კუნდუ
კუნდუს (ნკუნდუ) ტომი - მონგოს კულტურის მკვიდრი ეთნიკური ჯგუფია ცენტრალური აფრიკის დასავლეთ ნაწილში. ეს ეთნიკური ჯგუფები კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, მდინარე კონგოს აუზში, ცხოვრობენ. ნკუნდუს, ისევე როგორც მონგოს, მდინარე კონგოს თითქმის მთელი ცენტრალური აუზი აქვს დაკავებული. განფენილია მთელს ტერიტორიაზე, მოყოლებული ლულონგასა და ლუპორის მდინარეებიდან, ჩრდილოეთ ნაწილში ლეოპოლდის ტბამდე, ლუკენიასა და კასაის მდინარეების ჩათვლით. კუნდუს ტომები მონგოს ენის რამდენიმე დიალექტზე საუბრობენ. მათი დიდი ქვეკულტურები მოიცავს ბალოლოს, ბამონგოს, ბომონგოს, მბონგოს, ლოლოს, ბოიელას, ბოსაკას, ემბოლს, ნკუნდუს (ნკუნდო), იკონდას (კონდა) და ნტომბას.[1]
იდენტობა და ადგილმდებარეობა რედაქტირება
კონგოს აუზი გამოირჩევა მაღალი ტემპერატურით, თავსხმა წვიმებითა და ჰაერის მაღალი ტენიანობით. აუზი 3,9 მილიონ კვადრატულ კილომეტრს მოიცავს, აქედან 1 040 000 ეკვატორული ტყითაა დაფარული. ფლორისა და ფაუნის თანაფარდობა ერთნაირი არ არის, მიუხედავად ამისა, სპეციფიკური საცხოვრებელი გარემო შეიქმნა, რომელმაც მოსახლეობის განსხვავებული ცხოვრების სტილი გამოიწვია.
ისტორიკოს სემუელ ნელსონის ცნობით, სახელწოდება "მონგო" შედარებით ახალი შექმნილია და გარეშე პირები უფრო ხშირად იყენებენ, ვიდრე ყურის მაცხოვრებლები. მონგოს საზოგადოება ბევრი ქვეკულტურისგან შედგება, ამიტომ ისინი თავს ერთ საერთო სახელს არ უწოდებენ. ანთროპოლოგები მონგოს კულტურას სამ ნაწილად ყოფენ: 1) ჩრდილოეთ მონგო, რომელიც იყოფა ბალოლოდ, ბამონგოდ, ბომონგოდ, მბონოდ და ლოლოდ. 2) ცენტრალური მონგო, რომელიც იყოფა ნკუნდუდ, მბოლად და ბოსაკად. 3) სამხრეთ მონგო, რომელიც იყოფა ეკონდად და კუტშუდ.[2][3][4]
დემოგრაფია რედაქტირება
1970-იანი წლების მონაცემებით, ნკუნდუს დიალექტზე მოსაუბრეთა რაოდენობა 216 000 უტოლდებოდა. ნკუნდუს დიალექტს ინგლისურ ენაზე "მართებული მონგო" ეწოდება. 1995 წლისთვის ეს რიცხვი 400 000-მდე გაიზარდა, ხოლო მთლიანად მონგოს ნებისმიერ დიალექტზე მოლაპარაკე ხალხთა რაოდენობა 1970-იან წლებში დაახლოებით 3 200 000-ს უტოლდებოდა.[3]
ენა რედაქტირება
მონგოს ენა რამდენიმე დიალექტისგან შედგება, რომელთაგან ყველაზე მთავარი მონგო, ნკუნდუ, ლონგომბე, კონდა, ნგანდო, ომბო და ლალიაა. მონგოს ენა მიეკუთვნება ბანტუს ენას, რომელიც თავის მხრივ მიეკუთვნება ნიგერია-კორდოფანიულ ენას, რომელიც ნიგერია-კონგოს ენობრივ ოჯახს მიეკუთვნება.[5]
ისტორია და კულტურული ურთიერთობები რედაქტირება
მონგოს ხალხებმა მდინარე კონგოს აუზთან დასახლება ქრისტეს შობიდან პირველივე საუკუნეში დაიწყეს. პირველი მოსახლეები გეოგრაფიულად ყველაზე ხელსაყრელ ტერიტორიაზე დასახლდნენ, ძირითადად, მდინარეების ნაპირებთან, სადაც თევზაობა გახდა საკვების მოპოვების ძირითადი საშუალება. მოსახლეობის დანარჩენი ნაწილი უფრო ღრმად შევიდა კონტინენტში და მონადირულ საქმიანობასა და ტკბილი კარტოფილის მოყვანას მიჰყო ხელი. ბანანი, რომელიც ბევრად უფრო მეტ მოსავალს იძლეობდა, ვიდრე ტკბილი კარტოფილი, ამ ხალხების მთავარი საკვები გახდა.
კოლონიზაციამ და შემდეგ უეცრად მოპოვებულმა დამოუკიდებლობამ მონგოსა და კონგოს სხვა ადგილობრივ კულტურებზე დიდი გავლენა იქონია. დღევანდელ დღემდე მონგოს მრავალმა ტრადიციულმა რწმენა-წარმოდგენამ და ჩვევამ მოაღწია, რომელთაც დღემდე დიდი გავლენა აქვთ, მიუხედავად იმ წნეხისა, რომელიც აიძულებსასიმილირებას თანამედროვე კულტურასთან. მონგოს ხალხებს დიდი წვლილი შეაქვთ სახელმწიფოს ეკონომიკაში და ძლიერ სამუშაო ძალასაც წარმოადგენენ. ბავშვები დადიან კერძო ან სახელწმიფო სკოლებში. მოსახლეობის უმეტესობამ ქრისტიანობა მიიღო. მათ საკუთარი კულტურის მთავარი ასპექტები შეინარჩუნეს და დღევანდელ დღემდე არ კარგავენ თავიანთ ეთნიკურ იდენტობას.[6]
დასახლებები რედაქტირება
მონგოს ხალხები ხშირად ცხოვრობენ ისეთ დაჯგუფებებში, სადაც ექვსზე ნაკლები სოფელია და ერთმანეთისგან ბუჩქებითაა გამოყოფილი. თითოეული დასახლება შედგება ერთმანეთთან ახლოს მდებარე ორ მწკრივად დაჯგუფებული სადგომებისგან. ზოგიერთ დასახლებას კლუბის შენობებიც აქვს, სადაც დაუქორწინებელი მამაკაცები იკრიბებიან.
ეკონომიკა რედაქტირება
ბუნებრივი რესურსებისა და საკვების მოპოვება ყოველთვის იყო და დღესაც არის მთავარი საარსებო წყარო. მონგოს ხალხები ეკვატორული ტყეებიდან დღემდე ძალიან ბევრი სახეობის მოსავალს იღებენ, მათ შორისაა ტყის ხილი, ბოსტნეული, სოკოები, ლოკოკინები და სამკურნალო მცენარეულობა. ისეთ პროდუქტებს, რომლებსაც ზეთისხილის ხეებისგან იღებენ, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.
მონგოს ტრადიციის თანახმად, პატარა ცხოველს მარყუჟიანი თოკის გამოყენებით იჭერდნენ. ისეთი დიდ ცხოველებს, როგორებიც არიან ანტილოპა, ტახი და სპილო, რამდენიმე მამაკაცისგან შემდგარი ბადეებით, მშვილდებითა და ისრებით აღჭურვილი ჯგუფი ინადირებდა. ნადირობისთვის გათვლილი ექსპედიციები მთელი წლის განმავლობაში ეწყობოდა, დღესასწაულებზეც აწყობდნენ სოფლის მასშტაბით ნადირობას.
მეცხრამეტე საუკუნეში სოფლის მეურნეობა გახდა მთავარი საარსებო წყარო. მეთექვსმეტე საუკუნეში პორტუგალიელებმა ცენტრალურ აფრიკაში ჩამოიტანეს ისეთი პროდუქტები, როგორიცაა ყვითელი სიმინდი, მიწისთხილი და ლობიო. მათ ადგილობრივ ბანანს, ზეთისხილსა და ტკბილ კარტოფილს კონკურენცია გაუწიეს. ზოგიერთი ისეთი პროდუქტი,რომელიც სამკურნალოდ გამოიყენებოდა, მაგალითად, ტკბილი ბანანი, მწარე წიწაკა და ადგილობრივი მწვანილი, სადგომებთან ახლოს მცირე ეზოებში მოჰყავდათ, ხოლო ტკბილი კარტოფილი და ბანანი შედარებით დიდ ფართობებზე იყო გაშენებული, დასახლებებისგან მოშორებით.
