აბსოლუტი.

მეტაფიზიკა: ობიექტური რეალობა

რედაქტირება

რენდის ფილოსოფია სამი აქსიომით იწყება: არსებობა, ცნობიერება და იდენტობის კანონი.[12] რენდმა განსაზღვრა აქსიომა, როგორც „დებულება, რომელიც განსაზღვრავს ცოდნის საფუძველს და ამ ცოდნასთან დაკავშირებული ნებისმიერ შემდგომ დებულებას, რომელსა აუცილებლად უნდა მოიცავდეს ყველა სხვა, მიუხედავად იმისა აღიარებს თუ არა ამას კონკრეტული ადამიანი“. აქსიომა არის წინადადება, რომელიც ამარცხებს მის უარმყოფელებს იმით, რომ ოპონენტებმა უნდა აღიარონ და გამოიყენონ იგი (აქსიომა) მისივე უარყოფის ნებისმიერი მცდელობის პროცესში.“[13] ობიექტივისტი ფილოსოფოსი ლეონარდ პეიკოფი აცხადებდა, რომ რენდის არგუმენტი აქსიომებზე „არ იყო მტკიცებულება იმის, რომ არსებობის, ცნობიერებისა და იდენტობის აქსიომები ჭეშმარიტებაა, არამედ ამტკიცებდა, რომ ისინი აქსიომებია, ცოდნის საფუძვლებია და შესაბამისად გარდაუვალიც.“[14]

რენდმა თქვა, რომ არსებობა არის აღქმადი და თავისთავად აშკარა ფაქტი ყველა სხვა ცოდნაზე დაყრდნობით, ანუ „არსებობა არსებობს“. შემდეგ მან თქვა, რომ არსებობა გულისხმობს რომ იყო „რაღაც“, რომ „არსებობა“ არის „იდენტობა“. ანუ, რაიმეს არსებობა ნიშნავს, რომ ის უნდა იყოს „სპეციფიკური ხასიათის სუბიექტი, შექმნილი სპეციფიკური ნიშნებისგან“. ის, რასაც არ აქვს ბუნება ან ნიშანი, არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს. არსებობის აქსიომა კონცეპტუალიზებულია, როგორც არაფრისგან რაიმეს დიფერენცირება, ხოლო იდენტობის კანონი კონცეპტუალიზებულია, როგორც განსხვავება ერთი რამის მეორისგან. ანუ იმის გაცნობიერება, რომ წინააღმდეგობები არ არსებობს, სხვა გადამწყვეტი საფუძველია დანარჩენი ცოდნისა. როგორც რენდმა დაწერა, „ფოთოლი ... ერთდროულად არ შეიძლება იყოს წითელი და მწვანე, მას არ შეუძლია ერთდროულად გაიყინოს და დაიწვას ... ა არის ა.“[15] ობიექტივიზმი უარყოფს ყველაფრის რწმენას, რაც არსებობის საზღვრებს სცდება.[16]

რენდი ამტკიცებდა, რომ ცნობიერება არის „იმის შეცნობა, რაც არსებობს“. როგორც მან აღნიშნა, „იყო შემეცნებული, ნიშნავს რომ შეიმეცნო „რაღაც“, რომ შემეცნება არ შეიძლება განცალკევებული და კონცეპტუალიზებული იყოს დამოუკიდებელი რეალობისგან.[17] „მას არ შეუძლია მხოლოდ შეიმეცნოს საკუთარი თავი, ვინაიდან არანაირი საკუთარი თავი არ არსებობს მანამ, სანამ სხვა რამეს არ შეიმეცნებს.“[18] შესაბამისად, ობიექტივიზმი აცხადებს, რომ გონება არ ქმნის რეალობას, არამედ საშუალებაა რეალობის აღმოჩენისა.[19] სხვაგვარად რომ ითქვას, არსებობას პირველობა აქვს შემეცნებასთან და ეს უკანასკნელი მასთან შესაბამისობაში უნდა იყოს. ნებისმიერ სხვა ტიპის არგუმენტს, მათ შორის მეტაფიზიკური სუბიექტივიზმის ან თეიზმის ნებისმიერ ვარიანტს, რენდი უწოდებდა „ცნობიერების პრიმატს“.[20]

ობიექტივიზმი მოქმედებისა და მიზეზობრიობის ახსნას იდენტობის აქსიომისგან იღებს, უწოდებს მიზეზობრიობას „იდენტობის კანონის მოქმედებასთან შეთავსებას“.[21] რენდის თანახმად, მოქმედებენ მხოლოდ სუბიექტები და ყოველი მოქმედება არის სუბიექტის მოქმედება. სუბიექტების მოქმედების წესი გამოწვეულია ამ სუბიექტების სპეციფიკური ბუნებით (ან „იდენტობით“); ისინი რომ განსხვავებული ყოფილიყვნენ, მაშინ სხვაგვარად იმოქმედებდნენ. ისევე როგორც სხვა აქსიომებში, მიზეზობრიობის აშკარა გაგება გამომდინარეობს პიროვნების მიზეზობრივი კავშირების პირველადი დაკვირვებებიდან მის ვერბალურ დადგენამდე და წარმოადგენს შემდგომი ცოდნის საფუძველს.[22]

ეპისტემოლოგია: გონება

რედაქტირება

რენდის თანახმად, აღქმის საშუალებით ცოდნის მიღებისთვის საჭიროა ნება (ან თავისუფალი ნების გამოხატვა) და დამტკიცების კონკრეტული მეთოდის შესრულება დაკვირვებით, კონცეპტის ფორმირებით, ინდუქციური და დედუქციური მსჯელობით. მაგალითად, დრაკონების არსებობის გულწრფელი რწმენა არ ნიშნავს, რომ ისინი ნამდვილად არსებობენ. მისი ჭეშმარიტების დასადგენად აუცილებელია მტკიცებულებათა დამტკიცების პროცესი, რომელიც საფუძველია კონკრეტული ცოდნის.[23]

ობიექტივიზმის ეპისტემოლოგია იწყება იმ პრინციპით, რომ „შემეცნება იდენტიფიცირებაა“. ეს არის მეტაფიზიკური პრინციპის, „არსებობა იდენტობაა“, პირდაპირი შედეგი[24] რენდმა განსაზღვრა „გონება“ როგორც „უნარი, რომელიც განსაზღვრავს და აერთიანებს ადამიანის გრძნობის ორგანოებით მოწოდებულ მასალას“.[25] რენდმა დაწერა: „მეთოდის ფუნდამენტური კონცეფცია, რომელზეც ყველა სხვა დანარჩენია დამოკიდებული, არის ლოგიკა. ლოგიკის განმასხვავებელი მახასიათებელი (არაწინააღმდეგობრივი იდენტიფიცირების ხელოვნება) მიუთითებს მოქმედებათა ბუნებასა (ცნობიერების მოქმედება საჭიროა სწორი იდენტიფიკაციის მისაღწევად) და მათ მიზანზე (ცოდნა) - ლოგიკური დასკვნის პროცესის, ხანგრძლივობის, სირთულის ასევე ნებისმიერ მოცემულ შემთხვევაში ლოგიკის გამოყენებაში არსებული კონკრეტული შემეცნების პრობლემის გამოკლებით.“[26]

რენდის თანახმად, ცნობიერება ფლობს სპეციფიკურ და სასრულ იდენტობას, ისევე როგორც ყველა დანარჩენი რამ, რაც არსებობს; ამიტომ, იგი უნდა მოქმედებდეს დადასტურების კონკრეტული მეთოდით. An item of knowledge cannot be "disqualified" by being arrived at by a specific process in a particular form. ამრიგად, რენდისთვის ის ფაქტი, რომ ცნობიერება თავისთავად უნდა ფლობდეს იდენტობას, გულისხმობს როგორც უნივერსალური სკეპტიციზმის უარყოფას, რომელიც დაფუძნებულია ცნობიერების „საზღვრებზე“, ასევე უარყოფს ნებისმიერ განაცხადს, რომელიც მიემართება გამოცხადებას, ემოციებს ან რწმენაზე დაფუძნებულ შეხედულებებს.

ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია ამტკიცებს, რომ ყველა ცოდნა საბოლოოდ ემყარება აღქმას. „აღქმა და არა შეგრძნება დადგენილია, თავისთავად ცხადია.“[27] რენდმა გრძნობების მართებულობა აქსიომად მიიჩნია და თქვა, რომ საპირისპირო სავარაუდო არგუმენტები, რომლებიც ეჭვქვეშ აყენებენ ცნებების ვალიდურობას და შედეგად გრძნობების ვალიდურობას,[28] „მოპარული ცნებებით“ დაშვებული შეცდომაა.[29] მან თქვა, რომ ფიზიოლოგიურად განსაზღვრული აღქმა უშეცდომოა. მაგალითად, ოპტიკური ილუზია ნანახის კონცეპტუალური იდენტიფიკაციის დროს დაშვებული შეცდომაა და არა თვითონ მხედველობის.[30] ამრიგად, გრძნობათა აღქმის სისწორე არ ექვემდებარება მტკიცებას (რადგან ამას ყველა მტკიცებულება ითვალისწინებს და დადასტურება მხოლოდ სენსორული მტკიცებულების წარდგენის საკითხია) და არც მისი ვალიდურობა უნდა იუარყოს (ვინაიდან კონცეპტუალური ინსტრუმენტები, რომლებიც უნდა გამოიყენო, სენსორული მონაცემებიდან მომდინარეობს). შესაბამისად, აღქმის პროცესში დაშვებული შეცდომა შეუძლებელია. შესაბამისად, რენდმა უარყო ეპისტემოლოგიური სკეპტიციზმი, რადგან მან თქვა, რომ სკეპტიკოსების მოსაზრება ცოდნაზე, რომ ის ფორმის ან აღქმის საშუალებებით „დამახინჯებულია“, შეუძლებელია.[30]

ობიექტივისტური თეორია ერთმანეთისგან განასხვავებს „ფორმას“ და „საგანს“. ფორმა, რომელშიც ორგანიზმი აღიქვამს რაიმეს, განისაზღვრება მისი სენსორული სისტემების ფიზიოლოგიით. რა ფორმითაც აღიქვამს ორგანიზმი მას, რასაც აღიქვამს, აღქმის ობიექტი, კი რეალობაა[31] რენდმა შესაბამისად უარყო კანტიანური დიქოტომია „ჩვენს მიერ აღქმულ საგნებსა“ და „მათ თავისთავად ფორმებს“ შორის.

თავდასხმა ადამიანის ცნობიერებაზე და, განსაკუთრებით, მის კონცეპტუალურ უნარზე, ემყარება უპირობო წინაპირობას, რომ ცნობიერების „პროცესის“ მიერ მიღებული ნებისმიერი ცოდნა აუცილებლად სუბიექტურია და არ შეიძლება შეესაბამებოდეს რეალობის ფაქტებს, რადგან იგი „დამუშავებული“ ცოდნაა ... [მაგრამ] ყველანაირი ცოდნა დამუშავებული ცოდნაა - იქნება ეს გრძნობის, აღქმის თუ კონცეპტუალურ დონეზე. „დაუმუშავებელი“ იქნება ისეთი ცოდნა, რომელიც შემეცნების საშუალების გარეშე იქნება მოპოვებული.[32]

ეპისტემოლოგიის ასპექტი, რომელიც რენდმა ყველაზე მეტად დაწვრილებით განიხილა, არის კონცეფციის ფორმირების თეორია, რომელიც მან წარმოადგინა წიგნში „შესავალი ობიექტივიზმის ეპისტემოლოგიაში“. იგი ამტკიცებს, რომ ცნებები ფორმირდება „გაზომვის უგულვებელყოფის“ პროცესის შედეგად. პეიკოფმა ეს შემდეგნაირად აღწერა:

კონცეფციის შესაქმნელად, მსგავსების საფუძველზე (რაც გამოარჩევს რაიმეს სხვა კონკრეტულისგან) საჭიროა მენტალურად „განცალკევდეს“ რაიმე კონკრეტულთა ჯგუფები (მკაფიო აღქმის ერთეულები), (მსგავსება არის „ურთიერთობა ორი ან მეტი არსებულის, რომლებსაც აქვთ ერთი და იგივე მახასიათებელი, მაგრამ განსხვავებული ზომით ან ხარისხით); შემდგომ, გაზომვის უგუვებელყოფის პროცესით, ხდება ამ არსებულთა ინტეგრაცია ერთ გონებრივ ერთეულში: კონცეპტში, რომელიც ერთ ჯგუფს აკუთვნებს ამ არსებულთა ჯგუდს (პოტენციურად უსაზღვრო რაოდენობა). ინტეგრაციის პროცესი სრულდება და ირჩევა აღქმითი სიმბოლო „სიტყვა“ მის აღსანიშნად. „კონცეფცია არის ორი ან მეტი ერთეულის გონებრივი ინტეგრაცია, რომელსაც აქვს იგივე სხვებისაგან განმასხვავებელი მახასიათებელი (თვისებები), მათი გაზომვითი მაჩვენებლები კი უგუვებელყოფილია.“[33]

რენდის მიხედვით, გაზომვითი მახასიათებლების უგუვებელყოფა არ ნიშნავს იმას, ისინი არარსებულად ითვლება. ეს გულისხმობს, რომ „ზომები არსებულია, მაგრამ არ არის დაკონკრეტებული“, რომ ზომების „აუცილებლად“ არსებობა პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია. აქ პრინციპი შემდეგია: შესაბამისი ზომებო შეიძლება არსებობდეს რაიმე რაოდენობით, მაგრამ ასევე შეიძლება არსებობდეს „სხვა“ რაოდენობითაც.“[34]

რენდი ამტკიცებდა რომ კონცეპტები ორგანიზებულია იერარქიულად. კონცეპტი როგორიცაა „ძაღლი“ აერთიანებს ყველა არსებულ ძაღლს, რაც აღქმაში არსებობს და შესაძლოა განცალკევებული (პუდელის, ტაქსასა და სხვა ჯიშების მიხედვით) ან ინტეგრირებული (კატასთან და სხვებთან ერთად ცხოველის კონცეპტში) იქნეს. აბსტრაქტული კონცეპტი, როგორიცაა „ცხოველი“ შეიძლება „აბსტრაქციიდან აბსტრაქციამდე“ კიდევ ინტეგრირდეს „ცოცხალ ორგანიზმებში“. კონცეპტები ფორმირდება ცოდნის არსებობის კონტექსტში. პატარა ბავშვი ასხვავებს ერთმანეთისგან ძაღლს, კატას და ქათამს, მაგრამ არ შეუძლია ძაღლის კონცეფტის შესაქმნელად განასხვავოს ისინი ღრმა ზრვის ჭიებისგან ან სხვა ცხოველებისგან, რომელთა ვინაობაც ჯერ არ იცის.[35]

კონცეფციების, როგორც „ღია“ კლასიფიკაციების დახასიათების გამო, რომლებიც სცილდება მათ წარსულ ან ახლანდელ განსაზღვრებებში მოცემულ მახასიათებლებს, ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია უარყოფს ანალიზურ-სინთეზურ განსხვავებებს, როგორც ყალბ დიქოტომიას.[36] და ასევე უარყოფს აპრიორი ცოდნის არსებობის შესაძლებლობას.[37]

რენდმა „შეგრძნების“ ცოდნის წყაროდ გამოყენება უარყო. ის აღიარებდა ემოციების მნიშვნელობას ადამიანში, მაგრამ ამტკიცებდა, რომ ისინი მხოლოდ შედეგი იყო ადამიანის უკვე მიღებული ცნობიერი ან ქვეცნობიერი იდეების და არა რეალობის შეცნობის გზები. „ემოციები შეცნობის საშუალებები არ არის“[38] რენდი ასევე უარყოფდა რწმენას ან მისტიციზმს, რასაც რწმენის სინონიმად იყენებდა. ის აღწერდა რწმენას, როგორც „მტკიცების მიღებას ყველანაირი სამხილის გარეშე, რომელიც საკუთარი გრძნობებისა და გონების მიერ აღმოჩენილი სამხილებს ეწინააღმდეგება ან საერთოდ კავშირშიც არაა მასთან... მისტიციზმი არის განაცხადი არარაციონალურ, განუსაზღვრადსა და უცნობზე, როგორიცაა „ინსტინქტი“, „ინტუიცია“, „გამოცხადება“ ან „უბრალოდ იცის“ ცოდნის სხვა ფორმა[39] გამოცხადებაზე დაყრდნობა იგივეა, რაც უიჯას დაფაზე დაყრდნობა; it bypasses the need to show how it connects its results to reality. Faith, for Rand, is not a "short-cut" to knowledge, but a "short-circuit" destroying it.[40]

ობიექტივიზმი აცნობიერებს იმ ფაქტებს, რომ ადამიანს აქვს შეზღუდული ცოდნა, დაუცველია შეცდომისგან და მყისიერად ვერ აცნობიერებს მისი ცოდნის ყველა შესაძლო ეფექტს.[41] პეიკოფის თანახმად, საკითხში დარწმუნება მაშინ შეიძლება, თუ ყველა არსებული მტკიცებულება დაადასტურებს მას, ანუ, შესაძლებელია, რომ ის ლოგიკურად დაუკავშირდეს დანარჩენ ცოდნას; ამის შემდგომ უკვე დასაშვებია დარწმუნება კონკრეტულ საკითხზე.[42]

რენდმა უარყო რაციონალისტური / ემპირიული ტრადიციული დიქოტომია, ამტკიცებდა, რომ ის ცრუ ალტერნატივას წარმოადგენს: კონცეპტუალურად აღქმისგან დამოუკიდებლად დაფუძნებული ცოდნა (რაციონალიზმი) აღქმებზე დაფუძნებული კონცეფციებისაგან დამოუკიდებელი ცოდნის (ემპირიზმი) წინააღმდეგ. რენდი ამტკიცებდა, რომ არც ეს არის შესაძლებელი, რადგან გრძნობები ადამიანს ამარაგებს ცოდნის მასალით, ხოლო კონცეპტუალური პროცესი იმისთვის არის საჭირო, რომ გასაგები თეორემები შეიქმნას.

