არსლანთეფეს ბორცვი
არსლანთეფეს ბორცვი (თურქ. Arslantepe Höyüğü) იგივე მელიდი (ხეთ.: Malidiya[1] და შესაძლებელია ასევე Midduwa;[2] აქად.: Meliddu;[3] ურარტ.: Melitea; ლათინ.: Melitene, ბერძნ.: Μελιτηνή) — უძველესი ქალაქი მდინარე ტოჰმის ნაპირზე (ევფრატის ზემო წელი), თურქეთი. დასახლება მელიდი იდენტიფიცირებულია ქალაქ მალათიასთან მდებარე ბორცვთან.[4]
| არსლანთეფეს ბორცვი* | |
|---|---|
| იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი | |
| |
| ქვეყანა |  თურქეთი
|
| ტიპი | კულტურული |
| კრიტერიუმები | iii |
| სია | [1] |
| რეგიონი** | აზია |
| კოორდინატები | 38°22′55″ ჩ. გ. 38°21′40″ ა. გ. / 38.38194° ჩ. გ. 38.36111° ა. გ. |
| გაწევრიანების ისტორია | |
| გაწევრიანება | 2021 (44-ე სესია) |
| ნომერი | 1622 |
| * იხ. ინგლ. სახელი UNESCO-ს სიაში. ** იუნესკოს მიერ კლასიფიცირებული რეგიონი. | |
|
მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 1622 ინგლ. • რუს. • ფრ. |
2021 წლის 26 ივლისს არსლანთეფეს ბორცვის სახელწოდებით შეიტანეს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში.[5]
არსლანთეფეს ბორცვი პირველად გამოიკვლია ფრანგმა არქეოლოგმა ლუი დელაპორტმა 1932-1939 წლებში.[6][7][8] 1946-1951 წლებში კლოდ შეფერი ატარებდა დაზვერვით სამუშაოებს ექოლოტით.
ისტორია
რედაქტირებაარსლანთეფეს ბორცვზე ადამიანის ყველაზე ადრეული საცხოვრებლები ენეოლითის ხანით თარიღდება.[9] არსლანთეპე (VII) მნიშვნელოვანი პუნქტი გახდა გვიან ენეოლითში. ბორცვის თავზე იდგა უზარმაზარი აგურის ნაგებობა, რომლის ფუნქცია გაურკვეველია.
ურუქის პერიოდში ბორცვი განვითარდა და მოიცავდა დიდ სატაძრო კომპლექსსაც.[10]
კულტურულად, მელიდი იყო „დიდი მესოპოტამიის ჩრდილოეთ რეგიონების“ ნაწილი, რომელიც ფუნქციონირებდა როგორც სავაჭრო კოლონია მდინარე ევფრატის გასწვრივ, და რომელსაც ნედლეული მიჰქონდა შუმერში (ქვემო მესოპოტამია). მრავალი მსგავსება იპოვეს არსლანთეფეს ამ ადრეულ ფენებსა და ბირეჯიქის (ბირეჯიქის კაშხლის სასაფლაო) გარკვეულწილად გვიანდელ ადგილს შორის, რომელიც ასევე თურქეთში, მელიდის სამხრეთ-დასავლეთით მდებარეობს.[11]
ძვ. წ. 3000 წლისათვის არსლანთეფეზე ფართოდ გავრცელდა თიხის გამოწვა, რის შედეგადაც აქ გაჩნდა კავკასიური მტკვარ-არაქსის კულტურისათვის დამახასიათებელი კერამიკა.[12]
გვიან ბრინჯაოს ხანაში, ეს ადგილი გახდა იშუვას სამეფოს უფრო დიდი რეგიონის ადმინისტრაციული ცენტრი. ქალაქი ძლიერად იყო გამაგრებული, სავარაუდოდ, დასავლეთიდან ხეთების საფრთხის გამო. მასზე კულტურული გავლენა მოახდინეს ხურიტებმა, მითანმა და ხეთებმა.
ძვ. წ. 1350 წელს, ხეთების მეფე სუფილულიუმა I-მა დაიპყრო მელიდი მითანის მეფე თუშრათას წინააღმდეგ ომის დროს. ამ დროისათვის მელიდი იყო იშუვას რეგიონალური დედაქალაქი მდებარე ხეთებისა და მითანის სახელმწიფოებს შორის საზღვარზე და ლოიალურად იყვნენ განწყობილი თუშრათას მიმართ. სუფილულიუმა I-მა მელიდი გამოიყენა, როგორც ბაზა სამხედრო კამპანიისთვის, რათა გაენადგურებინა მითანის დედაქალაქი ვაშუქანი.