მონგოს ხალხები აწარმოებენ მრავალი სახეობის სანადირო, სათევზაო და საფერმერო ხელსაწყოებსა და იარაღებს. ჰიროაკი სატო, რომელიც მონგოს ნადირობის წესებს იკვლევდა, ჩამოთვლის მრავალი სახეობის მშვილდებს, ისრებს, ბადეებსა და ხაფანგებს, რომლებიც ადგილობრივი წარმოების მასალისგანაა დამზადებული.[7]
ვაჭრობა რედაქტირება
სემუელ ნელსონის ცნობებით, მონგო სავაჭრო საქმიანობაში მხოლოდ მონებისა და სპილოს ძვლის გაყიდვით შემოიფარგლებოდა. ამ პროცესმა მდინარე კონგოს აუზამდე მეთვრამეტე საუკუნის დასაწყისში მიაღწია. მეცხრამეტე საუკუნეში უფრო იმძლავრა მონებით ვაჭრობამ, რადგან 1880-იანი წლებიდან კონგო ბელგიელებმა დაიპყრეს. ოკუპაციის გამო, კუნდუს ხალხი იძულებული გახდა, შექმნილ პირობებს შეგუებოდა, თავიანთი ტრადიციები და საქმიანობა ახალი სიტუაციისთვის მოერგო. დიდი მოთხოვნა იყო რეზინზე, ზეთისხილსა და ტყის სხვა ნაწარმზე.
მონგოს ხალხები მდინარე კონგოს აუზის სხვა მაცხოვრებლებთანაც აქტიურად ვაჭრობდნენ. ტყის ნაწარმსა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტებს ცვლიან თევზსა და იმპორტულ საქონელში.[4]
შრომის განაწილება რედაქტირება
მამაკაცები ვალდებულნი არიან ააშენონ სახლები, აწარმოონ იარაღები, ხელსაწყოები, ავეჯეული და ჭურჭელი. საჭმლის მომზადებასთან, სახლის საქმეებთან და ბავშვების აღზრდასთან ერთად, ქალებს ევალებათ ტყის მცენარეულობის შეგროვება, თოხნა, მოსავლის აღება და სხვა სასოფლო სამეურნო საქმიანობის შესრულება. განსაკუთრებით მშრალ პერიოდებში ქალები თევზაობითაც კავდებიან. მამაკაცები მიწებს ამუშავებენ და ბანანებს რგავენ. ნადირობაც მხოლოდ კაცების საქმეა.[3][4]
მიწათმფლობელობა რედაქტირება
მიწებს მონგოს კულტურაში კოლექტიურად ფლობდნენ. ხშირად მამაკაცები უზუფრუქტულ, იგულისხმება სხვისი ქონების სამუდამო მოხმარება, უფლებებს მოიპოვებდნენ ხოლმე ასეთ მიწებზე. საზოგადოების თითოეულ წევრს შეეძლო ტყით სარგებლობა, ის არავის საკუთრება არ იყო და წინაპრების მიერ დატოვებულ ქონებად მიიჩნეოდა.[3][4]
ოჯახი და მემკვიდრეობა რედაქტირება
სისხლით ნათესაობა რედაქტირება
მონგოს საზოგადოება მამაკაცის ხაზითაა განსაზღვრული. ერთი ხაზის წარმომადგენლები ხშირად ერთსა და იმავე სოფელში ცხოვრობენ. მონგოს საზოგადოებაში აკრძალულია ერთი და იმავე ტომის წარმომადგენლებს შორის ქორწინება. ეს ეხება როგორც კაცებს, ისე ქალებს. სხვადასხვა ხაზი შემდეგ კლანებად ერთიანდება და რამდენიმე სოფელში გაფანტულად ცხოვრობს. კლანის წევრები ერთ პოლიტიკურ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. დედისა და მამის ხაზისთვის სხვადასხვა სახელი არსებობს.
სისხლით ნათესაობის პირობები მამის ხაზის კლანში რედაქტირება
მამისეული ხაზის ყველა ცოცხალი წევრი ერთი გაფართოებული ოჯახის წევრად ითვლება. ამ ოჯახში - ერთნაირი 151 თაობის წარმომადგენელი საერთო გვარს ატარებს. ბაბუების თაობის ყველა წევრი ბაბუაა, მამების თაობის ყველა წევრი კი - მამა, ქალებიც კი, რომელთაც “მდედრობით მამებს” უწოდებენ. ყველა უფროს ძმასა და უფროს მამრობითი სქესის კუზებს საერთო სახელით - “ბათომოლოთი” მოიხსენიებენ, ხოლო ყველა ახალგაზრდა ძმასა და მამრობითი სქესის კუზენს - “ბაკუნეების.” რაც შეეხება დებსა და მდედრობითი სქესის კუზენებს მას “ნკანებს” უწოდებენ. “ბანები” კი არიან დების, ძმებისა და კუზენების შვილები.
ედმუნდ ბოელარტი თავის კვლევაში აღნიშნავს, რომ, რა თქმა უნდა, ჩვენთვის ეს სახელები გაუთავებელ სირთულეებთან, შეცდომებთან ასოცირდებიან და სასაცილოდაც კი გვეჩვენებიან. აღნიშნული ტომის წარმომადგენლები კი ვერასდროს ვერ გაიგებენ ჩვენს დამოკდიებულებას, რადგან მათთვის სწორედ გვარების ამ სისტემაზეა აგებული მათი სოციალური, ლეგალური, პოლიტიკური ურთიერთობები. მოვალეობები და თავისუფლებები, პატივისცემა და ავტროტეტი - სოციალურადაც, ლეგალურადაც და პოლიტიკურადაც განსაზღვრულია ე.წ. დაბადების რიგით, რომელიც განისაზღვრება თაობით და თაობაში ასაკით: უფროსი მამიდან უმცროს მამამდე, უმცროსი მამიდან უფროს შვილამდე, უფროსი შვილიდან უმცროს შვილამდე, ა.შ. შენი უფროსი ძმის შვილები კი, უფრო ახალგაზრებიც რომ იყვნენ, შენს შვილზე მაღლა დგანან. ოჯახის ქალი წარმომადგენლები კი, რომლებზეც ეს დაბადების რიგი არ მოქმედებს, თავაინთ სახელსა, იმიჯს კლანში და პატივისცემას - თავიანთი ვაჟიშვილების წყალობით მოიპოვებენ.
მამისეული კლანის მოკლე აღწერითაც აშკარად ჩანს, რომ ნკუნდუს ტომში კლანი გეოგრაფიული კონტექსტიდან არ გამომდინარეობს. სადაც არ უნდა გათხოვდეს ქალიშვილი, სადაც არ უნდა წავიდეს ვაჟიშვილი - ისინი მუდამ და ყველგან მათი კლანის წარმომადგენლებად რჩებიან, ეს კანონითაც ასეა და მათ შენარჩუნებული აქვთ თავიანთ სახლში არსებული მოვალეობები თუ უფლებები.
ასევე აშკარაა, რომ სისხლი და კლანი ერთმანეთის გადამფარავი და ერთმანეთთან გადაჭდობილი ცნებები არ არის. ნკუნდუს ტომის თითოეული “სისხლითი ურთიერთობა” თავის თავს წურავს უამრავ შემთხვევაში, მაგალითად მაშინ, როცა ქალი სხვა კლანის წარმომადგენლისგან შვილს აჩენს და ის ბავშვი, ავტომატურად, არა დედის არამედ მამის კლანის წევრი ხდება, მაშინ, როცა სისხლით - ეს უკანასკნელი დედის ნათესავებთანაცაა დაკავშირებული.[8]
ქორწინება და ოჯახი რედაქტირება
კუნდუს კულტურაში ქორწინების რამდენიმე ფორმა არსებობს. ყველაზე გავრცელებული ფორმაა მშობლების მიერ მოწყობილი ქორწინება. ამ დროს, ერთი ოჯახი მეორესთან შუამავალს აგზავნის. ასეთი სახის ქორწინება თავის თავში გულისხმობს პატარძლის „გამოსასყიდ“ გადასახადს, რომელსაც ტყავით, რკინის დანებით ან სპილენძის ბეჭდებით იხდიან. წარსულში მამაკაცი მონის ჩუქებაც მიღებული იყო. საპატრძლოს გადასახადს მამას უხდიან, რომელიც, დიდი ალბათობით, ამ ქონებას საკუთარი ვაჟიშვილისთვის ცოლის "საყიდლად" გამოიყენებს.
სხვა ფორმები ითვალისწინებს ქვრივის მემკვიდრეობით მიღებას, ორი კაცის მიერ დების გაცვლას და ქალის ჩუქებას საპატრძლო ფულის მიღების გარეშე. კაცის პოლიგამია მიღებულია, მაგრამ იშვიათია, რომ კაცს ორი ცოლი ჰყავდეს, თუმცა ოთხი ცოლის შემთხვევებიც არსებობს.
იდეალური ოჯახი მონგოს საზოგადოებაში შედგება სამი თაობისგან. ოჯახი კაცის ხაზით უნდა იყოს გაფართოებული და ამას "ლინკუდუს" უწოდებენ ადგილობრივები. ასეთ ოჯახებში წევრთა რაოდენობა საშუალოდ 20-დან 40 ადამიანამდე მერყეობდა. ოჯახის შიდა საქმეებში ვერავინ ერეოდა. ოჯახს უძღვებოდა ოჯახის უხუცესი წევრი, რომელსაც ადგილობრივები "ტატას" ან მამას ეძახდნენ. რამდენიმე ასეთი ოჯახის გაერთიანებით იქმნებოდა სოფლები.[9]
მემკვიდრეობა რედაქტირება
ოჯახის მემკვიდრეობა შვილებზე ასაკის მიხედვით გადადის. მემკვიდრეობაც და ოჯახის წინამძღოლობაც ასაკით უფროს შვილს ეკუთვნის.
