მუჰამედ ზია-ულ ჰაკი
მუჰამედ ზია-ულ ჰაკი (ურდუ محمد ضياء الحق; დ. 12 აგვისტო 1924, ჯალანდჰარი, ბრიტანეთის ინდოეთი — გ. 17 აგვისტო 1988, ბაჰავალპური, პენჯაბი, პაკისტანი) — ბრიტანეთის ინდოეთის და პაკისტანის არმიის გენერალი, ასევე პაკისტანის მე-6 პრეზიდენტი 1978 წლიდან მის გარდაცვალებამდე 1988 წლამდე, მას შემდეგ, რაც გამოაცხადა სამხედრო მდგომარეობა 1977 წელს. პაკისტანის ყველაზე ხანგრძლივი სახელმწიფოს მეთაური.
| მუჰამედ ზია-ულ ჰაკი | |
|---|---|
| محمد ضياء الحق | |
 პაკისტანის მე-6 პრეზიდენტი  | |
| მმართ. დასაწყისი: | 16 სექტემბერი 1978 |
| მმართ. დასასრული: | 17 აგვისტო 1988 |
| წინამორბედი: | ფაზალ ილახი ჩოუდხური |
| მემკვიდრე: | გულამ ისხაკ ხანი |
| პაკისტანის გაერთიანებული შტაბის უფროსი | |
| მმართ. დასაწყისი: | 1 მარტი 1976 |
| მმართ. დასასრული: | 17 აგვისტო 1988 |
| წინამორბედი: | ტიკა ხანი |
| მემკვიდრე: | მირზა ასლამ ბეგი |
| პარტია: | დამოუკიდებელი |
| პირადი ცხოვრება | |
| დაბ. თარიღი: | 12 აგვისტო 1924 |
| დაბ. ადგილი: | ჯალანდჰარი, ბრიტანეთის ინდოეთი |
| გარდ. თარიღი: | 17 ივლისი, 1988 (64 წლის) |
| გარდ. ადგილი: |
ბაჰავალპური, პენჯაბი პაკისტანი |
| მეუღლე: | ბეგუმ შაფიგ ზია[1] |
| შვილები: |
მუჰამედ იჯაზ-ულ ჰაკი ანვარ-ულ ჰაკი ზაინ ზია რუბინა სალემი ყურათულაინ ზია |
| სამხედრო კარიერა | |
| ეროვნება: |
პაკისტანი |
| კუთვნილება: |
 ბრიტანეთის ინდოეთის არმია პაკისტანის არმია |
| მოღვაწეობა: | 1943–1988 |
| წოდება: |
  გენერალი |
| ბრძოლები/ომები: |
მეორე მსოფლიო ომი ინდოეთ-პაკისტანის ომი (1965) შავი სექტემბერი ავღანეთის ომი |
განათლება მიიღო დელის უნივერსიტეტში. მონაწილეობდა მეორე მსოფლიო ომში, როგორც ბრიტანეთის ინდოეთის არმიის ოფიცერი, ხოლო შემდეგ, 1947 წელს, გადავიდა დამოუკიდებელ პაკისტანში და 1965 წელს იბრძოდა ინდოეთის წინააღმდეგ. 1970 წელს, ხელმძღვანელობდა პაკისტანის სამხედრო წვრთნის მისიას იორდანიაში, რომელიც შეასრულა დიდი როლი შავი სექტემბრის მოვლენებში, სადაც მეამბოხეები მეფე ჰუსეინის წინააღმდეგ იბრძოდნენ. მისი წვლილის აღიარების მიზნით, პაკისტანის პრემიერ-მინისტრმა ზულფიკარ ალი ბჰუტომ მას მიანიჭა გენერლის წოდება და 1976 წელს დანიშნა პაკისტანის გაერთიანებული შტაბის უფროსად. სამოქალაქო არეულობის შედეგად, ზიამ გადააყენა ბჰუტო სამხედრო გადატრიალების გზით და გამოაცხადა სამხედრო მდგომარეობა 1977 წლის 5 ივლისს.[2] ორი წლის შემდეგ, პაკისტანის უზანაესმა სასამრთლომ ბჰუტო დამნაშავედ სცნო და იგი სიკვდილით დასაჯეს.