ეპისტემოლოგიის კრიტიკა

რედაქტირება

ფილოსოფოსი ჯონ ჰოსპერი, რომელზეც ზეგავლენა რენდმა მოახდინა და იზიარებდა მის მორალურ და პოლიტიკურ მოსაზრებებს, არ ეთანხმებოდა მის აზრებს ეპისტემოლოგიურ საკითხებზე.[43] ზოგიერთი ფილოსოფოსი, მაგალითად ტიბორ მაჩანი, ამბობდა, რომ ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია სრული არ იყო.[44]

ფსიქოლოგიის პროფესორი რობერტ ლ. კემპბელი წერს, რომ გაურკვეველი რჩება ურთიერთობა ობიექტივისტურ ეპისტემოლოგიასა და კოგნიტურ მეცნიერებას შორის, რადგან რენდს ჰქონდა მოსაზრებები ადამიანის შემეცნებისა და მისი განვითარების შესახებ, რომლებიც ფსიქოლოგიას ეკუთვნის, თუმცა რენდმა ასევე თქვა, რომ ფილოსოფია ლოგიკურად წინ უსწრებს ფსიქოლოგიას და არანაირად არ არის მასზე დამოკიდებული.[45][46]

ფილოსოფოსები რანდალ დიპერტი და როდერიკ თ. ლონგი ამტკიცებენ, რომ ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია აერთიანებს აღქმის პროცესს, რომლის მიხედვითაც ხდება განსჯა, მათი გამართლების გზით და ამით გაუგებარია, თუ როგორ შეიძლება სენსორულმა მონაცემებმა მართებულად ცნოს თეორემებად სტრუქტურირებული განსჯები.[47][48]

ეთიკა: პირადი ინტერესი

რედაქტირება

ობიექტივიზმი ეთიკური საკითხების ფართო დამუშავებას მოიცავს. რენდმა მორალის შესახებ თავის ნაშრომებში ჩვენ ცოცხლები (1936), ატლანტმა მხრები გაშალა (1957) და ეგოიზმის უპირატესობა (1964) ისაუბრა. რენდი მორალს განმარტავს, როგორც „ღირებულებათა კოდექსს, რომლითაც ადამიანი მოქმედებებისა და გადაწყვეტილების მიღების დროს ხელმძღვანელობს. აღნიშნული მოქმედებები და გადაწყვეტილებები წყვეტს, თუ რა იქნება ცხოვრების მიზანი და მისი კურსი.“[49] რენდმა აღნიშნა, რომ პირველი შეკითხვა არ დაისმის, თუ რა უნდა იყოს ღირებულებების კოდექსი, არამედ პირველი კითხვა მდგომარეობს იმაში, „საერთოდ სჭირდება თუ არა ადამიანს ღირებულებები - და რატომ?“ რენდის თანახმად, „მხოლოდ“ ცხოვრების „კონცეფციის არსებობა ქმნის ღირებულების ცნების არსებობას შესაძლებელს“ და ის ფაქტი, რომ ცოცხალი ქმნილება არსებობს განსაზღვრავს იმასაც, თუ რა უნდა გააკეთოს მან.[50] რენდმა აღნიშნა: „სამყაროში მხოლოდ ერთი ფუნდამენტური ალტერნატივაა: არსებობა ან არარსებობა - და ეს ეხება მხოლოდ ცოცხალ ორგანიზმებს. უსულო მატერიის არსებობა უპირობოა, ხოლო სიცოცხლის არსებობა უპირობო არ არის: ის დამოკიდებულია [...] მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმია მუდმივი ალტერნატივის წინაშე: სიცოცხლე თუ სიკვდილი“.

რენდი ამტკიცებდა, რომ ადამიანის თავისუფალი ნების ძირითადი არჩევანია: „იფიქრო ან არ იფიქრო“. „აზროვნება არ არის ავტომატური ფუნქცია. მისი ცხოვრების ნებისმიერ საათში, ადამიანს შეუძლია თავისუფლად იფიქროს ან თავი აარიდოს ამ ძალისხმევას. აზროვნება მოითხოვს სრულფასოვან, ცნობიერ მდგომარეობას. ადამიანის მიერ თავის ცნობიერებაზე კონცენტრირების აქტი ნებაყოფლობითია. ადამიანს შეუძლია კონცენტრირდეს და მთლიანად, აქტიურად და მიზნობრივად შეიმეცნოს რეალობა ან შეუძლია მოადუნოს ყურადღება და ნება დართოს საკუთარ თავს, ნახევრადცნობიერის გავლენაში იყოს და merely reacting to any chance stimulus of the immediate moment, at the mercy of his undirected sensory-perceptual mechanism and of any random, associational connections it might happen to make.“[51] რენდის თანახმად, თავისუფალი ნების მქონე ადამიანებმა უნდა „აირჩიონ“ თავიანთი ღირებულებები: მათ საკუთარი სიცოცხლე როგორც მთავარი და საბოლოო ღირებულება, ავტომატურად არ აქვთ. ადამიანის ქმედებები ხელს უწყობს თუ საფრთხეს უქმნის მის ცხოვრებას, ეს ფაქტის საკითხია, როგორც სხვა ყველა ორგანიზმში, მაგრამ იმოქმედებს თუ არა ადამიანი თავისი კეთილდღეობისთვის, ეს მისი გადასაწყვეტია და ადამიანის ფიზიოლოგიაში არ არის განსაზღვრული. „ადამიანს აქვს შესაძლებლობა, იმოქმედოს, როგორც საკუთარი თავის დამანგრეველი - და ის მთელი ისტორიის განმავლობაში ასე იქცევა.“[52]

რომანში „ატლანტმა მხრები გაშალა“ რენდი წერს: „ადამიანის გონება ადამიანის მისი გადარჩენის ძირითადი იარაღია. ადამიანს ეძლევა სიცოცხლე, თუმცა გადარჩენა არა. სხეული ეძლევა მას, თუმცა ავტომატური შენურჩუნება არა. გონება ეძლევა მას, თუმცა მისი შინაარსი არა. ცოცხალი რომ დარჩეს, მან უნდა იმოქმედოს და სანამ იმოქმედებს, მან უნდა იცოდეს თავისი მოქმედების ბუნება და მიზანი. მას არ შეუძლია იკვებოს, თუ არ იცის საკვებისა და მისი მიღების გზის შესახებ. მას არ შეუძლია თხრილი გათხაროს - ან ააშენოს ციკლოტრონი, თუ არ იცის მისი მიზანი და ამის მისაღწევი საშუალებები. ცოცხალი რომ დარჩეს, მან უნდა იფიქროს.“[53] თავის რომანებში „პირველწყარო“ და „ატლანტმა მხრები გაშალა“ იგი ასევე ხაზს უსვამს პროდუქტიული მუშაობის, რომანტიკულ სიყვარულისა და ხელოვნების მნიშვნელობას ადამიანის ბედნიერებაში. ასევე დრამატიზებას უკეთებს მათი მიღწევის ეთიკურ ხასიათს. ობიექტივიზმის ეთიკის ძირითადი ღირსება არის რაციონალურობა, რადგან რენდისთვის ეს იყო ცოდნის წყარო, ღირებულებათა ერთადერთ მსაჯული და მოქმედებათა ერთადერთ სახელმძღვანელო“.[54]

რენდმა თქვა, რომ მორალური კოდექსის მიზანია მოგვაწოდოს პრინციპები, რომელთა მიხედვითაც ადამიანს შეუძლია მიაღწიოს იმ ღირებულებებს, რაც მისი გადარჩენისთვისაა საჭირო.[55] რენდი წერს:

თუ [ადამიანი] გადაწყვეტს, რომ იცხოვროს, რაციონალური ეთიკა ეუბნებამ თუ რა ქმედებებია განსახორციელებელი მისი არჩევანის განსახორციელებლად. თუ აირჩევს, რომ არ იცხოვროს, ბუნება შესაბამის გზას აიღებს. რეალობა ადამიანს უამრავი სავალდებულოდ გასაკეთებელირ ამით უპირისპირდება, თუმცა ყველა მათგანი პირობითია: ფორმულა რეალური აუცილებლობის ასეთია: „შენ უნდა, თუ –“ და „თუ“ აქ ადამიანის არჩევანს მიემართება: „თუ გსურს მიაღწიო კონკრეტულ მიზანს“.[56]

რენდის აზრით, ადამიანის უპირველესი მორალური ვალდებულება საკუთარი კეთილდღეობის მიღწევაა - სწორედ მისი ცხოვრებისთვის და მის ინტერესებშია, რომ ის დაემორჩილოს მორალურ კოდექსს.[57] ეთიკური ეგოიზმი ადამიანის ცხოვრების ზნეობრივ სტანდარტად ჩამოყალიბების შედეგია.[58] ერთადერთი ალტერნატივა ის იქნება, რომ მათ იცხოვრონ რეალობაზე ორიენტირების გარეშე.