ყველა კლანს აქვს სიმდიდრე, რომელიც შედგება მემკვიდრეობისა და წევრთა საგვარეულო ქონებისაგან. ეს სიმდიდრე ორი სახისაა: ეკონომიკური და სამზითვო. საერთო საკუთრება კიდევ იყოფა სამი ნაწილისაგან: რეალურ ქონებად, განუყრელ ქონებად და პირად ქონებად.
კლანის რეალური საკუთრება შედგება მიწისაგან და წყლისგან. მიწა, თავის მხრივ, დაყოფილია კიდევ რამდენიმე ნაწილად: სახნავ მიწად, მიწად, რომელიც ბაღების გაშენებისათვის გამოიყენება და სანადირო ადგილებად. ამ სახის ქონება წარმოადგენს კლანის საერთო საკუთრებას და იგი წევრებს შორის შემდეგი პრინციპით ნაწილდება: თითოეული წევრი იღებს ბაღებისათვის განკუთვნილსა და სანადირო მიწებს, რომლებიც დროებითი მფლობელის წასვლისთანავე ისევ საზოგადოების საერთო საკუთრებად იქცევიან. პალმების კორომებიც, რა თქმა უნდა, საერთო საკუთრებას წარმოადგენენ. წყალთან მიმართებაშიც იგივენაირი პრინციპები მოქმედებს - უფრო ვრცელი სათევზაო ადგილები კლანის საერთო საკუთრებას წარმოადგენს და მას კლანის მეთაური ლიდერობს და მას ყველა ერთნაირად გამოიყენებს, ხოლო უფრო მცირე სივრცეები: უბეები, ტბორები, ა.შ. განაწილებულია წევრებს შორის. საერთო გამოყენებისა და კარგი მოსავლის დროს - მოპოვებული პროდუქტი კლანის მეთაურსა და კლანის სხვა წევრებს შორის ნაწილდება.
პირადი ქონება შედგება ქოხისგან, მამაკაცისთვის განკუთვნილი სამუშაო იარაღებისგან, ქალის ავეჯისა და შინაური ცხოველებისგან. ეს ერთგვარი მოძრავი ქონებაა, რომელიც შეიძლება კლანის სხვა წევრებს მემკვიდრეობითაც კი გადაეცეს. მაგალითად, თუ ქალი გადაწყვეტდა ქმრის მიტოვებას, მას შეეძლო ყველაფერი წაეღო თან, რასაც ტომის უხუცესი მიანიჭებდა ან ანდერძით ერგებოდა.
რაც შეეხება კლანის განუყრელქონებას, ის შედგება საერთო და კაპიტალური ქონებისაგან. აღსანიშნავია, რომ საქორწინო კონტრაქტი, არა ეკონომიკური, არამედ მხოლოდ სამართლებრივიმნიშვნვნელობების მიმნიჭებელია.
კუნდუელები თავად ადგენენ წესებს საზოგადოებაში. მეცნიერებმა დაკვირვება ჩაატარეს ისეთხალხეზე, რომლებიც თავად იყვნენ ამა თუ იმ წესის წყარო: რომელიღაც "A"კლანში, საქორწინო ასაკს მიღწეულიგოგონები (bibunanyi) და ამავე კლანზე მითხოვილი ქალები, რომელიღაც მონათესავე B კლანიდან. A კლანი უხდის მასზე მითხოვილი ქალების საფასურს B კლანს. B კლანი კი იყენებს ამ ფულს, რათა მიიღოს ქალები სხვა კლანებიდან. როგორც ვხედავთ, ერთგვარი ჩანაცვლების სისტემაზეა მორგებული.
გარდა ამისა, ტომში ყავთ მონები, რომელთაც ირჩევენწინამძღვარები. წინამძღვრბს სხვა უფლებებიც აქვთ, მაგალითად აკონტროლებენ ე.წ ფასიან ქაღალდებსა და საკუთრების უფლებებს.ეს ფასიანი ქაღალდები საერთო ლიდერთან ინახება, სადღაც მიწაში და მათ შესახებ ცოდნას ლიდერის უშუალო მემკვიდრეც ფლობს. თუ კლანის საბჭო უფლებას დართავს, ლიდერს მათი გაცემაც შეუძლია. ეს ქონება კლანის საერთი საკუთრებად ითვლება და როგორც ზემოთ ვახსენეთ, კლანის წევრებისთვის ცოლების შესაძენად გამოიყენებენ.
ეკონომიკური ქონების საერთო საკუთრება შესაძლებლობას იძლევა უფრო მარტივად გადაინაწილონ წყლისა და და ტყის რესურსი, იცავს ქონებას განადგურებისგან, აფერხებს გაღარიბების პროესს და უზრუნველყოფს ღარიბებს ძირითადი საარსებო პირობებით. საერთო ჯამში კლანის თითოეული წევრის ცხოვრებას აუმჯობესებს. აღსანიშნავია, რომ ამ საერთო ეკონომიკური ქონების ფლობის პრინციპს არანაირი კავშრი არ აქვს რამდენიმე თანამედროვესაზოგადოებაში არსებულ იმ მოდელთან, რომელსაც კომუნიზმი ჰქვია.
საერთო და კაპიტალურ ქონებას ნაკლებად ფლანგავენ ე.წ. "პატარძლების" შესაძენად. ამ ტრადიციას, ანუ ცოლების ყოდვასა და გაყიდვას, რომელმაც კუნდუს ტომში ჩასულ მკვლევრებში ყველაზე მეტად აღმაშფოთებელი რეაქცია გამოიწვია, ნაკლები საერთო აქვს იმ ტრადიციებთან რომელიც ქალისთვის მზითევის მოყოლას გულისხმობს. ქორწინების დროს, ისინი აფორმებენ დარეგისტრირებულ, სამართლებრივ ხელშკრულებებს კლანსა და წყვილებს შორის.
ინდივიდუალისტური ლიბერალიზმი და მერკანტილიზმი ასეთ სამართლებრივხელშეკრულებებს აღიარებს მხოლოდ და მხოლოდ ეკონომიკური ასპექტით და აღიქვამს, როგორც მორიგ ფინანსურ ოპერაციას. ედმუნდ ბოელარტი აღნიშნავს: "ჩვენზე რომ იყოს დამოკიდებული, რა თქმა უნდა, გავანადგირებდით მათ სამართლებრივ სისტემას, რადგან ქალი არის პირდაპირი სათამაშო ობიექტი ფასიანი ქაღალდების გაცვლა-გამოცვლისა".
რაც შეეხება სოციალური ცხოვრების ორ მნიშვნელოვან პროცესს განქორწინებასა და მრავალცოლიანობას, ესენი გარკვეული კლანების სამართლებრივი სისტემისთვის საერთოდ არ არის დამახასიათებელი. ამ პროცესებს დარღვევად თვლიან და მეტიც, საერთოდაც ეწინააღმდეგება მათ სამართლებრივ სიტემას. ქორწინება არის ურყევი პროცესი და მრავალცოლიანობა შეიძლება დაიშვას მხოლოდ იმ გამონაკლისი სახით, როდესაც მამაკაცის გენების არევა იქნება საჭირო საომარი სიტუაციისას.[8]
კუნდუს საზოგადოება რედაქტირება
ეთნიკური კლანი რედაქტირება
ბოელარტი თავის კვლევაში თვლის, რომროდესაც ვამბობთ, რომ ოჯახი საზოგადოების ბირთვია, ჩვენ ამით უბრალოდ მჭიდროდ ვეჭიდებით აშკარა ფიქციას ან იმას, რაც შეიძლება სიმართლე იყოს. რეალურად - ოჯახი ჩვენში არის გარკვეული ინდივიდების ურთიერთობა, რომლებიც თავიანთ როლებს თამაშობენ საზოგადოებაში. ოჯახი, თავის მხრივ, არ წარმოადგენს არც სოციალურად, არც ლეგალურად, არც პოლიტიკურად - შუამავალს თუ მედიატორს ინდივიდებსა და საზოგადოების შედარებით მაღალ დაწესებულებებს შორის.
ამასთანავე ნუკლეურმა ოჯახმა, ანუ ოჯახმა, სადაც მხოლოდ მშობლები და შვილები ცხოვრობენ, შეიძინა სრულებით სხვა დატვირთვა გაფართოებული ოჯახის საპირისპიროდ, რომლის ცნებაც ნელ-ნელა უჩინარდება. ამის კონტრასტად შეიძლება ჩაითვალოს ნკუნდუს ტომი, რომელშიც გავრცელებულია პატრიარქალური ოჯახები, რომლებიც, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საზოგადოების ბირთვსა და მის ყველაზე დამოუკიდებელ ინსტიტუტს წარმოადგენენ.
