ივან ვერხრატსკი

ივან ვერხრატსკი ( უკრ. Іван Верхратський ; დ.24 აპრილი, 1846, ბილჩე-ზოლოტე — გ. 29 ნოემბერი, 1919, ლვოვი ) 1919 წლის უკრაინელი - გალიციელი ბუნებისმეტყველი, პედაგოგი, ენათმეცნიერი, მწერალი, საზოგადო მოღვაწე, ლემკების ენისა და ფოლკლორის მკვლევარი. ფსევდონიმები — გოროხოვსკი ლუბარტი, სპივომირ ლიუბარტი, ლოსუნი, პოდოლიაკი, ერვიგი და სხვა.

ივან ვერხრატსკი
დაბ. თარიღი	24 აპრილი, 1846(1846-04-24)
დაბ. ადგილი	Bilche Zolote, გალიციისა და ლოდომერიის სამეფო, ავსტრიის იმპერია
გარდ. თარიღი	29 ნოემბერი, 1919(1919-11-29) (73 წლის)
გარდ. ადგილი	ლვივი, დასავლეთ უკრაინის სახალხო რესპუბლიკა
დასაფლავებულია	ლიჩაკივის სასაფლაო
მოქალაქეობა	ავსტრიის იმპერია ავსტრია-უნგრეთის იმპერია დასავლეთ უკრაინის სახალხო რესპუბლიკა უკრაინის სახალხო რესპუბლიკა
საქმიანობა	მწერალი, ლექსიკოგრაფი, ფოლკლორისტი, ბიოლოგი, ბუნებისმეტყველი , ენათმეცნიერი და high-school teacher
ალმა-მატერი	ლვივის უნივერსიტეტი
ივან ვერხრატსკი ვიკისაწყობში

ბიოგრაფია

დაიბადა 1846 წლის 24 აპრილს სოფელ ბილჩეში (ამჟამად ბილჩე-ზოლოტოიე, ბორშჩევსკის რაიონი, ტერნოპოლის ოლქი). 1848 წელს მამა გარდაეცვალა. დედა ოთხი შვილით შემდგომში ლვოვში გადავიდა, სადაც ივან ვერხრატსკი სკოლაში შევიდა, ხოლო მოგვიანებით — გიმნაზიაში.

1868 წელს დაამთავრა ლვივის ინივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტი, შემდეგ გაიარა ბუნების ისტორიის კურსი კრაკოვის უნივერსიტეტში (1874). იგი ასწავლიდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს დროჰობიჩის, (მის მოსწავლეებს შორის იყო ივან ფრანკო ) სტანისლავი და ლვივის უკრაინულ გიმნაზიებში.

ივან ვერხატსკი დაკავებული იყო სამხრეთ-დასავლეთ უკრაინული დიალექტების და სუბდიალექტების შესწავლით.

მეცნიერმა დიდი ყურადღება დაუთმო ლემკების ფოლკლორის შესწავლას სლოვაკეთში, სადაც 1897 და 1899 წლებში იმოგზაურა სამეცნიერო მიზნით.

პირველი ნაშრომი, რომელიც ეძღვნება კარპატების სამხრეთ ფერდობების ლემკების ფოლკლორს, არის „ გოია დიუნდია და სობიტკი უნგრეთის რუსეთში“ (1899), სადაც აღწერილია ძირითადი კალენდარული წეს-ჩვეულებები, რომელთაც ახლავს გაზაფხულის სიმღერებით (სოფლები ვაპენნიკი, პეტრინა, დრიჩნო, ზბოინიე). ავტორმა შეაგროვა მდიდარი მასალა, რომელიც მოიცავს ლაბირშინას, ბარდიევშინასა და სპისის 36 სოფელს და წარმოადგინა მონოგრაფიაში „უნგრულ-რუსული დიალექტების ცოდნა“ (1901).

კარპატების ჩრდილოეთ ფერდობების ლემკოსების საუბარს მან მიუძღვნა მონოგრაფია „გალიციელი ლემკოსის საუბარი“(ლვოვი, 1902). მონოგრაფია წარმოადგენს მონუმენტურ ნაშრომს ამ მხარის შესახებ, რომელსაც დღემდე არ დაუკარგავს სამეცნიერო ღირებულება. . წიგნი შედგებ რამდენიმე ნაწილისგან, რომელთა შორისაა: შესავალი — „გრამატიკა “ „ გალისური ლემკოსის საუბრის მაგალითები “, რომელშიც შედის მოთხრობები და გამონათქვამები სხვადასხვა სოფლიდან, გამოცანები, ანდაზები, სიმღერები და „ ლექსიკონი“.