პირადი ინტერესის მხარდაჭერით რენდი შედეგად ალტრუიზმს უარყოფს. ის ალტრუიზმს აუგუსტ კომტის მიხედვით განმარტავს - ადამიანის მორალური ვალდებულება სხვებისთვის ცხოვრებაა (მან შექმნა ეს ტერმინი). რენდი ასევე უარყოფდა სუბიექტივიზმს. მისი აზრით, „ახირებების თაყვანისცემით“ ან „ჰედონიზმით“ ცხოვრება ნიშნავს, რომ ადამიანი სუბადამიანურ დონეზე ცხოვრობს და არ აქვს სურვილი, რომ თავისი რეალური ცხოვრებით იცხოვროს. ასეთი ადამიანი ღირებულების სტანდარტად იმას ირჩევს, რასაც გაუაზრებლად აფასებს და არა იმას, რაც რეალურად ხელს უწყობს მისი ცხოვრების გაუმჯობესებას. ეს ყველაფერი ეწინააღმდეგება იმ ფაქტს, რომ, ეგზისტენციალურად, ის არის ადამიანი და შესაბამისად რაციონალური ორგანიზმი. ცნება „მე ვაფასებ“ ახირებების თაყვანისცემასა და ჰედონიზმში შეიძლება შემდეგი ცნებებით შეიცვალოს: „ჩვენ ვაფასებთ“, „ის აფასებს“, „ისინი აფასებენ“, „ღმერთი აფასებს“. და მაინც ყველა მათგანი რეალობისგან მოწყვეტილი იქნება. რენდმა უარყო რაციონალური ეგოიზმის გათანაბრება ჰედონისტურ ან ახირების თაყვანისმცემელ ეგოიზმთან - „ეგოიზმი ეგოს გარეშე“. მან თქვა, რომ პირველი მათგანი კარგია, ხოლო მეორე ცუდი, და მათ შორის ფუნდამენტური განსხვავებაა.[59]

რენდისთვის ყველა ღირსება არის გონების, როგორც ადამიანის გადარჩენის ძირითადი იარაღის, გამოვლინება სხვადასხვა საკითხში: რაციონალობა, პატიოსნება, სამართლიანობა, დამოუკიდებლობა, მთლიანობა, პროდუქტიულობა და სიამაყე - თითოეულ მათგანს იგი გარკვევით ხსნის ნაშრომში „ობიექტივისტური ეთიკა“.[60] ობიექტივისტური ეთიკის არსი შეჯამებულია რომანის „ატლანტმა მხრები გაშალა“ გმირის ჯონ გალტის ფრაზით: „ვფიცავ ჩემს ცხოვრებასა და მისდამი სიყვარულს, რომ არასდროს ვიცხოვრებ სხვა ადამიანის გულისთვის და არც ვთხოვ არავის, რომ ჩემთვის იცხოვროს.“[61]

ეთიკის კრიტიკა

რედაქტირება

ზოგიერთი ფილოსოფოსი აკრიტიკებს ობიექტივისტურ ეთიკას. ფილოსოფოსი რობერტ ნოზიკი ამტკიცებს, რომ რენდის ფუნდამენტური არგუმენტი სუსტია, რადგან ის არ ხსნის იმას, თუ რატომ არ შეიძლება ვინმეს რაციონალურად ერჩივნოს სიკვდილი და ღირებულებების არ ქონა, რათა სხვა რამეს განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭოს. ის ამტკიცებს, რომ მისი მცდელობა დაიცვას ეგოიზმის ზნეობა მაგალითია იმის, რომ არგუმენტის საფუძველი დასკვნის მხარდაჭერის ნაცვლად, მის ავტომატურ ჭეშმარიტებას ითვალისწინებს. ნოზიკი ასევე ამტკიცებს, რომ რენდის მიერ დევიდ ჰიუმის ცნობილი პრინციპის, პრობლემის გადაწყვეტა არადამაკმაყოფილებელია. ამის საპასუხოდ, ფილოსოფოსები დუგლას ბ. რასმუსენი და დუგლას დენ უილი ამტკიცებენ, რომ ნოზიკმა შეცდომით წარმოადგინა რენდის არგუმენტები.[62][63]

ჩარლზ კინგმა გააკრიტიკა რენდის მაგალითი დაუნგრეველი რობოტის შესახებ, რათა ეჩვენებინა სიცოცხლის ღირებულება, როგორც არასწორი და დამაბნეველი.[64] საპასუხოდ, პოლ სენტ ბ. ბლერმა დაიცვა რენდის ეთიკური დასკვნები, ამასთან, ირწმუნებოდა, რომ მისი არგუმენტები შესაძლოა არ ყოფილიყო გაზიარებული რენდის მიერ.[65]

პოლიტიკა: ინდივიდუალური უფლებები და კაპიტალიზმი

რედაქტირება

რენდის მიერ ინდივიდუალური თავისუფლების დაცვა აერთიანებს ელემენტებს მთელი მისი ფილოსოფიიდან.[66] ვინაიდან გონება ადამიანის ცოდნის საშუალებაა, ამიტომ ის თითოეული ადამიანის გადარჩენის ყველაზე ფუნდამენტური საშუალებაა და აუცილებელია ღირებულებების მისაღწევად.[67] ძალის გამოყენება, იქნება ეს ძალა სახელმწიფოდან წარმოშობილი თუ კრიმინალისგან, ან მუქარა ანეიტრალებს პიროვნების გონების პრაქტიკულ ეფექტს. რენდის თანახმად, „ადამიანის გონება არ იმუშავებს თუ ის იარაღის მიზანშია ამოღებული“.[68] ამიტომ, ადამიანთა ორგანიზებული ქცევის ერთადერთი ტიპი, რომელიც შეესაბამება გონების მოქმედებას არის ნებაყოფლობითი თანამშრომლობა. დარწმუნება არის გონების მეთოდი. თავისი ბუნებით, აშკარად ირაციონალური ვერ დაეყრდნობა დარწმუნების გამოყენებას და საბოლოოდ ძალის გამოყენებას მიმართავს.[69] შესაბამისად გონება და თავისუფლება ურთიერთკავშირშია, ისევე როგორც მისტიციზმი და ძალადობა, როგორც თავად ამტკიცებს. ფიზიკური ძალის წამოწყება სხვისი ნების საწინააღმდეგოდ არის ამორალური,[70] ისევე, როგორც ძალადობის არაპირდაპირი წამოწყება მუქარის საშუალებით,[71] ასევე თაღლითობა,[72] ან ხელშეკრულების დარღვევა.[73] სამაგიეროდ, თავდაცვითი ან საპასუხო ძალის გამოყენება მიზანშეწონილია.[74]

ობიექტივიზმი ამტკიცებს, რომ რადგანაც მორალური ღირებულებების მიღწევისთვის აუცილებელია გონების გამოყენება ძალადობის გარეშე, შესაბამისად თითოეულ ინდივიდს აქვს ხელშეუვალი მორალური უფლებები, თავისი განსჯით იმოქმედოს და შეინარჩუნოს მის ქმედების პროდუქტი. პეიკოფმა, განმარტა უფლებების საფუძველი და თქვა: „შინაარსობრივად, როგორც დამფუძნებელმა მამებმა აღიარეს, არსებობს ერთი ფუნდამენტური უფლება, რომელსაც აქვს რამდენიმე განშტოება. ძირითადი უფლებაა სიცოცხლის უფლება. მისი ძირითადი განშტოებებია თავისუფლება, საკუთრება და ბედნიერებისკენ სწრაფვა.[75] „უფლება არის ზნეობრივი პრინციპი, რომელიც განსაზღვრავს და სანქცირებს ადამიანის მოქმედების თავისუფლებას სოციალურ კონტექსტში.“[76] ეს უფლებები უნდა გაგებული იქნეს როგორც ქმედების უფლება და არა შედეგის ან რაიმე ნივთის უფლება და ვალდებულებები, რომლებსაც უფლებები ქმნის ნეგატიური ხასიათისაა ბუნებაში: ნებისმიერმა ადამიანმა თავი უნდა შეიკაოს სხვისი უფლების დარღვევისგან.[77] ობიექტივისტები უარყოფენ უფლებების სხვა ცნებებს, როგორიცაა პოზიტიური უფლებები ან ცხოველთა უფლებები[78] ობიექტივიზმი აცხადებს, რომ ერთადერთი სოციალური სისტემა, რომელიც მთლიანად ცნობს ინდივიდუალურ უფლებებს, არის კაპიტალიზმი[79] უფრო დაზუსტებით, როგორც რენდი აღწერდა, „სრული, წმინდა, გაუკენტროლობელი, დაურეგულირებელი კაპიტალიზმი“.[80] ობიექტივიზმი კაპიტალიზმს ღარიბებისთვის ყველაზე კარგ სოციალურ სისტემად მიიჩნევს, თუმცა ეს ამ სისტემის გამართლების მთავარი მიზეზი არ არის.[81] ნაცვლად, კაპიტალიზმი ერთადერთი მორალური სისტემაა. ობიექტივიზმი ამტკიცებს, რომ მხოლოდ იმ საზოგადოებებს აქვთ თვითგამორკვევის უფლება, რომლებიც თავისუფლების დამკვიდრებას ცდილობენ.[82]