ყველაზე ხშირად, გაფართოებულ ოჯახს “კლანს” უწოდებენ, რომელსაც მიეწერება გარკვეული სახის მახასიათებლები: 150 სისხლითი კავშირი, ტოტემიზმი, ეგზოგამია, საკუთრების ერთობა, ა.შ. ეს კი, თავის მხრივ, მეტყველებს კლანების ეთნიკურ, ლეგალურ, ეგზოგამიურ თუ პოლიტიკურ ერთობაზე.
ეთნიკური კლანი მოიცავს ყველა ინდივიდს, რომელიც მამის ხაზით კონკრეტული წინაპრის შთამომავალია. თითოეულ ეთნიკურ კლანს თავისი სახელი გააჩნია, რომელიც ჩვენი საზოგადოების გვარის იდენტურია. როცა ნკუნდუს ტომის წარმომადგენლები მოისურვებენ თავიანთი ამ ერთგვარი გვარის აღნიშვნას - ისინი თავს ყოველთვის მათი ყველაზე ადრეული წინაპრის შთამომავლებად მოიხსენიებენ.
რეალურად, ნკუნდუელებმა ძალიან კარგად იციან, რომ ყველა მონგოს კულტურის საზოგადოება საერთო წინაპრიდან წარმოიშვა. მათ იმისიც კი სჯერათ, რომ ყველა ადამიანი ერთი ადამიანის შთამომავალია. მიუხედავად ამისა, როცა საქმე კლანის ერთობას ეხება, ისინი მათი კლანის ფუძემდებლად იმ წინაპარს მიიჩნევენ, რომელმაც მათი ჯგუფი ლეგალურად გახადა ავტონომიური და რომელმაც თავი დამოუკიდებლად გამოაცხადა.
მათ აზრით, ერთ ჯგუფს მიეკუთვნებიან დამფუძნებლის - შვილები, მისი ვაჟის შვილები, მისი ბიჭი შვილიშვილიების ვაჟიშვილები...
ნკუნდუს ტომელები მათი მამების ხაზს მათ სიბრძნეს უწოდებენ. ლეგალურად დაქორწინებული ქალიშვილების შვილები სხვა კლანს მიეკუთვნებიან, რამეთუ ისინი მათი მამის ხაზს აგრძელებენ. რაც შეეხება გაუთხოვარი ქალების შვილებს - ისინი დედის გვარის ტარებას განაგრძობენ.
რაც შეეხება გათხოვილ ქალებს - ისინი ეთნიკურად თავიანთი მამების კლანებს ეკუთვნიან და არასდროს არ ხდებიან თავიანთი ქმრების გაფართოებული ოჯახის წევრები.[10]
სოციალიზაცია რედაქტირება
პოლიგამიურ ოჯახში დაბადებულ ბავშვებს თავიანთი ბიოლოგიური დედები ზრდიან. ბავშვები ვალდებულნი არიან, მშობლებსა და თავიანთ და-ძმებს პატივი სცენ. შვილები მშობლების დახმარებით ბევრ რამეს, მათ შორის, კარგად მოქცევასა და სხვა მნიშვნელოვან სოციალურ ნორმას სწავლობენ. ცუდი ქცევა და დაუმორჩილებლობა საყვედურსა და სასჯელს იმსახურებს.
სოციალური ორგანიზაცია რედაქტირება
სოფლები ძირითადად 100-300 კაცისგან შედგება. მას აქვს ისეთი ფუნქციები, როგორიცაა საქმიანობა ტყეში და თავდაცვა უცხოთა შემოტევებისგან. ამ საზოგადოების საქმეებს უძღვებოდა უხუცესთაგან შემდგარი საბჭო და "ბოკულაკა", ანუ საბჭოს მიერ არჩეული წინამძღოლი. ომისა და არასტაბილური მდგომარეობის დროს მონგოს გაფანტული სოფლები ქმნიდნენ გაერთიანებებს უფრო ეფექტური თავდაცვისთვის. ასეთი გაერთიანების დროს სკითხს წყვეტდა რამდენიმე წინამძღოლი ერთად, ასევე მკურნალები, ომის მაგიის მცოდნეები და ნათელმხილველები. მონგოს სოციალური იერარქია შემდეგნაირია: ავტორიტეტული ფენა, დაბალი ფენა და ფენა ყველანაირი უფლების გარეშე.
უმაღლესი ფენა შედგებოდა საზოგადოების „დიდი კაცებისგან“. ისინი უძღვებოდნენ საშინაო საქმეებს, ანაწილებდნენ დარგებს, საკვების წარმოებას, ეკისრათ მედიატორის როლი და წარმოადგენდნენ მონგოს საგარეო ურთიერთობებში. ისინი მართავდნენ მონგოს წინაპრების დანატოვარი ჩვეულებებით. წინამძღოლები იღებდნენ ნანადირევის საუკეთესო პორციას, ჰყავდათ სხვებზე მეტი ცოლი და დანარჩენი კუნდუელები პატივს სცემდნენ და იცავდნენ მათ.
დაბალი კატეგორია სხვადასხვა ფენის ადამიანებით იყო წარმოდგენილი. იყვნენ, მაგალითად, ლტოლვილები, რომლებმაც დატოვეს საკუთარი სოფელი ომის, შიმშილის ან ეპიდემიის გამო.
დაბალ ფენას წარმოადგენდნენ ასევე მონები. ისინი ძირითადად იყვნენ ტყვეები, მოშორებულნი საკუთარ ნათესავებს. ისინი სრულად იყვნენ დამოკიდებულნი საკუთარ მესაკუთრეებზე - პოლიტიკურად, ეკონომიკურად და სოციალურად. თუმცა, ისტორიისთვის ცნობილ მრავალ მონათმლობელთან შედარებით, ამ მონებს კარგად ეპყრობოდნენ. პატრონები მათ აძლევდნენ ცოლებს, მიწას, ასევე იცავდნენ შეურაცხყოფისგან და უსამართლო ექსპლუატაციისგან.[3]
პოლიტიკური ორგანიზაცია რედაქტირება
მონგოს საზოგადოებაში პოლიტიკურ ავტორიტეტებს ირჩევდნენ ქონებისა და წარმომავლობის მიხედვით. ლეგიტიმაციის შემდეგ, „დიდი კაცები“ მოიპოვებდნენ ძალაუფლებას, ასევე მისაკუთრების უფლებას. ახალგაზრდები უნდა გაყოლოდნენ უფროსთა გზას, რადგან მომავალში თანამდებობისა და ქონების მემკვიდრეები ხდებოდნენ.[3]
სოციალური კონტროლი რედაქტირება
ყოველი სოფელი იმართებოდა ერთი დიდი ოჯახის მთავრის მიერ. სოფლის მთავარს ეხმარებოდა საბჭო, რომელიც შედგებოდა სხვა სოფლების მთავრებისაგან. მათი მოვალეობა იყო ჩვეულებებისა და ტრადიციების დაცვა, ასევე ნათესავთა შორის ქორწინებისა და კონფლიქტების აღკვეთა.[11]
კონფლიქტი რედაქტირება
კოლონიზაციამდე, ტომის შიდა და ტომთაშორისი კონფლიქტები ჩვეულებრივი მოვლენა იყო. მიზეზი ყველაზე ხშირად იყო მკვლელობისათვის შურის ძიება, ანუ სისხლის აღება ან მოუგვარეებლი პრობლემის გადაჭრის მცდელობა.[3]
სამართლებრივი ძალის გადანაწილება კლანში რედაქტირება
ნკუნდუს საზოგადოებაში ყველა ინდივიდი ერთნაირი უფლებით არ სარგებლობს, ისე როგორც ნაპოლეონის სამართლებრივ წიგნებშია. თუმცა ბუნებით უფლებებს სრულიად აღიარებენ. წინაპრეპისგან გადმოცემით იციან, რომ ყველა ფასეულობა და უფლება ღმერთისგან მომდინარეობს. ყველაზე მაღალ თანამდებობაზე მყოფი კლანის წევრები, ღმერთის პირველ წარმომადგენლებად ითვლებიან. აბსოლუტიზმისა და დესპოტიზმის საკითხი აქტუალური არ არის. ისევე როგორც სისხლი იყოფა კლანის ყველა წევრში, ასევე დაყოფილია ხელისუფლების ორგანო და სამართლებრივი უფლებამოსილებები. მთლიანად კლანი კი იურიდიულ პირად ითვლება დანარჩენ სამყაროსთან მიმათებაში.
ზემოთ აღწერილის შესაბამისად, კლანის თითოეულ წევრს აქვს ხმის უფლება როდესაც საქმე ადმინისტრაციულ სამართალს ეხება. როდესაც კლანის ინტერესებსგანიხილავენ, თითოეულ წევრს შეუძლია კრებას დაესწროს და თვითონაც იმონაწილეოს გადაწყვეტილების მიღებაში. სამართლებრივი თვალსაზრისით აკრალულია რაიმე კონკრეტული ჯგუფის ან ოჯახური ჯავშირის გავლენა ლიდერის გადაწყვეტილებებზე, ამას ყველა ერთად, კომუნალურად აკეთებენ.
თუმცა არსებობს ერთი გამონაკლისი. კლანის ნებართვისა და აღიარების საფუძველზე ოჯახის მთავარს უფლება ენიჭება თავის ცოლსა და ბავშვებზე იქონიოს სამართლებრივი ძალაუფლება.