ხეთების იმპერიის განადგურების შემდეგ მელიდი გახდა ნეო-ხეთური სახელმწიფოს კამანუს დედაქალაქი, სადაც აშენდა სასახლე და დაიდგა ლომებისა და მმართველის მონუმენტური ქვის ქანდაკებები.
ძვ. წ. XII საუკუნეში მელიდი, სავარაუდოდ, დამოკიდებული იყო ქარხემიშზე, სადაც მეფე ქუზი-თეშუბი მეფობდა. მისი ორი შვილიშვილი, რუნტიასი და არნუვანტისი, თავდაპირველად დაინიშნენ მელიდის „ქვეყანის ბატონებად“, ხოლო მოგვიანებით ისინი ასევე გახდნენ მელიდის მეფეები.[13]
ასურეთის მეფე ტიგლათფილესერ I-თან (ძვ. წ. 1115–1077) შეტაკების შედეგად მელიდის სამეფო იძულებული გახდა ხარკი გადაეხადა ასურეთისთვის. მელიდმა აყვავებული იყო მანამ, სანამ ასურეთის მეფე სარგონ II-მ (ძვ. წ. 722–705 წ.) ქალაქი არ დაარბია ძვ. წ. 712 წელს. ამავე პერიოდში, კიმერიელები და სკვითები შეიჭრნენ ანატოლიაში და ქალაქი დაკნინდა.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირებასქოლიო
რედაქტირება- ↑ "Melid." Reallexikon der Assyriologie. Accessed 12 Dec 2010.
- ↑ KBo V 8 IV 18. Op. cit. Puhvel, Jaan. Trends in Linguistics: Hittite Etymological Dictionary: Vol. 6: Words Beginning with M. Walter de Gruyter, 2004. Accessed 12 Dec 2010.
- ↑ Hawkins, John D. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Vol. 1: Inscriptions of the Iron Age. Walter de Gruyter, 2000.
- ↑ Historical Dictionary of the Hittites, pp. 185-186
- ↑ „UNESCO adds 6000-year-old 'Lion Hill' in Turkey's Malatya to list“. Daily Sabah. 26 July 2021. ციტირების თარიღი: 27 July 2021.
- ↑ Louis Delaporte, Malatya. La Ville et le Pays de Malatya, Review Hittites et Asian, vol. 2, no. 12, pp. 119-254, 1933
- ↑ Louis Delaporte, Malatya - Céramique du Hittite Recent, Review Hittites et Asian, vol. 2, no. 15, pp. 257-285, 1934
- ↑ Louis Delaporte, La Troisième Campagne de Fouille è Malatya, Review Hittites et Asian, vol. 5, no. 34, pp. 43-56, 1939
- ↑ Frangipane Marcella. The Late Chalcolithic IEB I sequence at Arslantepe. Chronological and cultural remarks from a frontier site. In: Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaires. From the Euphrates to the Caucasus: Chronologies for the 4th-3rd millennium B.C. Vom Euphrat in den Kaukasus: Vergleichende Chronologie des 4. und 3. Jahrtausends v. Chr. Actes du Colloque d’Istanbul, 16-19 décembre 1998. Istanbul : Institut Français d'Études Anatoliennes-Georges Dumézil, pp. 439-471, 2000
- ↑ Frangipane Marcella. A 4th-millennium temple/palace complex at Arslantepe-Malatya. North-South relations and the formation of early state societies in the Northern regions of Greater Mesopotamia.. In: Paléorient, vol. 23, no. 1. pp. 45-73, 1997
- ↑ Schmidt-Schultz Tyedje, Schultz Michael, Sadori Laura, Palmieri A., Morbidelli Paola, Hauptmann Andreas, Di Nocera Gian Maria, Frangipane Marcella, New Symbols of a New Power in a "Royal" Tomb from 3 000 BC Arslantepe, Malatya (Turkey).[მკვდარი ბმული] Paléorient, 2001, vol. 27, n°2. pp. 105-139
- ↑ Frangipane, Marcella (2015). „Different types of multiethnic societies and different patterns of development and change in the prehistoric Near East“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (30): 9182–9189. Bibcode:2015PNAS..112.9182F. doi:10.1073/pnas.1419883112. ISSN 0027-8424. PMC 4522825. PMID 26015583.
- ↑ Federico Manuelli (2019), Carving the memory, altering the past. PUGNUS-mili and the earlier Iron Age rulers at Arslantepe/Malizi (South-Eastern Turkey). In book: Lafer R., Dolenz H., Luik M. (eds.), Antiquitates variae. Festschrift für Karl Strobel zum 65. Geburtstag (pp.227-241) Publisher: VML Verlag