პრეზიდენტობამდე, 1978 წელს ზიამ დიდი როლი ითამაშა საბჭოთა-ავღანეთის ომში. მთელი 1980-იანი წლების მანძილზე, ამერიკის შეერთებული შტატებისა და საუდის არაბეთის დახმარებით, ზია სისტემატურად და კოორდინირებულად ამარაგებდა ავღანეთის მოჯაჰიდებს, საბჭოთა ოკუპაციის წინააღმდეგ.[3][4] საბოლოოდ 1989 წელს, საბჭოთა კავშირშმა დატოვა ავღანეთის ტერიტორია, მაგრამ ამ პროცესმა ასევე გამოიწვია მილიონობით დევნილის, ჰეროინით და შეიარაღებით, გადასულიყო პაკისტანის სასაზღვრო პროვინციებში. საგარეო ურთიერთობებში, ზიამ დაამყარა ძლიერი კავშირი ჩინეთთან, ევროპის ეკონომიკურ თანამეგობრობასთან, აშშ-სთან და ხაზი გაუსვა პაკისტანის როლს ისლამურ სამყაროში, ხოლო ინდოეთთან ურთიერთობები გაუარესდა „სიაჩენის კონფლიქტის“ ფონზე და იმ ბრალდებების გამო, რომ პაკისტანი ეხმარება ხალისტანის მოძრაობას. ქვეყნის შიგნით, ზიამ გაატარა ფართო რეფორმები, რაც მიზნად ისახავდა პაკისტანის ისლამიზაციას.[5] მან ასევე წამოიწყო პაკისტანის ატომური ბომბის მიღების პროექტი, შემოიღო ინდუსტრიალიზაცია და დერეგულაცია, რომელიც დაეხმარა პაკისტანის ეკონომიკას გახდეს ყველაზე სწრაფად მზარდი სამხრეთ აზიაში.[6] ზიას მმართველობის დროს, ქვეყანის ისტორიაში დაფიქსირდა მშპ-ს ზრდის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი.[7]
სამხედრო მდგომარეობის გაუქმების შემდეგ, 1985 წელს ქვეყანაში ჩატარდა უპარტიო არჩევნები, სადაც ზიამ მუჰამედ ხან ჯუნეჯო პრემიერ-მინისტრად დანიშნა, მაგრამ კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებების მიხედვით, პრეზიდენტს უფრო მეტი უფლებამოსილება გააჩნდა.[8] მას შემდეგ, რაც ჯუნეჯომ ხელი მოაწერა 1988 წლის ჟენევის შეთანხმებას, ზიას სურვილის საწინააღმდეგოდ, და ასევე მოუწოდა „ოჯრის ბანაკის უბედურების“ გამოძიებისკენ, ზიამ ჯუნეჯო თანამდებობიდან გაათავისუფლა და 1988 წლის ნოემბერში გამოაცხადა ახალი არჩევნები. 1988 წლის 17 აგვისტოს, ქალაქ ბაჰავალპურთან ახლოს, ზია და მისი რამდენიმე სამხედრო მაღალჩინოსანი და კიდევ ორი ამერიკელი დიპლომატი, საიდუმლო ავიაკატასტროფის შედეგად მოკლეს. მუჰამედ ზია დღემდე რჩება პოპულარულ ფიგურად პაკისტანის ისტორიაში, როგორც რეგიონში საბჭოთა ოკუპაციის მოწინააღმდეგე, ისევე როგორც ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე მზრუნველი, მაგრამ ამავე დროს, როგორც ქვეყნის დემოკრატიული ინსტიტუტების დამასუსტებელი და რელიგიური შეუწყნარებლობის დამაკანონებელი.[9][10]
ადრეული წლები რედაქტირება
მუჰამედ ზია დაიბადა 1924 წლის 12 აგვისტოს პენჯაბელი არაინების ოჯახში, ქალაქ ჯალანდჰარში, პენჯაბში, იმ დროისთვის ბრიტანეთის ინდოეთში,[11] როგორც მუჰამედ აკბარის მეორე შვილი, რომელიც ინდოეთის ბრიტანელი შეიარაღებული ძალების პერსონალად მუშაობდა დელისა და შიმლაში, სანამ 1947 წელს, პაკისტანმა დამოუკიდებლობა არ მოიპოვა.[12]
თავისი დაწყებითი განათლება დაასრულა შიმლაში და შემდეგ ჩაირიცხა დელის უნივერსიტეტის წმინდა სტეფანეს კოლეჯში, რომელიც 1943 წელს უმაღლესი ნიშნებით და ბაკალავრის ხარისხით დაამთავრა, ისტორიის სპეციალობით.[12] უნივერსიტეტის დამთავრებამდე, 1943 წელს ზია ბრიტანეთის ინდოეთის არმიას შეუერთდა.[13]
1950 წელს დაქორწინდა შაფიგა ჯაჰანზე,[14] რომელიც 1996 წლის 6 იანვარს გარდაიცვალა.[15] ზიას ჰყავს ვაჟები, მუჰამედ იჯაზ-ულ ჰაკი (დ. 1953 წელს),[16] (born 1953),[17] რომელიც პოლიტიკოსია და ნავაზ შარიფის მინისტრთა კაბინეტის წევრია, ანვარ-ულ ჰაკი (დ. 1960 წელს)[18][19][20] და მისი ქალიშვილები, ზაინი[21][22][23] (დ. 1972 წელს),[24] განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვი, რუბინა სალემი, რომელიც ცოლად გაყვა პაკისტანელ ბანკირს და 1980 წლიდან ცხოვრობს ამერიკის შეერთებულ შტატებში,[25] ყურათულაინ ზია, რომელიც ამჟამად ლონდონში ცხოვრობს და ცოლად გაყვა პაკისტანელ ექიმს ადნან მაჯიდს.[26]