ავტონომიურ კლანებს შორის განსხვავებები დამკვიდრებულია იმის მიხედვით, თუ რამდენად ჩრთულია ესა თუ ის კლანი საერთაშორისო სამართლის სისტემაში, სადაც ერთ კლანს მეგობრულად განწყობილი სხვა კლანის შემოერთებაც შეუძლია.ასეთი კლასიფიკაცია სასამართლოს აბსოლუტურობას განაპირობებს. იძულებით ღონისძიებებს მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში ახორციელებენ. ასეთი სასამართლო მოწყობამშვიდობისა და კეთილდღეობის მოსურნეკლანებსშემდგომი უსიამოვნებების თავიდან აცილებაში ეხმარება.
მიუხედავად იმისა, რომ წმინდა თომა გვასწავლის, რომ მხოლოდ და მხოლოდ ბუნებითი ავტორიტერი შეიძლება იყოსოჯახის თავკაცი, ევროპულმა კანონმდებლობამ ეს მოსაზრება უარყო და მთლიანად გააუქმა უფლებები ოჯახის უფროსის შესახებ. ცოლი ყველანაირი დაბრკოლებისგან გათავისუფლებილია.
იურიდიული ფიქციით, კლანის იურისდიქციას ადგილობრივი სასამართლო აკონტროლებს. ბოელარტი ნაშრომში ვხვდებით: "იმისათვის, რომ შევადაროთ რამდენად ითავსებს ამ ფუნქციებსადგილიბრივი სასამართლო, შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ როგორც პოლიციელი მამისას. ალბათ, რუსეთის მიერაღწერილი, ვაჭრობისა და განათლების კომუნიზაცია უფრო ნაკლებად განაწყობდა ჩვენს საზოგადოებას რევოლუციურად ვიდრე კონგოში არსებული სასამართლო სისტემა". განათლება და განვითარება მთლიანად სადამსჯელო სანქციებითაა ჩანაცვლებული. ის პოლიტიკოსები კი, რომელთაც ცივილიზაციის განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს, ნკუნდუს საზოგადოებაში არაფრად მიაჩნიათ. მეზობელ კლანებს ერთმანეთთან მხოლოდ ორი სახის, ან სისხლისმღვრელი ან მეგობრული დამოკიდებულება აქვთ. პოლიტიკა მხოლოდ მაშინ, ხდება აქტუალური როდესაც იბრძვიან მტერთან ან აქვთ რაიმე სახის დაპირისპირება.
ასევე ედმუნდ ბოელარტი აღნიშნავს, რომ ალბათ სტუმარს, დამოკიდებულება ბარბაროსობის შესახებშეეცვლება, თუ ეთნიკური მოსახლეობის ბრძოლებს შეესწრება. თუმცა და იგრძნობს იმის აუცილებლობას, რომ ბვრად ცივილიზებული ცხოვრების სტილის შესწავლას საჭიროებენ. მათი ბრძოლები არაფრით არ ჰგავს ევროპელების ბრძოლის ტაქტიკას, როდესაც ხალხის დიდი რაოდენობა ნადგურდება. კონგოში ჯერ არცერთი დაჭრილი ან გარდაცვლილი არ ეგდო მიწაზე, როდესაც მეთაურები უკვე სამშვიდობო ხელშეკრულებას აფორმებდნენ.
რა თქმა უნდა, პოლიტიკური ორგანიზაციების სათავეში კლანის ლიდერები დგანან. ყავთ ასევე შიდა ლიდერები, რომლებიც ცდილობენ ბელადის ძალაუფლების გავრცელებას და აყალიბებენ პოლიტიკურ-ადმინისტრაციულკავშირებს სხვა კლანებთან. ასეთი ლიდერები ვინაობა ხშირად უცნობია მათი საზოგადოებისთვის. ადგილობრივი სასამართლოსადა ლიდერის ძალაუფლების გამავრცელებელი ორგანიზაციის შექმნის შემდეგ, ნკუნდუ-მონგოს სოციალურმა ორგანიზაციამ დიდი დარტყმა მიიღო. ის ფაქტი, რომ ეს ინსტიტუტები ადგილობრივია, ხაზს უსვამს იმას, რომ აქ ადგილი არ ჰქონია ძალაუფლების არაბუნებრივ გადაცემას, უბრალოდ ტრადიცული ძალაუფლებაა გავრცელებული.
მართლაც, ადრე თავიანთ ჩვეულებებზე დაფუძნებით კანონიერ ლიდერს ირჩევდნენ და ფორმალურად, თუმცა ხანდახან ახალი სექტორების ფორმულა ათავისუფლებდა უმაღლეს ადმინისტრაციას ამ საზრუნავისგან. მოსალოდნელია, რომ ეს ახალი ფორმულა გააუქმებს იურიდიული ფიქციას შიდა ლიდერების შესახებ, მოახდენს მათ კლასიფიკაციას და ერთხელ და სამუდამოდ გახდებიან სამთავრობო სამსახურის წევრები. ამ გზით, მათ საქმიანობას დაწერილი ანუ ფიქსირებული კანონები დაარეგულირებს და იძულებულები გახდებიან მონოგამიას დაემორჩილონ. დღეს კი სიტუაცია შებრუნებულია, თითქმის ყველა შიდა ლიდერი პოლიგამიის მომხრეა და მის აგიტაციას ეწევიან. ეს პროცესი რომ ადრე განხორციელებულიყო, არა პოლიგამისს აგიტაციის საფრთხოს წინაშე იდგებოდნენ არამედ ეს ცნება საერთოდაც გაქრებოდა ნკუნდუს საზოგადოებაში.[10]
კლანის დაყოფა რედაქტირება
ყველაფერი ზემოთ თქმულიდან გაომდინარე, ადვილი მისახვედრია თუ როგორ შეიძლება ავტონომიური კლანი დაიყოს და ამის შემდეგ უკვე ორი ავტონომიური კლანი წარმოიქმნას.
თუ კლანი გავრცლდება საკმაოდ დიდ ტერიტორიაზე, მისი ლიდერები კვეთენ საზღვრებს და მიდიან კანონის წინააღდეგ. როდესაც ასეთი შემთხვევები მრავალჯერ მეორდება, მოსალოდნელი დაყოფა დამოკიდებულია ქორწინების შესაძლებლობაზე. ასეთ სიტუაციას ერთი და იმავე კლანის ორ ნაწილს შორის, როდეასც ისინი იურიდიული ავტონომიისკენ მიისწრაფვიან "ლონკანა" ეწოდება. ეს ტერმინი აღიშნავს რომ ამ ორ ნაწილს შორის კანონით აკრძალული ურთიერთობები დაიშვება. ასეთი სიტუაციები ძრითადად ჯგუფის ისეთწევრებს შორის ვითარდება, რომელთაც საერთო მამაკაცი წინაპარი ყავთ და ამასთან სხვადასხვა მდედრი წინაპრები. ისინი წარმოშობილები არიან ერთი წინაპირის სხვადასხვა ცოლებისგან.
დაყოფის კიდევ ერთი მიზეზი არის კლანიდან რომელიმე წევრის გაგდება ან საზოგადოების მისივე ნებით დატოვება. როდესაც იგი კლანის გარეთ დაიგულებს თავს, იძენს დიდ მოცულობის შთამომავლობას და იღებს თავის სამემკვიდრეო ქონებას. მისი ურთიერთობები აწ უკვე ყოფილ კლანთან ნელ-ნელა იშვიათდება. ეს გამოყოფილი ფრაქცია აყალიბებს საკუთარ სამართლებრივ წესებს რათა შეინარჩუნონ თუმდაც თავიანთი სასაფლაო. მიწა სადაც საკუთარი ბავშვების ჭიპლარებს დამარხავენ და თავიანთი დამაარსებლის სახელს დაუკავშირებენ.
კლანის გაყოფისა და გაყრის კიდევ ერთი მიზეზი ხშირად ხდება ტყუილი ან დაუმორჩილებლობა ცენტრალური ფრაქციისადმი. კლანის ავტორიტეტული წევრებისადმი დაუმორჩილებლობა.[12]
კანონიერი დამოკიდებულება რედაქტირება
აქამდე ჩვენ ვსაუბრობდით მხოლოდ ეთნიკურ ჯგუფზე, და მათ წევრებზე, რომლებიც შთამომავლობით ეკუთვნიან კუნდუს ტომს. ისინი არიან ერთადერთი წარმომადგენლები ხელისუფლების, მათ უწოდებენ -mpifo. თითოეულ ჯგუფს, ასევე შეუძლია მიიღოს სხვა პირები, ისინიც კი, ვინც არ ეკუთვნის ამ მთავრობის უფლებამოსილებას, მაგრამ კანონიერად ეკუთვნის ჯგუფს. რეალურ შთამომავლებს შორის, ისინი ქმნიან კანონიერ თემს და სამართლებრივად გამართული ჯგუფი არსებობას შთამომავლების ხარჯზე აგრძელებს.