ობიექტივიზმი აღწერს მთავრობას, როგორც „ფიზიკური ძალის საპასუხო გამოყენების ობიექტური კონტროლის - ანუ ობიექტურად განსაზღვრულ კანონების ქვეშ მოქცევის საშუალებას“; ამრიგად, მთავრობა არის როგორც ლეგიტიმური, ასევე კრიტიკულად მნიშვნელოვანი[83] რომ დაიცვას ინდივიდუალური უფლებები.[84] რენდი ეწინააღმდეგებოდა ანარქიზმს, მიიჩნევდა, რომ პოლიციისა და სასამართლოს ბაზარზე განთავსება სამართლიანობის ჩვეული მარცხი იქნებოდა.[85] ობიექტივიზმი აცხადებს, რომ სახელმწიფოს შემდეგი საქმიანობა აქვს: „პოლიცია“ - რომ დაიცვას ადამიანები კრიმინალებისგან, შეიარაღებული ძალები, რომ დაიცვას ადამიანები საგარეო საფრთხისგან და სასამართლო, რომ გადაწყვიტოს დავები ადამიანებს შორის ობიექტურ კანონებზე დაყრდნობით, აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლება.[86] გარდა ამისა, ინდივიდუალური უფლებების დასაცავად, მთავრობა მოქმედებს როგორც თავისი მოქალაქეების წარმომადგენელი და „მას არ აქვს სხვა უფლებები, გარდა იმ უფლებებისა, რომლებიც მას მოქალაქეებმა გადასცეს“[87] და ის უნდა მოქმედებდეს მიუკერძოებლად კონკრეტული, ობიექტურად განსაზღვრული კანონების შესაბამისად.[88] გამოჩენილმა ობიექტივისტებმა, პეიკოფმა და იარონ ბრუკმა შემდგომში სხვა სახელმწიფო ფუნქციების მიმართაც გამოხატეს მხარდაჭერა.[89][90]

რენდი ამტკიცებდა, რომ ინტელექტუალური საკუთრების შეზღუდული მონოპოლიები, რომლებიც გარკვეულ გამომგონებლებსა და არტისტებს ენიჭებათ, მორალურია, რადგან მას ყველა საკუთრება ფუნდამენტურად ინტელექტულურად მიაჩნდა. გარდა ამისა, კომერციული პროდუქტის ღირებულება გარკვეულწილად გამომდინარეობს მისი გამომგონებლების საჭირო მუშაობიდან. ამასთან, რენდმა მნიშვნელოვნად ჩათვალა პატენტებისა და საავტორო უფლებების ლიმიტები და თქვა, რომ თუ ისინი მინიჭებული იქნებოდა სამუდამოდ, ეს აუცილებლად გამოიწვევდა დე ფაქტო კოლექტივიზმს.

რენდი ეწინააღმდეგებოდა რასიზმს და კანონით დაშვებულ მის ყველანაირ გამოვლინებას. მას affirmative action დაკანონებული რასიზმის მაგალითად მიაჩნდა.[91] რენდი ასევე მხარს უჭერდა აბორტის უფლებას.[92] მას მიაჩნდა, რომ სიკვდილით დასჯა მორალურად გამართლებული იყო, როგორც სამაგიერო მკვლელისთვის, მაგრამ ამავე დროს საშიშიც, რადგან ამით შესაძლებელი იყო უდანაშაულო ხალხი გასამართლებულიყო და მომხდარიყო სახელმწიფო მკველობის ხელშეწყობა. ამიტომ იგი ეწინააღმდეგებოდა სიკვდილით დასჯას „ეპისტემოლოგიური და არა მორალური მიზეზით“.[93] იგი ეწინააღმდეგებოდა იძულებით სამხედრო სამსახურს.[94] რენდი ასევე წინააღდმეგი იყო ყველა ფორმის ცენზურის, მათ შორის პორნოგრაფიაზე, მოსაზრების ქონაზე, ღვთისმსახურებაზე საკანონმდებლო შეზღუდვების.[95][96]

ობიექტივისტები ასევე ეწინააღმდეგებიან იმ სახელმწიფო საქმიანობას, რომელსაც ხშირად მხარს უჭერდნენ როგორც ლიბერალები, ისე კონსერვატორები, მათ შორის ანტიმონოპოლიური კანონები,[97] მინიმალური ხელფასი, საჯარო განათლება[98] და არსებულ ბავშვთა შრომის კანონებს.[99] ობიექტივისტები ასევე რწმენაზე დაფუძნებული ინიციატივების წინააღმდეგ გამოდიოდნენ.[100] მაგ. რელიგიური სიმბოლიკის სახელმწიფო დაწესებულებებზე გამოსახვა[101] და გონიერი დიზაინის საჯარო სკოლებში სწავლება.[102] რენდი ეწინააღმდეგებოდა არანებაყოფლობით გადასასახადებს და სჯეროდა, რომ სახელმწიფო შესაძლებელი იყო ნებაყოფლობით დაფინანსებულიყო. ამასთანავე ფიქრობდა, რომ ეს შესაძლებელი იქნებოდა მხოლოდ მაშინ, როცა სხვა სახელმწიფო რეფორმები გატარდებოდა ჯერ.[103][104]

პოლიტიკის კრიტიკა

რედაქტირება

ზოგიერთი კრიტიკოსი, მათ შორის ეკონომისტები და პოლიტიკური ფილოსოფოსი, როგორებიცაა მიურეი როტბარდი, დევიდ დ. ფრიდმანი, როი ჩილდსი, ნორმან პ. ბარი და ჩანდრან კუკატა ამტკიცებენ, რომ ობიექტივისტური ეთიკა შეესაბამება ანარქო-კაპიტალიზმს ნაცვლად მინარქიზმისა.[105][106][107][108][109]

ესთეტიკა: მეტაფიზიკური ფასეულობათა შეფასება

რედაქტირება
იხილეთ აგრეთვე: რომანტიკული რეალიზმი

ხელოვნების ობიექტივისტური თეორია გამომდინარეობს მისი ეპისტემოლოგიიდან, „ფსიქო-ეპისტემოლოგიის“ გზით. ხელოვნება, ობიექტივიზმის თანახმად, ემსახურება ადამიანის შემეცნებით მოთხოვნილებას: ის საშუალებას აძლევს ადამიანს ცნებები ისე გააცნობიეროს, როგორც აღქმის ობიექტები. ობიექტივიზმი განსაზღვრავს „ხელოვნებას“, როგორც „რეალობის შერჩევით ხელახლა შექმნას მხატვრის მეტაფიზიკური ფასეულობის მიხედვით“ - ეს არის ის, რასაც მხატვარი სინამდვილისა და კაცობრიობის ბუნების შესახებ საბოლოოდ ჭეშმარიტებად და მნიშვნელოვნად მიიჩნევს. ამ თვალსაზრისით, ობიექტივიზმი ხელოვნებას მიიჩნევს, როგორც აბსტრაქციების კონკრეტულად, აღქმის ფორმით წარმოდგენის გზას.[110]

ადამიანის საჭიროება ხელოვნებისადმი, ამ იდეის თანახმად, გამომდინარეობს შემეცნებითი საჭიროებიდან. კონცეფცია უკვე არის გარკვეული სახის გონებრივი სტენოგრაფია, რომელიც წარმოადგენს დიდი რაოდენობით რაიმე კონკრეტულს, რაც საშუალებას აძლევს ადამიანს, იფიქროს არაპირდაპირი გზით ან უპირობოდ მეტ ასეთ კონკრეტზე, ვიდრე ამის გახსენება მკაფიოდ არის შესაძლებელი. მაგრამ ადამიანს არ შეუძლია მრავალი ცნება დაუყოვნებლივ და მკაფიოდ მიიღოს მხედველობაში. ობიექტივიზმის თანახმად, მას სჭირდება ყოვლისმომცველი კონცეპტუალური სტრუქტურა, რომელიც მას ცხოვრებაში წინამძღოლობას გაუწევს. ხელოვნება ადამიანს ამ დილემიდან თავის დაღწევის საშუალებას სთავაზობს. კერძოდ, ხელოვნება ადამიანს სთავაზობს აბსტრაქციების ფართო სპექტრის და მეტაფიზიკურ ფასეულობათა შეფასების ადვილად გასაგებ საშუალებას. ობიექტივიზმი მიიჩნევს ხელოვნებას, როგორც ზნეობრივ ან ეთიკურ იდეალთან კომუნიკაციის ეფექტურ გზას.[111] ობიექტივიზმი ხელოვნებას პროპაგანდის საშუალებას არ მიიჩნევს: მიუხედავად იმისა, რომ ხელოვნება მოიცავს მორალურ ფასეულობებსა და იდეალებს, მისი მიზანი არ არის განათლება, არამედ მხოლოდ რაიმეს ჩვენება ან პროექტირება. უფრო მეტიც, ხელოვნება არ უნდა იყოს და, როგორც წესი, არ არის სრულფასოვანი, გამოკვეთილი ფილოსოფიის შედეგი. ჩვეულებრივ, ის მომდინარეობს ხელოვანის ცხოვრებისეული გრძნობიდან (რაც არის კონცეპტუალური და მეტწილად ემოციური).[112]

რენდის საკუთარი საქმიანობის საბოლოო მიზანი იდეალური ადამიანის წარმოჩენა იყო. პირველწყარო ამ მცდელობის საუკეთესო მაგალითია.[113] რენდი იყენებს რორკის პერსონაჟს ადამიანის უმაღლესი კონცეფციის განსახიერებად და სწოროდ ამას მიიჩნევს ხელოვნების მთავარ მოვალეობად - განასახიეროს კაცობრიობის საუკეთესო თვისებებო. ეს სიმბოლიზმი ყველანაირ ხელოვნებაში უნდა იყოს წარმოდგენილი; მხატვრული გამოხატულება კაცობრიობაში სიდიადის გაფართოება უნდა იყოს.