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2008\story_16-3-2008_pg3_3
- ↑ Rafiq Dossani (2005). Prospects for Peace in South Asia. Stanford University Press. pp. 46–50. ISBN 978-0-8047-5085-1.
- ↑ Wynbrandt, James (2009) A Brief History of Pakistan. Facts on File, გვ. 216. „In his first speech to the nation, Zia pledged the government would work to create a true Islamic society.“
- ↑ Haqqani 2010, p. 131: "Zia ul-Haq is often identified as the person most responsible for turning Pakistan into a global center for political Islam. Undoubtedly, Zia went farthest in defining Pakistan as an Islamic state, and he nurtured the jihadist ideology."
- ↑ Talbot, Ian (1998) Pakistan, a Modern History. NY: St.Martin's Press, გვ. 245. „Pakistan during the period 1977–1988 ... aspired to be an ideological state... the goal of an Islamic state was deemed to be its main basis.“
- ↑ Khanna, Sushil Khanna. The Crisis in the Pakistan Economy. Sushil Khanna. ციტირების თარიღი: 16 November 2011.
- ↑ Setting the record straight: Not all dictators equal, nor all democrats incompetent. The Express Tribune (20 May 2012). ციტირების თარიღი: 24 March 2016.
- ↑ GoPak, Government of Pakistan. The Eight Amendment. Constitution of Pakistan. ციტირების თარიღი: 16 November 2011.
- ↑ „Pakistan's abused Ahmadis“. The Economist. London. 13 January 2010. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ To Fulfill Its Potential Pakistan Must Return to The Original Intent of The Lahore Resolution.
- ↑ Haqqani 2010, p. 112
- ↑ 12.0 12.1 /K Natwar Singh (1997). „Master of Game: Zia-ul-Haq of Pakistan“. The Rediff Special. ციტირების თარიღი: 28 September 2013.
- ↑ Great Muslims of undivided India. google.com. ციტირების თარიღი: 24 March 2016.
- ↑ Khalid Hasan (16 March 2008). „POSTCARD USA: The Pakistani flying carpet“. Daily Times. Lahore. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ Gone but not forgotten. The News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ნოემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ Muhammad Zia-ul-Haq. Nndb.com. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ Zaeef 2011, p. 275
- ↑ Over 80 killed in Lahore attacks F.P. Lahore Office
- ↑ Book: President of Pakistan, General Mohammad Zia-ul-Haq: January–December 1985
- ↑ Funeral of Zia ul Haq. Storyofpakistan.com (1 June 2003). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 დეკემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ „Zia's daughter is here“. The Tribune. Chandigarh. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ „Shatrughan reminisces ties with Zia“. The Tribune. Chandigarh. 21 March 2006. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ Umeed-e-Noor's efforts for special children lauded. Paktribune.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ნოემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ In Mumbai, she sends out a prayer for peace. Cities.expressindia.com. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ Zia through a daughter's eyes. Khalidhasan.net (28 March 2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 სექტემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.
- ↑ General Muhammad Zia-ul-Haq. Ijazulhaq.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 13 November 2011.