ესენი, პირველ რიგში, არიან ცოლები რომლებიც დაქორწინდნენ კლანის წევრზე. ბავშვები, რომლებიც მათ მოიყვანეს (mbosula), და კანონიერი დიასახლისები. ასევე, არიან პირები რომლებიც მათ მიიღეს. ამასთანავე, ომის დროს დატყვევებულები და მონები. აღსანიშნავია ასევე ჯუჯები, რომლებიც ცალკე თემს წარმოადგენენ. ბავშვები იზრდებიან თავიანთი პასუხისმგებლობებითა და მზად არიან დაიცვან საკუთარი ადგილი სასამართლოს სხდომაზე. ხარისხის მიხედვით, რასაც თავად ქმნიან, თემის სივრცეში შეუძლიათ ჩამოაყალიბონ ცალკე ჯგუფი შიგნით, რომელიც გახდება უფრო და უფრო დამოუკიდებელი. მათ სტატუსზეა დამოკიდებული თუ რა უფლებებით ისარგებლებენ.[12]
დედობილი კლანი რედაქტირება
თითოეულ კუნდუელს აქვს ორმაგი სამშობლო, თავისი სიბრძნე და ბონიანგო (bonyango), ანუ დედის მამისეული კლანი. დედა ბადებს მას იქ, მისი სისხლით ნათესავები ცხოვრობენ იქ და აძლევენ მას დედობრივ სიყვარულს, ხდებიან მისი დამცველები ნებისმიერი სირთულის დროს. როგორც წესი ბავშვობის საუკეთესო პერიოდს სწორედ აქ ატარებენ. ეს არის ადგილი სადაც ყოველთვის შეუძლია მას იპოვოს უსაფრთხო თავშესაფარი, მაშინ როცა ერთი მიზეზის გამოც კი შეიძლება დაკარგოს მამისეული თემი. დედის თემის სტრუქტურულად მსგავსია მამის თემისა. ისინი ემთხვევიან ერთმანეთს სპეციფიკურ წესებში, რომელიც თითოეულ წევრზე ვრცელდება. თუმცა დედისეულ ტომთან მეტ სიახლოვეს განიცდიან.
მამის ყველა და და ძმა მიიჩნევა საკუთარ მამად, ასევე დედის ყველა და-ძმა აღიქმება დედად. დედის ძმას, ანუ ბიძას დედის მხრიდან, უწოდებენ ნგომპამს (ngompame, nyangompame). ყველა დისწული და ძმისწული დედის მხრიდან არის შვილი. განსაკუთრებული ვალდებულება ეკისრებათ დედის ნკიტას (nkita) შვილებისადმი. ეს არის ქალი, რომელიც შეიძინა დედის კლანმა საპატარძლო გადასახადით, და შემდეგ მან ის იხდის დედის საპატარძლო გადასახადს.
მანამ სანამ ადამიანი კვლავ დედის ტომში აგრძელებს ცხოვრებას, აქვს უფლება მიიღოს განსაკუთრებული სიყვარული და ზრუნვა მათგან. თუ ვერ მიიღებს დამაკმაყოფილებენ მზითევს, შეუძლია ნებისმიერ დროს მოითხოვოს დედის მხრიდან ბიძისგან, რომელიც ვალდებულია დაეხმაროს მაქსიმალურად როგორც შეუძლია. ასევე უფლება აქვთ სრულაიდ უფასოდ დედის ნკიტას ერთ-ერთი შვილის მზითევი მოითხოვონ. მათ შეუძლიათ გამოიყენონ დედის თემის ნებისმიერი ტერიტორია სანადიროდ , და მიიღონ მონაწილეობა სასამართლო პროცესში, როდესაც ანაწილებენ უფასო მზითევს ან ყოფენ მემკვიდრეობას. იმ შემთხვევაში თუ გადაწყვეტს პიროვნება დატოვოს მამის კლანი და საბოლოოდ გადმოსახლდეს, მას პრიორიტეტი ენიჭება მის ბიძაშვილებს შორის და უპირველესი მემკვიდრე ხდება ბიძის. ეს, თავისებურად, არის პრივილეგირებული კომპეტენციები. ასე ვთქვათ არასრულფასოვნება ქალისა მკვიდრ საზოგადოებაში: დის შვილი, რომელსაც ბონანკანას უწოდებენ, ამაღკებს საზოგადოებაში მის მდგომარეობასა და სტატუსს.[10]
მონათესავე ტომი : ლიკილო რედაქტირება
საკუთარი მამისეული და დედისეული კლანის გარეთ, კუნდუს წევრებს კიდევ ჰყავთ ნათესავები. კერძოდ მამის მხრიდან დეიდის, რომლის შვილებიც მამის კლანს ეკუთვნიან. ისევე, როგორც დედის ძმისშვილები არიან მათი შვილები ასევე მამიდის შვილები არიან მათი მამები. ასევე ნათესავებად ითვლებიან, თუმცა მათ სისხლით ნათესაობა არ აკავშირებთ, ქმრის „მამები“ ითვლებიან მათ „მამამთილებად“, ასევე ყველა „დედა“ „დედამთილად“. კუნდუს იდეის მიხედვით ისინი არიან რეალური ნათესავები. ქმრის მხრიდან ნათესავებს ეძახიან ბოკილოს, ხოცო ცოლის მხრიდან ნათესავებს ბოკანგო.
ქმრის „ხელქვეითები“ არ არიან რეალური ნათესავები და სწორედ ეძახიან ერთმანეთს „ქმარს“ და „ცოლს“. სხვადასხვა სამართლებრივად განსაზღვრულ პირობებში, ქორწინება ნებადართულია ზემოთ ხსენებულებს შორის. არაა საჭირო იმის გამეორება, რომ ყველა თანასწორი ტომის წევრზე ვრცელდება ეს ურთიერთობები. როდესაც ნათესავებიდან ერთი დაქორწინდება, ქმარი ხდება ყველა მისი ბიძაშვილისა თუ დის „ქმარი“. კლანის წევრების მთელი თაობა არის იდენტიფიცირებული ამ წევრით. აქედან გამომდინარე ყველა ახალგაზრდა დები და ქალი ბიძაშვილები, დეიდაშვილები და ა.შ., რომელიმე მეუღლის ხდება „ცოლი“ ყველა ახალგაზრდა ძმის და კაცი ბიძაშვილის, დეიდაშვილის და ა.შ., მოერე მეუღლის. ეს ჩახლართული ურთიერთობა ვრცელდება ორივე მეუღლის ნათესავებზე. ერთ-ერთს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს გრძნობა, მოთმინება და მოლაპარაკების ნიჭი იმისათვის, რომ ნკუნდუს ეს ტრადიცია შეინარჩუნოს და გრძნობა არ დაკარგონ ურთიერთობაში. ისინი თავად ადარებენ ამ ყველაფერს არეულ, დახვეულ კუჭ-ნაწლავის გორგალს, რომელიც განვითარება შეფერხებულ ნიანგს ეკუთვნის: besofo bya lokekele, ასე გამოითქმის ეს ყველაფერი მათ ენაზე.[12]
ეგზოგამია რედაქტირება
ტერმინი "ეგზოგამიური კლანი" ხშირად არის მოხსენიებული წერილობით წყაროებში, განსაკუთრებით კუნდუ-მონგოს საზოგადოებაში და ხშირ შემთხვევაში მისი მნიშვნელობა არასწორადაა გაგებული. ადამიანთა კონკრეტული ჯგუფი, რომელზეც ქორწინება აკრძალულია თანამედროვე გაერთიანებაში აღარ გვხვდება. კუნდუ-მონგოს კლანში ნახევარ ძმებს შეიძლება ჰქონდეთ საერთო დედისეული ხაზი და სხვადასხვა მამისეული ხაზი. ასევე შესაძლებელია კონკრეტული ქორწინების წესი დაშვებული იყოს უმცროს დებსა და ძმებზე, მაგრამ აკრძალული იყოს უფროსებისთვის. ასევე მოქმედებს სხვადასხვა ნათესაობრივი კავშირი რომელიც კრძალავს ამ კავშირებს შორის ქორწინებას. კიდევ ერთხელ უნდა დავაკვირდეთ რომ ადათი სხვადასხვა რეგიონში განსხვავებულია, მაგრამ ზოგიერთ მხარეში გერს შეუძლია იქორწინოს დედობილზე და ამგვარი ქმედება ნაკლებად ისჯება, სხვა აკრძალულ ურთიერთობებთან შედარებით. მათი ტრადიციები სრულიად არ ექვემდებარება რაიმე წესსა თუ ლოგიკურ გაგრძელებას. თითქოს ყველა წესი ამოუკიდებლად მოქმედებს და ყოველგვარი კავშირი მათ შორის გამქრალია.
