ბილჰოროდ-დნისტროვსკი

ბილჰოროდ-დნისტროვსკი (უკრ. Бі́лгород-Дністро́вський; რუმ. Cetatea Albă; 1944 წლამდე — Аккерман) — საოლქო დაქვემდებარების ქალაქი ოდესის ოლქში, რაიონული ცენტრი. დაარსებულია ძვ. წ. IV საუკუნეში. ისტორიული პროვინციის ბესარაბიის ტერიტორია. 2008 წლის აღწერით მოსახლეობა დაახლოებით 50 500 ადამიანი

ქალაქი
ბილჰოროდ-დნისტროვსკი Білгород-Дністровський
ბილჰოროდ-დნისტროვსკის ციხესიმაგრე
დროშა გერბი
ქვეყანა	უკრაინა
რაიონული ქალაქი	ოდესის ოლქიოდესის ოლქი
რაიონი	ბილჰოროდ-დნისტროვსკის რადა
კოორდინატები	46°11′32″ ჩ. გ. 30°20′00″ ა. გ.
ქალაქის მეთაური	დაცენკო ნიკოლოზ ნიკოლოზის ძე
დაარსდა	ძვ. წ. 498
ადრეული სახელები	ტირა, ტირასი, ტიროსი, ალბა-იულია, აკ-ლიბა, ასპროკასტრო, მალვოკასტრო, მავროკასტრო, აკერმანი, აკჯა, ჩეტატია-ალბე
ამჟამინდელი სტატუსი	ძვ. წ. 498
ფართობი	31 კვადრატული კილომეტრი
ცენტრის სიმაღლე	28±1 მეტრი
მოსახლეობა	50 500 კაცი
აგლომერაცია	ოდესის აგლომერაცია
სასაათო სარტყელი	UTC+1, ზაფხულში UTC+2
სატელეფონო კოდი	+380 4849
საფოსტო ინდექსი	67 700
ოფიციალური საიტი	http://www.bilgorod-d.org.ua/
ბილჰოროდ-დნისტროვსკი ვიკისაწყობში

ქალაქი მდებარეობს დნესტრის ლიმანზე, შავი ზღვიდან 18 კმ-ის დაშორებით, და ოდესიდან 100 კმ-ში.

ქალაქი შეტანილია იუნესკოს 10 უძველესი ქალაქის სიაში, რომლებმაც შეინარჩუნეს უწყვეტი არსებობა — რომთან, ათენთან და იერუსალიმთან ერთად.

ბილჰოროდ-დნისტროვსკის ციხის პანორამა

ისტორია

ძვ. წ. IV საუკუნეში კუნძულზე რომელიც ორივე მხრიდან მდინარე ტირასის (დნესტრი) ორივე ტოტს შორის იყო მოთავსებული, მილეტის მცხოვრებლებმა საფუძველი ჩაუყარეს პოლისს, რომელმაც ძალიან ბევრი ქვეწარმავლების გამო მიიღო სახელწოდება ოფიუსი — „გველების ქალაქი“. მალევე მდინარის მარჯვენა მაღალ სანაპიროზე აღიმართა ქალაქი - ტირასი (ტირა ტიროსი — სკვითების დასახლება. დროთა განმავლობაში პოლისებს შორის განსხვავება თანდათანობით წაიშალა, მოსახლეობა შეერია ერთმანეთს, სადაც შეიქმნა ახალი საზოგადოება — სკვითო-ელინური, ან მიკსელინური. ხოლო მსოფლიო ოკეანის დონის აწევის შედეგად კუნძული ოფიუსი ჩაიძირა და მისი მოსახლეობა საცხოვრებლად გადავიდა ტირასში.

107 წელს რომის იმპერიამ დაიპყრო დაკია, გავიდა მდინარე დუნაიმდე და დუნაი გახდა რომის იმპერიის სასაზღვრო მდინარე. იმპერიის ფორპოსტი გახდა ალბა-იულია (ასე გადაარქვეს სახელი ტიროსს).

238 წელს ალბა-იულია დაიპყრეს გოთებმა, რომლებმაც უკვე 257 წელს დაიწყეს პირატული ფლოტის მშენებლობა და თავს ესხმოდნენ რომის პროვინციებს.

371 წ. პოლისის კედლებში გამოჩნდნენ ჰუნების ურდოები, რომლებმაც გოთებით უკმაყოფილო სკვითოელინებს შორის ნახეს მოკავშირეები. ბრძოლის პიკში სკვითოელინებმა გააღეს გალავნის კარიბჭე, საიდანაც შეიჭრნენ მომთაბარე ტომები. გუთები სრული განადგურებისაგან გადაარჩინა რომის იმპერატორთან შეთანხმებამ, რომელმაც 376 წ. დართო ნება 200 ათას გუთს განსახლებულიყვნენ მესიასა და თრაკიაში, ხოლო ჰუნმა-დამყრობლებმა, მოულოდნელი მოკავშირეების მადლიერების აღსანიშნავად, აღადგინეს ისტორიული ქალაქის სახელწოდება.