რენდმა თქვა, რომ რომანტიზმი იყო ლიტერატურული ხელოვნების უმაღლესი სკოლა და აღნიშნა, რომ რომანტიზმი „ემყარებოდა იმ პრინციპის აღიარებას, რომ ადამიანი ფლობს ნებელობით უნარს“, რომლკის გარეშეც, რენდის აზრით, ლიტერატურას დრამატული ძალა ექნება გამოცლილი. მანვე დასძინა:

რომანტიკოსებმა ხელოვნებაში „ღირებულებების პრიმატი“ შემოიტანეს... ღირებულებები ემოციების წყაროა: რომანტიკოსთა ნაშრომებსა და მათი აუდიტორიის რეაქციებში უხვად იყო გამოხატული ემოციური ინტენსივობა, ასევე ბევრი ფერი, ფანტაზია, თვითმყოფადობა, მღელვარება და ღირებულებებზე ორიენტირებული ცხოვრების ხედვის სხვა შედეგები.[114]

ტერმინი „რომანტიზმი“ ხშირად ასოცირდება ემოციურობასთან, რომელსაც ობიექტივიზმი ეწინააღმდეგება. ისტორიულად, ბევრი რომანტისტი ხელოვანი ფილოსოფიურად სუბიექტივისტი იყო. ობიექტივისტების უმრავლესობა, რომლებიც ასევე ხელოვანები არიან, უფრო მეტად რომანტიკულ რეალიზმს. ასე აღწერდა აინ რენდი ასევე საკუთარი ნაშრომებს.[115]

სხვა ავტორთა ნაშრომები

რედაქტირება
 
 
 
 
Philosophers such as Leonard Peikoff, Tibor Machan, Harry Binswanger and Tara Smith (clockwise from upper left) have worked on Objectivism since Rand's death

რამდენიმე ავტორმა განავითარა და გამოიყენა რენდის იდეები საკუთარ ნამუშევრებში. რენდმა პეიკოფის წიგნი „საშიში პარალელები“ (1982) „მის გარდა სხვა ობიექტივისტი ფილოსოფოსის დაწერილ პირველ წიგნად“ დაასახელა.[116] 1991 წლის განმავლობაში პეიკოფმა გამოაქვეყნა წიგნი ობიექტივიზმი: აინ რენდის ფილოსოფია, რენდის ფილოსოფიის ყოვლისმომცველი ექსპოზიცია.[117] კრის მეთიუ სკიაბარა განიხილავს რენდის იდეებს და თეორიულად ასახავს მათ ინტელექტუალურ წარმოშობას წიგნში „აინ რენდი: რუსი რადიკალი“ (1995). არსებობს სხვა ნამუშვრები, გამოკითხვები როგორიცაა „აინ რენდის შესახებ” ალან გოთელფის მიერ (1999), ტიბორ რ. მაჩანის „აინ რენდი“ (2000) და „ობიექტივიზმი ერთ გაკვეთილში“ (2009) ენდრიუ ბერნსტეინის მიერ, რომელიც მკითხველს რენდის იდეების მოკლე მიმოხილვას სთავაზობს.

ზოგი მკვლევარი ობიექტივიზმის უფრო კონკრეტულ სფეროებს იკვლევს. მაჩანმა ჩამოაყალიბა ადამიანის ცოდნის კონტექსტუალური კონცეფცია (ამასთანავე ჯ. ლ ოსტინი და გილბერტ ჰარმანის შეხედულებები გამოიყენა ისეთ ნამუშევრებში, როგორიცაა „ობიექტურობა“ (2004). დევიდ კელიმ განმარტა რენდის ეპისტემოლოგიური იდეები ისეთ ნაშრომებში, როგორიცაა „გრძნობათა მტკიცებულება“ (1986) და „აბსტრაქციის თეორია“ (2001). ეთიკის თემასთან დაკავშირებით კელი ამტკიცებს ისეთ ნაშრომებში, როგორებიცაა „unrugged ინდივიდუალიზმი“ (1996) და „აინ რენდის სადავო მემკვიდრეობა“ (2000), რომ ობიექტივისტებმა მეტი ყურადღება უნდა მიაქციონ კეთილგანწყობილების ღირსებას და მორალური სანქციის საკითხებზე ნაკლებად უნდა გაამახვილონ ყურადღეება. კელის პრეტენზიები სადავო იყო. კრიტიკოსები პეიკოფი და პიტერ შვარცი ამტკიცებენ, რომ ის ეწინააღმდეგება ობიექტივიზმის მნიშვნელოვან პრინციპებს.[118] კელიმ გამოიყენა ტერმინი „ღია ობიექტივიზმი“ ობიექტივიზმის იმ ვერსიისთვის, რომელიც მოიცავს „ვალდებულებას არგუმენტირებული, არა დოგმატური დისკუსიისა და დებატებისადმი“, ობიექტივიზმის ღიად აღიარებას გაფართოების, დახვეწისა და გადასინჯვისთვის „და“ კეთილგანწყობილების პოლიტიკას სხვების მათ შორის, კრიტიკოსების მიმართ“.[119] კელის საწინააღმდეგოდ, პეიკოფმა ობიექტივიზმი შეაფასა როგორც „დახურული სისტემა“, რომელიც არ ექვემდებარება ცვლილებას. [5]

ტარა სმიტი - ავტორი, რომელიც ყურადღებას რენდის ეთიკაზე ამახვილებს,, ინარჩუნებს მის პირველად იდეებს ისეთ ნამუშევრებში, როგორიცაა „მორალური უფლებები და პოლიტიკური თავისუფლება“ (1995), „ცხოველმყოფელი ღირებულებები“ (2000) და „აინ რენდის ნორმატიული ეთიკა“ (2006).[120] პეიკოფთან ერთად, დევიდ ჰარიმანმა შეიმუშავა სამეცნიერო ინდუქციის თეორია, რომელიც ემყარება რენდის ცნებებათა თეორიას „ლოგიკური ნახტომი: ინდუქცია ფიზიკაში“ (2010).[121]

რენდის ფილოსოფიის პოლიტიკურ ასპექტებს განიხილავს ბერნსტაინი წიგნში „კაპიტალისტური მანიფესტი“ (2005). „კაპიტალიზმი: ტრაქტატი ეკონომიკის შესახებ“ (1996), ჯორჯ რეისმანი ცდილობს ობიექტივისტური მეთოდოლოგიისა და შეხედულებების ინტეგრირება მოახდინოს კლასიკური და ავსტრიულ ეკონომიკასთან. ფსიქოლოგიაში პროფესორმა ედვინ ა. ლოკმა და ელენ კენერმა გამოიკვლიეს რენდის იდეები გამოცემაში „ეგოისტური გზა რომანტიკულობისკენ: როგორ უნდა გვიყვარდეს ვნებითა და გონებით“.[122] სხვა მწერლებმა შეისწავლეს ობიექტურობის გამოყენება იმ სფეროებში, როგორიცაა ხელოვნება - ლუი ტორესის და მიშელ მოარდერ კამჰის „რა არის ხელოვნება“ (2000) და ტელეოლოგია - ჰარი ბინსვანგერის „ტელეოლოგიური კონცეფციების ბიოლოგიური საფუძვლები“ (1990).