თუ ვინმე ისურვებს ეგზოგამიური კანონის ევროპულ პირობებთან შედარებას, უნდა ითქვას რომ : 1) სისხლით ნათესაობა კრძალავს ქორწინებას იმდენად, რამდენადაც მნიშვნელოვანია მსგავსი ნათესაური კავშირი ამა თუ იმ კლანისთვის. ზოგჯერ იმავე კანონს სხვა შემთხვევებშიც აქვს გამოყენება. მაგალითად თუ სხვადასხვა ავტონომიის ჯგუფი, რომელთა შორეული წინაპრებიც ერთი და იგივენი არიან და კვლავ მისდევენ ეგზოგამიის კანონს. ძირითადად იმ ჯგუფებში, სადაც ჰყავთ ერთი მამა მაგრამ სხვადასხვა დედა მარტივად შორდებიან ერთმანეთს. 2) არასისხლისმიერი ურთიერთობები კრძალავს ქორწინებას თუ მეუღლეების მშობლებს შორის არსებობს რაიმე ურთიერთობა. ეს ზოგჯერ კრძალავს ქორწინებას მეუღლეების შვილებს შორისაც.[8]
რელიგია და ექსპრესიული კულტურა რედაქტირება
რელიგიური რწმენები რედაქტირება
კუნდუს იდეოლოგია და მორალური პრინციპები ირეკლებოდა მათ სოციალურ რეალობაში, უფრო კონკრეტულად კი, მათ ზეპირსიტყვიერებაში, რაც მოიცავდა ისტორიას, ხალხურ ზღაპრებს, ანდაზებს, ლექსებს, სიმღერებსა და მისალმებებს. ტრადიციალური ხალხური ზღაპრები ყურადღებას ამახვილებდა მორალსა და სიბრძნეზე და შეადგენდა ბავშვის აღზრდის მნიშვნელოვან ნაწილს. ანდაზები ეხებოდა ცხოვრების ყველა ასპექტს, ორმხრივი ვალდებულებების იდეას, ავტორიტეტების პატივისცემასა და ოჯახის მნიშვნელობას.
კუნდუს ტრადიციულ რელიგიაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა წინაპართა თაყვანისცემას. ხალხს სწამდა მრავალი ღმერთისა თუ სულის, მათ შორის უმაღლესი არსების, ზე-არსების, რომელთან მიახლოებაც შესაძლებელი იყო მხოლოდ უხუცესების შუამდგომლობით. წინაპართა წინაშე ისინი ლოცულობდნენ ბავშვების ჯანმრთელობისთვის, წარმატებული ბრძოლისთვის, უსაფრთხო მოგზაურობისთვის და ა.შ. მონგოს კულტურის შემადგენელი ნაწილი იყო ასევე ჯადოქრობა. ისეთ უბედურ შემთხვევებს, როგორიცაა, მაგალითად, ავადმყოფობა, უნაყოფობა, უიღბლობა ან უკიდურესი სიღარიბე, მიაწერდნენ წყევლას ან ჯადოს მათ წინააღმდეგ. ამის მიზეზად თვლიდნენ მაწყევარის სიხარბეს, შურს ან ზიზღს. ამის საპირისპიროდ, წარმატებასა და ბედნიერებას უკავშირებდნენ ამულეტებს, რომლებიც ყველაზე მეტი ჰქონდა ჯადოქარს ან შამანს.[3]
რელიგიური პრაქტიკოსები რედაქტირება
რელიგიურ რიტუალებს ასრულებდნენ უხუცესები, გამომდინარე იქიდან, რომ დიდი მნიშვნელობა ენიჭებათ წინაპრებს. სხვა რელიგიურ პრაქტიკოსებს მიეკუთვნებოდნენ ჯადოქრები, მაგები და ნათელმხილველები. მონგოელთა რწმენით, მათ შეეძლოთ ადამიანთა დახმარება ან ვნება, ზებუნებრივი ძალების მართვა.
რელიგიური ცერემონიები რედაქტირება
წინაპრებს იგონებდნენ პატივსაცემი ლოცვებითა და მსხვერპლშეწირვით. უხუცესები ატარებდნენ დღესასწაულებს მაშინ, როდესაც შეწყდებოდა ახალნამშობიარები ქალის განცალკევება ქმრისაგან. მსგავსი დაბრუნების აღსანიშნავი დღესასწაულები ტარდებოდა ასევე გლოვაში მყოფ ქვრივთათვის.
ხელოვნება რედაქტირება
მონგოს აქვს მდიდარი ვერბალური კულტურა, რომელიც მოიცავს ხალხურ თქმულებებს, ანდაზებს, ლექსებსა და სიმღერებს. მათ ასევე ახასიათებთ სხეულის მოხატვა ფერადი ორნამენტებით, ასევე, ბეჭდებით, ნაწნავებითა და დეკორატიული დანებით.
ცეკვა რედაქტირება
ნკუნდუს ცეკვები დროთა განმავლობაში ისევე იცვლება, როგორც ევროპაში - მოდა. ძველ ცეკვებს გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ახლები ანაცვლებს. ყველა ცეკვას ორი გამორჩეული ნაწილი აქვს: ცეკვა - პირდაპირი მნიშნელობით და ფინალი ანუ იკოიეო (ikóeyo). დასკვნითი ნაწილი მოიცავს აკრობატულ ან თეატრალურ წარმოდგენას. ყველა წარმოდგენა განსხვავებული და ფინალიც შესაბამისად იცვლება. ხანდახან წარმოდგენები წესიერების ფარგლებსაც ცდება, განსაკუთრებით იმ შემთხვევში თუ ქალები ცეკვავენ. ცეკვებში ყველაფერი მსახიობებსა და მაყურებელზეა დამოკიდებული.
სიმღერის ტექსტები ხშირ შემთხვევაში ზრდილობის ნორმებს შეეფერება, თუმცა ხანდახან უწმაწური შინაარსის პასაჟებიც გამოერევა. როდესაც წარმოდგენა საკვანძო მომენტს უახლოვდება მასში მონაწილე ქალი და მამაკაცი მოცეკვავეებისა და დამსწრე საზოგადოების შეძახილები სექსუალურ ხასიათს იღებს. ასეთი შეძახილები ხშირად ისმის ქალების ცეკვბის დროს, თუ ქალი განსაკუთრებული ვნებით ცეკვავს და აუდიტორიაც შეძახილებითა და ტაშით ამხნევებს. ევროპელისთვის რთული მისახვედრი იქნება რა ხასიათისაა ეს შეძახილები, თუმცა ადგილობრივებმა კარგად იციან ჟესტების მნიშვნელობა. ცეკვის დასასრულს მაყურებკები კიდევ უფრო დიდი ენთუზიაზმით უკრავენ ტაშს, რაც სექსუალური აღზნების ან უბრალოდ ესთეტიკური სიამოვნებისგანაა გამოწვეული, რადგან მოძრაობები ლამაზია. დღესდღეობით პოპულარული ქალთა ცეკვები გამორჩეულია გადაჭრბებული ემოციებით. ცეკვების სექსუალური შინაარსის გამო წარსულში უხუცესები ბავშვებსა და მოზარდებს წარმოდგენებზე დასწრებას უკრძალავდნენ. ცეკვების ხასიათი ხშირად ხდება მეუღლეებს შორის ღალატისა და განქორწინების მიზეზი. იმავეს თქმა შეიძლება მამაკაცთა ცეკვებზეც, რადგან ისინი მათ ძლიერ ხასიათსა და მამაკაცურ სილამაზეს უსვამენ ხაზს.
რიტმულ მოძრაობებს, რომლებსაც ხშირად თან ახლავს სიმღერა და სმა წვეულების დროს, არ შეიძლება იწოდოს ცეკვად. ამ მოძრაობებში არაფერია შოკისმომგვრელი და არც სიმღერებია შეუფერებელი ან უცნაური. სიმღერები სექსუალური კონტექსტით თითქმის არასდროს იმღერება ყოველდღიურ ცხოვრებასთან დაკავშირებულ ცერემონიებზე, მაგრამ მათ არასდროს გამოტოვებენ დაკრძალვის დროს.
არტისტული ცეკვები საკმაოდ პოპულარულია. ისინი განსაკუთრებული შემთხვევებისთვისაა. ყოველდღიური გარემოებებისთვის კი ნკუნდუელებს აქვთ მცირე რაოდენობის გასართობი მოძრაოებები, რომლებიც თამაშს უფრო ჰგვანან, ვიდრე ცეკვას. სიმღერის ტექსტები შესაძლოა გაჯერებული იყოს უცენზურო იუმორით, თუმცა არც ისე ხშირად. დღეს უფრო პოპულარულია უხამსი სიმღერის ფონზე ცეკვა მას შემდეგ, რაც ევროპულმა სტილმა იქონია გავლენა. ასე ხდება ძირითადად მცირე ან დიდი დასახლებების ცენტრებში. განსაკუთრებით პოპულარულია ეს სიმღერები და ცეკვები ახალგაზრდებს შორის.