უფრო გვიან, ჰუნების ჯარების რიგებში გამოჩნდნენ სლავური ტომებიც, რომლებიც მკვიდრდებოდნენ დაპყრობილ ქალაქებში. ხოლო 300 წლის შემდეგ ის გახდა ლეგენდარული ასპარუხ ხანის რეზიდენცია, რომელმაც დაიმორჩილა 7 სლავური ტომი და 679 წ. დაამარცხა ბიზანტიის არმია. კიდევ 2 წლის შემდეგ კონსტანტინოპოლზე წართმეულ მიწებზე დაარსებულ იქნა პირველი ბულგარული სამეფო. ამ შემოჭრის შემდეგ პოლისში დამკვიდრნენ აღმოსავლეთ სლავური ტომები - ტივერიელები, რომლებმაც აღადგინეს ქალაქი ფერფლიდან და რადგანაც მთავარ სამშენებლო მასალად გამოიყენებოდა თეთრი ქვა, ამიტომაც მას უწოდეს „თეთრი ქალაქი“ (Біли город).

IX საუკუნე აღინიშნა ჩრდილოეთ შავიზღვისპირეთში მომთაბარე უნგრული ტომების გამოჩენით, რომლებიც შემდეგ შეცვალეს პეჩენიგებმა. შორეულ კიევში თავდაპირველად არ მიაქციეს სათანადო ყურადღება ამ შემოსევას, მაგრამ უკვე 907 წელს კიევის მთავარი ოლეგი აწყობს ბიზანტიაზე დიდ ლაშქრობას, რომელშიც მონაწილეობას ტივერიელებიც იღებენ. კონსტანტინოპოლმა შური იძია მათზე და 915 წ. მიუხედავად იმისა რომ ციხექალაქის კედლები და ნაგებობები თავდასხმისას შენარჩუნებული იქნა, ამოწყვიტეს და ტყვედ ბიზანტიელებზე გაყიდეს მოსახლეობის ნახევარზე მეტი.

1241 წელს ქალაქი დაიპყრეს თათრებმა, რომლებიც იგივე თურქები იყვნენ, როგორც პოლოვცელები და ამიტომაც პრობლემის გარეშე მიიღეს თურქული ჟღერადობის სახელწოდება აკ-ლიბა (Ак-Ліба). მაგრამ ისინი დიდ ხანს არ შეჩერებულან აქ — 1288 წელს ნოღაი ხანმა, რომელსაც ესაჭიროებოდა თანხები ჩინგიზიდებთან საბრძოლველად დიდ საფასურად გადასცა ქალაქი გენუელ ვაჭრებს. ამ პერიოდში იცვლება მისი სახელწოდებებიც: თეთრი ქალაქი ასპროკასტრო (Аспрокастро) ხდება მწვანე მალვოკასტრო (Мальвокастро) და ციხესიმაგრე მთაზე მონკასტროდ(Монкастро). ხოლო 1362 წელს როცა აჯანყებულმა მოსახლეობამ გაყარა მომბაზრებელი ვაჭრები — გახდა შავი ქალაქი მავროკასტრო (Маврокастро).

ჩეტატეა ალბა - მოლდოვის საფოსტო მარკა

ბელგოროდ-დნესტროვსკის ციხესიმაგრე

ქალაქმა მიიღო თავისუფალი სტატუსი, რითაც მნიშვნელოვანი ადგილი დაიჭირა რეგიონის ეკონომიკურ ცხოვრებაში: ვითარდება ხელოსნობა, უშვებს თავის მონეტას, აწარმოებს წარმატებულ სავაჭრო ოპერაციებს. XIV საუკუნის ბოლოსათვის ბელგოროდი (ახლებურად უკვე ჩეტატია-ალბე, ან ფეგერ-ვარი Фегер-Вар) შევიდა მოლდავეთის სამთავროს შემადგენლობაში, რომლის სუზერენიც იყო უნგრეთის სახელმწიფო. მოლდავეთის მთავრებმა იზრუნეს ძველი და დანგრეული ნაგებობების აღდგენაზე და აშენებდნენ ახალ თავდაცვით ნაგებობებს. კედლებზე ამოტვიფრულია თარიღები — 1399 და 1432. ციხის ბოლო აღმშენებლობა იქნა შესრულებული 1482 წელს ოსტატის ფედორკოს მიერ.