ინტელექტუალური გავლენა

რედაქტირება

რენდის ბიოგრაფი ამბობს, რომ ადამიანების უმეტესობა, ვინც პირველად კითხულობს რენდის ნამუშევრებს, ამას მოზარდობის ასაკში აკეთებს.[123] რენდის ყოფილი პროტეჟე ნათანიელ ბრანდენი აღნიშნავდა რენდს როგორც ახალგაზრდებში განსაკუთრების მოწონების მქონედ[124] ხოლო ონკარ გათემ აინ რენდის ინსტიტუტიდან თქვა, რომ რენდი „ახალგაზრდობის იდეალიზმში იყო მოწონებული“.[125] ამ მოწონებამ შეაშფოთა ფილოსოფიის არაერთი კრიტიკოსი.[126] ბევრ ასეთ ახალგაზრდას მოგვიანებით ასაკის მატებასთან ერთად აღარ ჰქონდათ რენდზე დადებითი აზრი.[127] ობიექტივისტები აღიარებენ ამ ფენომენს, მაგრამ ამას მიაწერენ ახალგაზრდული იდეალიზმის დაკარგვას და სოციალური ზეწოლის თავიდან აცილების შეუძლებლობას.[125][127] ამის საპირისპიროდ, ისტორიკოსი ჯენიფერ ბერნსი, თავის წიგნში „ბაზრის ქალღმერთი“ (2009) წერს, რომ ზოგიერთ კრიტიკოსს „რენდი ზერელე მოაზროვნედ მიაჩნია, რომელიც მხოლოდ თინეიჯერებისთვისაა მოსაწონი“, თუმცა, მისი აზრით, კრიტიკოსები „ვერ ხედავენ მის მნიშვნელობას“ როგორც საწყისს, რომელსაც ხალხი მემარჯვენე პოლიტიკაში შემოჰყავს.[128]

აკადემიურმა ფილოსოფოსებმა საერთოდ უარყვეს ობიექტივიზმი მას შემდეგ, რაც რენდმა პირველად წარმოადგინა იგი.[6] მათ ფილოსოფიას „ანტი-აკადემიური უწოდეს“, ვინაიდან რენდი თანამედროვე ინტელექტუალებს აკრიტიკებდა.[3] დეივიდ სიდორსკი - კოლუმბიის უნივერსიტეტის მორალური და პოლიტიკური ფილოსოფიის პროფესორი წერს, რომ რენდის შემოქმედება „მეინსტრიმს მიღმაა“ და უფრო იდეოლოგიაა ვიდრე ყოვლისმომცველი ფილოსოფია.[129] ბრიტანელი ფილოსოფოსი ტედ ჰონდერიხი აღნიშნავს, რომ მან განზრახ ამოიღო სტატია რენდზე „ოქსფორდის ფილოსოფიის გზამკლვევიდან“ (თუმცა, რენდი მოხსენიებულია ენტონი ქვინტონის სტატიაში პოპულარული ფილოსოფიის შესახებ).[130] რენდი ასევე შესულია სტენფორდის ფილოსოფიის ენციკლოპედიაში,[1] თანამედროვე ამერიკელი ფილოსოფოსების ლექსიკონში,[131] ფილოსოფიის ინტერნეტ ენციკლოპედიაში,[132] მეოცე საუკუნის პოლიტიკური მოაზროვნეების Routledge-ის ლექსიკონში,[133] და The Penguin-ის ფილოსოფიის ლექსიკონში.[134] ჩანდრან კუკატასი სტატიაში, რომელიც გამოქვეყნებულია „Routledge-ის ფილოსოფიის ენციკლოპედიაში“ წერს, რომ „რენდის იდეების გავლენა ყველაზე ძლიერი იყო აშშ-ის კოლეჯის სტუდენტებში, მაგრამ აკადემიური ფილოსოფოსებისგან მისდამი ყურადღება მცირე იყო. კუკატასი ასევე აღნიშნავს, რომ რენდის მიერ კაპიტალიზმისა და ეგოიზმის დაცვამ „იგი ჩამოაშორა ინტელექტუალურ მეინსტრიმს“.[107]

უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში, რენდის ნამუშევრები უფრო ხშირად გვხვდება საკლასო ოთახებში.[3] აინ რენდის საზოგადოება, რომელიც მიზნად ისახავს ობიექტივიზმის სამეცნიერო კვლევის განვითარებას, ამერიკის ფილოსოფიური ასოციაციის აღმოსავლეთ განყოფილებასთან არის დაკავშირებული.[135] არისტოტელეს მკვლევარი და ობიექტივისტი ალან გოთელფი, საზოგადოების თავმჯდომარე და მისი კოლეგები ამტკიცებდნენ, რომ ობიექტივიზმი უფრო მეტად უნდა შესწავლილიყო აკადემიურად. ისინი ამ ფილოსოფიას კლასიკური ლიბერალიზმის საინტერესო და უნიკალურ დაცვად განიხილავდნენ, რომელზეც დებატები ღირდა.[136] 1999 ასევე დაიწყო აინ რენდის კვლევის ჟურნალის გამოცემა.[137] პროგრამები და სტიპენდიები ობიექტივიზმის შესასწავლად გვხვდება პიტსბურგის უნივერსიტეტში, ტეხასის ოსტინის უნივერსიტეტში და ჩრდილოეთ კაროლინას ჩეპელ ჰილის უნივერსიტეტში.[138]