აღსანიშნავია, რომ შერეული სახის ცეკვები არაა მიღებული, როგორც ნაციონალური ცეკვები. ისინი გვხვდება მხოლოდ ცენტრებში და ევროპული სტილის გროტესკული იმიტაციაა. ნელ-ნელა ასეთი სტილის ცეკვა სოფლებშიც ვრცელდება. ამ სახის ცეკვა მსუბუქია, მორალისგან თავისუფალი, ამიტომ ის ხდებოდა მიზეზი ცოლქმრული ღალატის, დაშორების, კამათისა და ჩხუბის. ამის გამო, ზოგიერთმა მთავარმა და მმართველმა აკრძალა ის და დააწესა სასჯელი ასეთი ცეკვისთვის.[9]
მედიცინა რედაქტირება
მონგოელები დაავადებებს მიაწერდნენ ბოროტ სულებს. ამის გამო, ისინი „მკურნალობდნენ“ ჯადოქრებთან, რომლებიც, თავის მხრივ, „გამოუწერდნენ“ სასარგებლო შელოცვებსა და ლოცვებს.[3]
სიკვდილი და იმქვეყნიური ცხოვრება რედაქტირება
ყოველ კლანს ჰქონდა საკუთარი სასაფლაო მიცვალებულთათვის. მამაკაცთა დასაფლავებას არ ახლდა გამორჩეული ცერემონიალი ან წესები. რაც შეეხებათ ქალებს, თუ ისინი იყვნენ ცოლები, ცერემონიულად მიასვენებდნენ საკუთარი კლანის სასაფლაოზე, რათა ნათესავთ შორის დაესვენებინათ. თუმცა, თუ ქმარი მოითხოვდა ნებართვას და გადაიხდიდა სპეციალურ თანხას, მას შეეძლო ცოლი საკუთარი კლანის სასაფლაოზე დაესაფლავებინა. გლოვა გარდაცვლილი მეუღლისათვის მოითხოვდა განმარტოებასა და სხვა ტაბუების დაცვას.
ახალი წესი ნკუნდუს საზოგადოებაში რედაქტირება
მკვლევარი ედმუნდ ბოელარტის აზრით, გასაკვირი არ არის, რომ ჩვენთვის რთულია სწორად გავუგოთ საზოგადოებას, რომელიც თავისი მთელი არსებით ეწინააღმდეგება ჩვენში გამჯდარ იდეებს. თუმცა საინტერესოა - თუ რატომ მიგვაჩნია ყველაფერი ის, რაც არ გვესმის - უაზრობად, პრიმიტიულობად და ბარბაროსობად, მხოლოდ იმიტომ, რომ ესა თუ ის ფაქტი, უბრალოდ, ჩვენს შეხედულებებს არ ემთხვევა. ხშირად ჩვენ ვურევთ ბუნების კანონებს ჩვენსა და ცივილიზაციის კანონებში, ჩვენს მორალზე მორგებულ ადათ-წესებში. ჩვენს დღევანდელ საზოგადოებას სრულიად დავიწყებული აქვს თავისივე ნაკლოვანებები, რადგან სხვების ნაკლებზეა გადართული.
აბორიგენი საზოგადოების რეალურ სტრუქტურაზე შეკითხვის დასმა უკვე შესაძლებელია, რამეთუ მან აშკარად არამტკიცე მდგომარეობას მიაღწია. მარტივად დასასმელი კითხვები, მოდის თუ არა ეს საზოგადოება თავისი საფუძვლებითა თუ ძირითადი ელემენტებით წინააღმდეგობაში ბუნებრივ კანონებთან, კაცობრიობის საყოველთაო კეთილდღეობასთან და რწმენასთან ან აქვს თუ არა მას არსებობის უფლება - უმეტეს შემთხვევეში გვერდზეა გადაწეული და ჩანაცვლებულია იმ საკითხზე ორიენტაციით, რომ გადააქციონ ზემოთ ნახსენები საზოგადოება შედარებით განვითარებული საზოგადოების მსგავსად.
შეჯამება რედაქტირება
კუნდუს საზოგადოება იყო სიცოცხლით სავსე ორგანული დასახლება. ყველა მისი ორგანო ფუნქციონირებდა და ცვლილებებს გასაკვირად კარგად ერგებოდა. ეთნიკურად, სოციალურად, პოლიტიკურად, ისინი განვითარებისთვის იყვნენ გახსნილები.
ორგანოები, რომლებზეც ეს ტომი და საზოგადოება იყო დაფუძნებული დაგანვითარებული, ახლოს იდგა ბუნების კანონებთან. აქედან გამომდინარე, ისინი ადგენდნენ თავიანთ უფლებებსა და მოვალეობებს, რომლებსაც შინაგანი განწყობა კარნახობდათ.
ფაქტები ამტკიცებენ, რომ ამ საზოგადოებას შეეძლო გადარჩენა. ის ჩამოყალიბდა ლომაკოს ტომის საფუძველზე და მოკლე პერიოდში მოახერხა კონგოს ცენტრალურ ტერიტორიაზე მშვიდობიანი გაფართოება. თეთრკანიანი ადამიანების გამოჩენისას მათ კონგოს თანამედროვე საზღვრების მეხუთედი ჰქონდათ შემოერთებული და დიდ ძალას წარმოადგენდნენ.
კუნდუს საზოგადოება იყო ღია ნებისმიერი ჯანსაღი გავლენისთვის და შეეძლო ადაპტირება ცივილიზაციის ნებისმიერ მოთხოვნასთან. თუმცა, რეალურად, ეს არ იყო შეთავსებადი ევროპელების იდეებთან - პროგრესისა და ცივილიზაციის შესახებ. ეთნიკური საშუამავლო ორგანოების ელიმინაცია, ინდივიდების გათანასწორება, მონური მორჩილების მიღების სურვილი, არაპატრიარქატული მდგომარეობა, თავისუფლების აღქმის არასწორი პრინციპი - ყველა ეს გარემოება ხელს უშლიდა კუნდუს ტომს გაეგრძელებინა არსებობა და ყოფილიყო თანამედროვეობასთან შეთავსებადი.
უეცარი თავისუფლება, რომელსაც თან ახლდა საზოგადოების ძველი შემადგენლობის გაუქმება, პირდაპირ გულისხმობდა კუნდუს ტომის სიკვდილს. ადამიანებისთანდათანობითკლებას, ანუ სიკვდილიანობის მაღალმაჩვენებელს, ხელისუფლებაშიც ჰქონდა გამოძახილი. ეს უკანასკნელი კი, როგორც აღმოჩნდა, არ იყო მზად გამკლავებოდასიახლეებსათუსირთულეებსდა, ამ შემთხვევაშიც, უმოქმედო აღმოჩნდა.
„კუნდუ-მონგოს მოსახლეობა ქრება, როგორც თოვლი მზემდე“ - ასეთია მოკლე შეჯამება, რომელიც მეცნიერებმა ბოლო მონაცემების მიხედვით გააკეთეს. სტატისტიკურად, ვაოლას ტომში 1939 წელს დაიბადა 3 ადამიანი და გარდაიცვალა 90. ამავე წლის ოფიციალური სტატისტიკის მიხევით - კოკიიავილში, რომელიც დღევანდელი ქალაქია მბანდაკა კონგოს ტერიტორიაზე, ყოველ 23 ბავშვზე 1000 ზრდასრული მოდიოდა. აქედან გამომდინარე, მთლიანი მოსახლეობა უკვე 50 % -ზე მეტითაა შემცირებულიდა ამ მაჩვენებლის გაზრდასკიდევ ვარაუდობენ.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Birmingham, David, and Phyllis M. Martin, eds. , 1983. History of Central Africa. Vol. 2. New York: Longman.
- ↑ Reid, Rev. Alexander James, 1979. The Roots of Lomomba: Mongo Land. Hicksville, N.Y.: Exposition Press.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 Johnson, Ronald. 2010. “Culture Summary: Mongo.” New Haven, Conn.: Human Relations Area Files. http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=fo32-000.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Nelson, Samuel Henry. 1994. “Colonialism In The Congo Basin, 1880-1940.” Monographs In International Studies. Africa Series. Athens, Ohio: Ohio University Center for International Studies. http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=fo32-010.
- ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
- ↑ Vansina, Jan, 1979. “Finding Food and the History of Pre-Colonial Equatorial Africa: A Plea.” African Economic History 7:9-20.
- ↑ Miracle, Marvin, 1967. Agriculture in the Congo Basin: Tradition and Change in African Rural Economies . Madison: University of Wisconsin Press.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Boelaert, E., and Helen N. Sprey. 1940. “Nkundo Society.” Kongo-Overzee 6. Antwerp: HRAF ms: 1–12 [original: 148–61 ]. http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=fo32-003.
- ↑ 9.0 9.1 Hulstaert, Gustave E., and Monika B. Vizedom. 1938. “Marriage Among The Nkundu.” Méin-8°. Bruxelles: Librairie Falk fils, Georges Van Campenhout, Successeur. http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=fo32-002.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 Boelaert, E. & Sprey, H.N., 1940. Nkundo Society. Kongo-Overzee, 6, pp.HRAF ms: 1–12 [original: 148–161 ]. Available at: http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=fo32-003 [Accessed July 6, 2016].
- ↑ Jewsiewicki, Bogumil, 1981. “Lineage Modes of Production: Social Inequalities in Equatorial Central Africa.” In Modes of Production in Africa: The Precolonial Era, edited by Donald E. Crummy and Charles C. Stewart, 93-113. Beverly Hills, Calif.: Sage Publications.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 Boelaert, E., & Sprey, H. N. (1940). Nkundo Society. Kongo-Overzee, 6, HRAF ms: 1–12 [original: 148–161 ]. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=fo32-003