მწარე დუმასოკო

მწარე დუმასოკო
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	აგარიკომიცეტები
რიგი:	ბოლეტუსისნაირნი
ოჯახი:	ბოლეტუსისებრნი
გვარი:	ქალციპორუსი
სახეობა:	მწარე დუმასოკო
ლათინური სახელი
	Chalciporus piperatus (Bull.) Bataille (1908)
NCBI	145387
EOL	192068
MB	311021

მწარე დუმასოკო (ლათ. Chalciporus piperatus) — ქალციპორუსის გვარის სოკო ბოლეტუსისებრთა ოჯახისა.

სოკო გავრცელებულია მთელ ჩრდილოეთ ზომიერ სარტყლებში. პირველად აღწერა ფრანგმა მიკოლოგმა პიერ ბიულიარმა 1790 წელს როგორც Boletus piperatus.^[1]

სამეცნიერო სინონიმები:^[2]

Leccinum piperatum (Bull.) Gray (1821)
Viscipellis piperata (Bull.) Quél. (1886)
Ixocomus piperatus (Bull.) Quél. (1888)
Suillus piperatus (Bull.) O.Kuntze (1898)
Ceriomyces piperatus (Bull.) Murrill (1909)

აღწერა

ქუდის დიამეტრი 2-7 სმ-მდე აღწევს. ზედაპირი — ხავერდოვანი, ამოზნექილი ან ბრტყელი. კანი ადვილად სცილდება ქუდს, ნესტიან ამინდში ლოროწვანია.^[3] მოყავისფრო ან მოყვითალო-ყავისფერი.

ფორების შრე ფეხთანაა შეზრდილი ან ოდნავ დაღმავალია, მსხვილკუთხიანია და ახასიათებს არასწორი ნასვრეტები.^[4]

ფეხის სიგრძე — 3-8 სმ, სიგანე — 0,3-1,5 სმ., ცილინდრული, ძირისკენ დაწვრილებული, მურა ან მოწითალო-ოქროსფერი, ძირში ყვითელი ფერის.

რბილობი მოვარდისფრო-მოყვითალოა, გაჭრისას ოდნავ წითლდება. განსაკუთრებული სუნის გარეშე. ახასიათებს წიწაკის მწარე გემო.

სპორები თითისტარისებრია, მოყვითალო მურა. საშუალო ზომა 9,5×4,5 მკმ.

ეკოლოგია და გავრცელება

იზრდება ფიჭვნარევ წიწვოვან ტყეებში, იშვიათად — ნაძვნარში, შერეულ და ფოთლოვან ტყეებში. გავრცელებულია მთელ ჩრდილოეთ ზომიერ სარტყლებში — ევროპაში, რუსეთის ევროპულ ნაწილში, ჩრდილოეთ კავკასიაში, ურალში, ციმბირსა და შორეულ აღმოსავლეთში. აღმოჩენილია ტასმანიაზეც. როგორც წესი იზრდება ერთეულებად ან 2-3 ეგემპლიარად, ზაფხულ-შემოდგომით.^[4]

გამოყენება

საჭმელ სოკოდ ითვლება, თუმცა ზომაზე მეტად ცხარეა. იტალიელი შეფ-პოვარი ანტონიო კარლუჩო ურჩევს მომხმარებლებს მწარე დუმასოკო მხოლოდ და მხოლოდ სხვა სოკოებისთვის არომატის მისაცემად გამოიყენონ. ბევრ ქვეყანაში სუნელად იყენებენ.^[5] კუჭის პრობლემების რისკის შესამცირებლად საჭიროა მისი სათანადოდ მომზადება, რის შემდეგაც სოკო კარგავს წიწაკის ცხარე გემოს.^[6] ზოგიერთი სახელმძღვანელო მას არასაჭმელ სოკოდ მიიჩნევს.^[7]^[8] აგრეთვე მის ნაყოფსხეულს სხვა სოკოების მოსართავად იყენებენ.

მსგავსი სახეობები

Chalciporus piperatoides — იზრდება ჩრდილოეთ ამერიკის ტყის მასივში. აქვს ნაკლებად ცხარე გემო, მწარე დუმასოკოსაგან განსხვავებით, გაჭრის ან დაზიანების შემთხვევაში ლურჯდება.
Suillus bovinus — საჭმელი სოკო უფრო დიდი ზომის ნაყოფსხეულით. ფორები ზეთისხილისფერ-ყავისფერია, მწარე გემოს გარეშე.

გალერეა

ილუსტრაცია

რესურსები ინტერნეტში

Chalciporus piperatus — Mycoweb

სქოლიო

↑ Bulliard F. (1790). Herbier de la France (French). Paris: Chez l'auteur, Didot, Debure, Belin.
↑ Chalciporus piperatus (Bull.) Bataille, Bulletin de la Société d'Histoire Naturelle du Doubs, 15: 39, 1908. MycoBank. International Mycological Association. ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2013.
↑ (2005) The Great Encyclopedia of Mushrooms. Cologne: Könemann, გვ. 24. ISBN 978-3-8331-1239-3.
↑ ^4.0 ^4.1 ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 63, ISBN 99940-856-1-1.
↑ Carluccio A. (2003). The Complete Mushroom Book. London: Quadrille, გვ. 34. ISBN 978-1-84400-040-1.
↑ Lincoff GH. (2000). National Audubon Society Field Guide to Mushrooms. New York: Alfred A. Knopf, გვ. 571. ISBN 978-0-394-51992-0.
↑ (1977) Fungi of Northern Europe 1: Larger Fungi (Excluding Gill-Fungi). Harmondsworth: Penguin, გვ. 106–07. ISBN 978-0-14-063005-3.
↑ (2011) The Book of Fungi. Chicago: University of Chicago Press, გვ. 343. ISBN 978-0-226-72117-0.

[Bulliard_1790-1] Bulliard F. (1790). Herbier de la France (French). Paris: Chez l'auteur, Didot, Debure, Belin.

[urlMycoBank:_Chalciporus_piperatus-2] Chalciporus piperatus (Bull.) Bataille, Bulletin de la Société d'Histoire Naturelle du Doubs, 15: 39, 1908. MycoBank. International Mycological Association. ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2013.

[Lamaison_2005-3] (2005) The Great Encyclopedia of Mushrooms. Cologne: Könemann, გვ. 24. ISBN 978-3-8331-1239-3.

[ნახუცრიშვილი-4] 4.0 ^4.1 ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 63, ISBN 99940-856-1-1.

[Carluccio_2003-5] Carluccio A. (2003). The Complete Mushroom Book. London: Quadrille, გვ. 34. ISBN 978-1-84400-040-1.

[Audubonguide-6] Lincoff GH. (2000). National Audubon Society Field Guide to Mushrooms. New York: Alfred A. Knopf, გვ. 571. ISBN 978-0-394-51992-0.

[Nilper_1977-7] (1977) Fungi of Northern Europe 1: Larger Fungi (Excluding Gill-Fungi). Harmondsworth: Penguin, გვ. 106–07. ISBN 978-0-14-063005-3.

[Roberts_2011-8] (2011) The Book of Fungi. Chicago: University of Chicago Press, გვ. 343. ISBN 978-0-226-72117-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]