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Badhwar და Long 2012
  2. ↑ Contemporary Authors Online, s.v. "Leonard Peikoff". Accessed March 2, 2008.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 McLemee, Scott (September 1999). „The Heirs Of Ayn Rand: Has Objectivism Gone Subjective?“. Lingua Franca. 9 (6): 45–55.
  4. ↑ "About the Author" in Rand 1992, p. 1170–71
  5. ↑ 5.0 5.1 Peikoff, Leonard (May 18, 1989). „Fact and Value“. The Intellectual Activist. 5 (1).
  6. ↑ 6.0 6.1 Sciabarra 2013, p. 1; Badhwar და Long 2012; Gotthelf 2000, p. 1; Machan 2000, p. 9; Gladstein 1999, p. 2; Heyl 1995, p. 223; Den Uyl და Rasmussen 1984, p. 36
  7. ↑ Burns 2009, p. 4; Gladstein 2009, p. 107–08, 124
  8. ↑ Sciabarra 1995, p. 1–2
  9. ↑ 9.0 9.1 Rubin, Harriet (September 15, 2007). „Ayn Rand's Literature of Capitalism“. The New York Times. ციტირების თარიღი: September 18, 2007.
  10. ↑ Rand 1967, p. 23
  11. ↑ Peikoff 1991, p. 36
  12. ↑ Peikoff 1991, p. 4–11
  13. ↑ Rand 1992, p. 1040.
  14. ↑ Peikoff 1991, p. 11
  15. ↑ Rand 1992, p. 1016.
  16. ↑ Peikoff 1991, p. 31–33
  17. ↑ Peikoff 1991, p. 5
  18. ↑ Gotthelf 2000
  19. ↑ Rand 1990
  20. ↑ Rand 1982, p. 24–28
  21. ↑ Rand 1992, p. 1037
  22. ↑ Peikoff 1991, p. 14
  23. ↑ Peikoff 1991, p. 116–21
  24. ↑ Rand 1961, p. 124
  25. ↑ Rand 1964, p. 22
  26. ↑ Rand 1990, p. 36
  27. ↑ Rand 1990, p. 5
  28. ↑ Rand 1990, p. 3
  29. ↑ Branden, Nathaniel (January 1963). „The Stolen Concept“. The Objectivist Newsletter. 2 (1): 2, 4.
  30. ↑ 30.0 30.1 Kelley 1986
  31. ↑ Kelley 1986; Peikoff 1991, p. 44–48
  32. ↑ Rand 1990, p. 81
  33. ↑ Peikoff, Leonard. "The Analytic-Synthetic Dichotomy". In Rand 1990, p. 97–98. The quotes within this passage are of Rand's material elsewhere in the same book.
  34. ↑ Rand 1990, p. 12; for more on Rand's theory of concepts see also Kelley, David "A Theory of Abstraction" and "The Psychology of Abstraction", Cognition and Brain Theory vol. vii, no. 3 and 4 (Summer/Fall 1984), and Rasmussen, Douglas B., "Quine and Aristotelian Essentialism", The New Scholasticism 58 (Summer, 1984)
  35. ↑ Rand 1990, p. 15–28
  36. ↑ Peikoff, Leonard. "The Analytic-Synthetic Dichotomy". In Rand 1990, p. 94
  37. ↑ Peikoff, Leonard. "The Analytic-Synthetic Dichotomy". In Rand 1990, p. 116–18
  38. ↑ Rand 1961, p. 64
  39. ↑ Rand 1982, p. 62–63
  40. ↑ Rand 1961, p. 223; Peikoff 1991, p. 182–85
  41. ↑ Lecture by Leonard Peikoff, cited in Sciabarra 1995.
  42. ↑ Peikoff 1991, p. 171–81
  43. ↑ Branden 1987, p. 323
  44. ↑ For example, Machan 2000, p. 134–51
  45. ↑ Rand 1990, p. 289
  46. ↑ Campbell, R. L. (Fall 1999). „Ayn Rand and the Cognitive Revolution in Psychology“. Journal of Ayn Rand Studies. 1 (1): 107–34.
  47. ↑ Dipert, Randall R. (Spring 1987). „Review Essay: David Kelley's Evidence of the Senses: A Realist Theory of Perception“ (PDF). Reason Papers (12): 57–70.
  48. ↑ Long, Roderick T. (2000). Reason and Value: Rand versus Aristotle, Objectivist Studies Monographs. Poughkeepsie, New York: The Objectivist Center. ISBN 978-1-57724-045-7. OCLC 49875339. 
  49. ↑ Rand 1964, p. 13.
  50. ↑ Rand 1964, p. 18; for more on Rand's metaethics see Binswanger 1990, p. 58–66, Smith 2000 and Gotthelf და Lennox 2010
  51. ↑ Rand 1964, p. 22; for more on Rand's theory of volition, see Binswanger 1991; Branden 1969; and Peikoff 1991, p. 55–72.
  52. ↑ Rand 1992, p. 1013
  53. ↑ Rand 1992, p. 1012
  54. ↑ Rand 1964, p. 25; Smith 2006, p. 7
  55. ↑ Peikoff 1989
  56. ↑ Rand 1982, p. 118–19
  57. ↑ Smith 2006, p. 23–24
  58. ↑ Peikoff 1991, p. 230
  59. ↑ Rand 1964, p. 18
  60. ↑ See also Smith 2006
  61. ↑ Rand 1992, p. 731
  62. ↑ O'Neil, Patrick M. (Spring 1983). „Ayn Rand and the Is-Ought Problem“ (PDF). Journal of Libertarian Studies. 7 (1): 81–99.
  63. ↑ Den Uyl, Douglas; Rasmussen, Douglas (April 1978). „Nozick On the Randian Argument“. The Personalist. 59: 184–205. Reprinted along with Nozick's article in Reading Nozick, J. Paul, ed., 1981, Rowman & Littlefield.
  64. ↑ King, J. Charles. "Life and the Theory of Value: The Randian Argument Reconsidered" in Den Uyl და Rasmussen 1984.
  65. ↑ St. F. Blair, Paul (Spring 1985). „The Randian Argument Reconsidered: A Reply to Charles King“ (PDF). Reason Papers (10). ციტირების თარიღი: September 14, 2011.
  66. ↑ Peikoff 1991, p. 354; Sciabarra 1995, p. 274
  67. ↑ Bernstein 2009, p. 25–31
  68. ↑ Rand 1967, p. 141
  69. ↑ Peikoff 1991, p. 310–13
  70. ↑ Rand 1964, p. 36; Peikoff 1991, p. 310; Smith 1997, p. 143–47
  71. ↑ Smith 1997, p. 150–55
  72. ↑ Peikoff 1991, p. 319
  73. ↑ Rand 1964, p. 129–30
  74. ↑ Rand 1964, p. 126; Peikoff 1991, p. 320
  75. ↑ Peikoff 1991, p. 351–52.The Objectivist understanding of rights is explored at length in Smith 1997.
  76. ↑ Rand 1964, p. 110
  77. ↑ Peikoff 1991, p. 355
  78. ↑ Peikoff 1991, p. 356–58; Rand 1964, p. 120
  79. ↑ Rand 1967, p. 19
  80. ↑ Rand 1964, p. 37
  81. ↑ Peikoff 1991, p. 392–395; Sciabarra 1995, p. 284
  82. ↑ Rand 1964, p. 103
  83. ↑ Peikoff 1991, p. 364
  84. ↑ Rand 1964, p. 125–28
  85. ↑ Rand 1964, p. 112
  86. ↑ Rand 1964, p. 131
  87. ↑ Rand 1964, p. 129
  88. ↑ Rand 1964, p. 128; Peikoff 1991, p. 364–65
  89. ↑ What role should certain specific governments play in Objectivist government? " Podcast " Peikoff. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-06-24. ციტირების თარიღი: 2020-11-22.
  90. ↑ Interview with Yaron Brook on economic issues in today's world (Part 1). "Featured Podcast" Peikoff. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-09-12. ციტირების თარიღი: 2020-11-22.
  91. ↑ Rand 1964, p. 173–84; cf. Wortham, Anne (1981). The Other Side of Racism. Columbus, Ohio: Ohio State University Press. ISBN 978-0-8142-0318-7. 
  92. ↑ Rand, Ayn (1989). „Of Living Death“, The Voice of Reason, Edited by Leonard Peikoff, New York: New American Library. ISBN 978-0-453-00634-7. 
  93. ↑ Rand 2005, p. 45–46
  94. ↑ Rand 1967, p. 226–28
  95. ↑ Rand 1982, p. 173–84
  96. ↑ Free Speech.
  97. ↑ Greenspan, Alan. "Antitrust" in Rand 1967, p. 63–71
  98. ↑ Branden, Nathaniel. "Common Fallacies about Capitalism" in Rand 1967, p. 89–92
  99. ↑ Hessen, Robert. "The Effects of the Industrial Revolution on Women and Children" in Rand 1967, p. 110–13
  100. ↑ Epstein, Alex. (February 4, 2003) Faith-Based Initiatives Are an Assault on Secular Government. Ayn Rand Institute. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 24, 2012. ციტირების თარიღი: June 19, 2009.
  101. ↑ Binswanger, Harry. (March 3, 2005) The Ten Commandments vs. America. Ayn Rand Institute. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 24, 2012. ციტირების თარიღი: June 19, 2009.
  102. ↑ Lockitch, Keith (December 11, 2005). „'Intelligent Design' Is about Religion versus Reason“. Orange County Register. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 24, 2012. ციტირების თარიღი: June 19, 2009.
  103. ↑ Peikoff 1991, p. 368
  104. ↑ Rand 1964, p. 135–137
  105. ↑ Childs, Roy (1969). "ობიექტივიზმი და სახელმწიფო: ღია წერილი აინ რენდს"
  106. ↑ Barry 1987, p. 128–29
  107. ↑ 107.0 107.1 Kukathas 1998
  108. ↑ დამწვრობა 2009, p. 250–51
  109. ↑ Rothbard, Murray N.. [https: //mises.org/easaran/chap3.asp სახელმწიფოს ანატომია: რას არ წარმოადგენს სახელმწიფო].
  110. ↑ Peikoff 1991, p. 417
  111. ↑ Peikoff 1991, p. 422
  112. ↑ Peikoff 1991, p. 426
  113. ↑ Barr 2012
  114. ↑ "What is Romanticism?" in Rand 1971
  115. ↑ Torres და Kamhi 2000, p. 31–32; Holzer 2005, p. 115–25
  116. ↑ Rand, Ayn. "Introduction". In Peikoff 1982, p. vii
  117. ↑ Peikoff 1991, p. iv
  118. ↑ Peikoff 1989; Schwartz 1989
  119. ↑ Kelley, David. (October 17, 2008) A Note to Our Members About Open Objectivism.
  120. ↑ Khawaja, Irfan. (December 2000) Comments on Tara Smith's Viable Values. ციტირების თარიღი: May 29, 2009.; Hsieh, Diana (Spring 2007). „Egoism Explained: A Review of Tara Smith's Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist“. The Objective Standard. 2 (1). დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 28, 2014. ციტირების თარიღი: May 29, 2009.
  121. ↑ Harriman, David, The Logical Leap, 2010, New American Library.
  122. ↑ Locke, Edwin, and Kenner, Ellen, Platform, 2011
  123. ↑ Heller, Anne C. (2009). Ayn Rand and the World She Made. New York: Doubleday, გვ. xii. ISBN 978-0-385-51399-9. 
  124. ↑ Branden, Nathaniel (Fall 1984). „The Benefits and Hazards of the Philosophy of Ayn Rand: A Personal Statement“. Journal of Humanistic Psychology. 24 (4): 29–64. doi:10.1177/0022167884244004. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 17, 2011.
  125. ↑ 125.0 125.1 Ghate, Onkar. (February 2, 2008) The Appeal of Ayn Rand. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 22, 2014. ციტირების თარიღი: April 22, 2014.
  126. ↑ Gladstein 1999, p. 111
  127. ↑ 127.0 127.1 Doherty, Brian (2007). Radicals for Capitalism: A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement. New York: Public Affairs, გვ. 544. ISBN 978-1-58648-350-0. 
  128. ↑ Burns 2009, p. 4
  129. ↑ Harvey, Benjamin (May 15, 2005). „Ayn Rand at 100: An 'ism' struts its stuff“. Rutland Herald. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 5, 2016. ციტირების თარიღი: July 20, 2007.
  130. ↑ Honderich 2005, p. x, 740
  131. ↑ Salmieri და Gotthelf 2005
  132. ↑ Hicks 2005
  133. ↑ Stevens 1998
  134. ↑ Mautner, Thomas. The Penguin Dictionary of Philosophy. Penguin Books, 2000, p. 469.
  135. ↑ Sciabarra 1995, p. 386n.7
  136. ↑ Uyl, Douglas J. Den (1998). „On Rand as Philosopher“ (PDF). Reason Papers. 23: 70–71. ციტირების თარიღი: August 8, 2011.
  137. ↑ Sharlet, Jeff (April 9, 1999). „Ayn Rand has finally caught the attention of scholars: New books and research projects involve philosophy, political theory, literary criticism, and feminism“. The Chronicle of Higher Education. 45 (31): 17–18.
  138. ↑ Gladstein 2009, p. 116–17; Burns 2009, p. 297

წყაროები

რედაქტირება

დამატებითი ლიტერატურა

რედაქტირება

გარე ბმულები

რედაქტირება
 

თარგი:Ayn Rand თარგი:Libertarianism თარგი:Philosophy topics

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ობიექტივიზმი_(ფილოსოფია)“-დან