ივან ვერხრატსკი იყო ლვივში შევჩენკოს სახელობის სამეცნიერო საზოგადოების ნამდვილი წევრი და მისი მათემატიკური, ბუნებრივი და სამედიცინო განყოფილების პირველი თავმჯდომარე.

ვერხრატსკი ბუნებისმეტყველებაში უკრაინული სამეცნიერო ტერმინოლოგიის ფუძემდებელია.

1880 წელს გამოსცა ჟურნალი „დენნიცა.“

გარდაიცვალა 1919 წლის 29 ნოემბერს. დაკრძალულია ლვოვში ლიჩაკოვის სასაფლაოზე..

პუბლიკაციები

მეცნიერი ავტორია სამეცნიერო ნაშრომების უკრაინული დიალექტოლოგიასა და ლექსიკოლოგიაზე.

ი.ვერხრატსკიმ საფუძველი ჩაუყარა უკრაინულ სამეცნიერო და ბუნებრივ ტერმინოლოგიას ნაშრომით „ბუნების ისტორიის ნომენკლატურისა და ტერმინოლოგიის დადგენის დასაწყისი, ხალხური“ („Начала к уложению номенклатуры и терминологии природописно, народной “) . (1864-1879).

მან დაწერა სახელმძღვანელოები უმაღლესი სკოლებისთვის ბოტანიკის, ზოოლოგიის და მინერალოგიის შესახებ, რომლებიც თარგმნა პოლონური და რუსული ენებიდან.

ლიტერატურა

• Жадько В. А. Украинских некрополь / 2005. — С. 141.
• Верхратский И. Два приятеля; Ворона и рак: [Стихи] / / М.: Тернопольская литературная. Доп. № 4. — Тернополь, 1992. — Вып. 2. — Ч. 1. — С. 16 −17.
• Вадзюк А. Выдающиеся естествоиспытатели — члены НТШ / / Биология и химия в школе. — 1998. — № 3. — С. 53.
• Верхратский Иван / / Украинская литература в портретах и справках: Давняя литература — литература XIX в. — К., 2000. — С. 44 −45.
• Иван Верхратский (26.04.1846 −29.11.1919) — филолог, писатель, естествоиспытатель / / Дивослово. — 2003. — № 12. — С. 51 −57; фотографическое.
• Курляк И. Содержание и методика преподавания естественных наук в первых украинских гимназиях / / Путь образования. — 1997. — № 1. — С. 48 −51. С. 49: О учебник биологии И. Верхратского.
• Хомляк М., Шендеровский В. Иван Верхратский (1846—1919) — естествоиспытатель, филолог, педагог, писатель / / Выдающиеся личности Тернопольщины: биогр. сб. — К., 2003. — С. 34 −35; фотографическое.
• Верхратский Иван Григорьевич (26.04.1846 −29.11.1919) — укр. естествоиспытатель, педагог, филолог / / УСЭ. — 2-е изд. — М., 1978. — Т. 2. — С. 201.
• Верхратский Иван (1846—1919) / / Энциклопедия украиноведения / Под ред. В. Кубийовича. — Львов, 1993. — Т. 1. — С. 234.
• Верхратский Иван (26.04.1846 −29.11.1919) — укр. естествоиспытатель, диалектолог, поэт, переводчик / / Ткачев С., Ханас В. 250 имен на карте Тернопольщины: Польско-укр. культ. отношения. — М., 1996. — С. 14.
• Парасин Н. Верхратский Иван Григорьевич (псевд. — Любарт Горовский, Любарт Спивомир, Лосун, Петр Правдолюб, Подоляк, Иван Уховертка; 26.04.1846, с. Бильче, сейчас Бильче-Золотое Борщев. Района — 29.11.1919, г. Львов) — педагог, языковед, естествоиспытатель / / ТЭС. — Тернополь, 2004. — Т. 1. А-И. — С. 252—253; фотографическое.
• Литература к знаменательным и памятным датам Тернопольщины на 2001 год / Сост. М. Друневич. — М.: Астон, 2000. — 100 с. С. 28 −29: О И. Верхратского.