მთელი ციხესიმაგრის გასწვრივ 2 კმ-ის სიგრძეზე განთავსებულია 26 კოშკი (თავდაპირველად იყო 34) — 12 საბრძოლო და 14 ყრუ კოშკი. ციხესიმაგრე დასალეთის, სამხრეთისა და აღმოსავლეთის მხრიდან შემოფარგლული იყო თხრილით, რომელიც თავდაპირველად იყო 14 მ-ის სიგანის, და სიღრმე იყო — 21 მ. რისი ფსკერი 3 მ-ით დაბალი იყო ვიდრე ლიმანის ფსკერი. იქ სადაც თხრილი უახლოვდებოდა ლიმანს იყო სპეციალური ფარები რომლებიც საშიშროების შემთხვევაში იღებოდნენ და თხრილი ივსებოდა წყლით. ციხესიმაგრეს გარე სამყაროსთან აკავშირებდა 2 კარიბჭე: კილიის, რომელიც მდებარეობდა ხმელეთის მხრიდან ორ იარუსიან კოშკში, მას ჰქონდა 2 კარი, 2 დასაშვები გისოსი და ასაწევი ხიდი; ხოლო ოვიდიოპოლის კარიბჭე გადიოდა ლიმანზე, შიდა კავშირისათვის ქალაქში იყო აღმართული კიდევ 4 შიდა კარიბჭე.

ციხესიმაგრეში

კილიასთან ერთად ბილჰოროდ-დნისტროვსკი არაერთხელ გამხდარა სერიოზულ წინაღობად თურქეთის სულთანის ექსპანსიის გზაზე. 1420 წ. ოსმალეთის ფლოტმა სცადა ქალაქის აღება, მაგრამ იქნა უკუგდებული დიდი დანაკარგებით. მაგრამ სულთანი ბაიაზიდ II თვლიდა ჩეტატია-ალბეს არა მხოლოდ მოლდოვის კარიბჭედ, არამედ მთელი რეჩ პოსპოლიტის კარიბჭედ, 1484 წ. მან შეკრიბა იმ დროისათვის არნახული ჯარი რომელიც შედგებოდა 300 ათასი თურქისაგან, 50 ათასი მენგლი-გირეის ყირიმელი თათრებისაგან და ვოლოხების (მოლდაველების) რაზმებისაგან. ქალაქი იბრძოდა და თავს იცავდა გადარჩენის იმედის გარეშე როგორც ხმელეთიდან ისე ლიმანიდან 1 -დან 16 აგვისტომდე. მისი 20 ათასი მცხოვრებიდან გადარჩა მხოლოდ 200 ოჯახი, 4 ათასი კი მონად იქნა გაყიდული.

დაპყრობილი ტერიტორიის საკონტროლოდ ჩასახლებული იქნა თათრები, რომლებმაც შექმნეს ბუჯას ორდა, რომლის ცენტრი გახდა აკ-კერმანი (თურქ. თეთრი ქალაქი). ზოგჯერ უწოდებდნენ უბრალოდ ოფიციალურად - კერმანი, ან სულ უბრალოდ აკჯა.

1812 წლის ბუქარესტის ტრაქტატის მიხედვით ყველა მიწა, რომლებიც მდებარეობდა მდინარეების დუნაისა და დნესტრს შორის, საბოლოოდ გადავიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში. ბუჯას და ნოღაის თათრები გასახლებულ იქნენ ამ ტერიტორიებიდან ტავრიის გუბერნიებში, მოროვიის დაცლილ მიწებზე თავიდან სახლდებოდნენ - ბულგარელები, გაგაუზები და გერმანელი კოლონიზატორები.

ჩეტატეა ალბა - რუმინული მარკა

ჩეტატეა ალბა - რუმინული საფოსტო მარკა

დროთა განმავლობაში აკკერმანის ციხესიმაგრემ დაჰკარგა თავისი სამხედრო-თავდაცვითი მნიშვნელობა, და 1832 წ. ის ამოიღეს სტრატეგიული ობიექტების რეესტრიდან, ხოლო 1859 წ. ის გადაიცა ქალაქის მმართველობაში. ბესარაბიისა და ნოვოროსიისკის გუბერნატორმა გრაფმა სტროგანოვმა მთლად ნება დართო რუსეთის საზღვაო გადამზიდველთა ამხანაგობას და ვაჭრებს ნავმისადგომების მოსაწყობად გამოეყენებინათ ციხესიმაგრის კედლებიდან ქვები. მთლიანი ნგრევისაგან ციხესიმაგრე გადაარჩინა იმ ფაქტმა რომ საშენი ქვის მიღება კარიერიდან უფრო იოლი აღმოჩნდა ვიდრე კედლებიდან.

უკრაინული მონეტა

რევოლუციისა და სამოქალაქო ომის შემდეგ მთლიანად ბესარაბია და კერძოდ აკ-კერმანი ხვდება რუმინეთის შემადგენლობაში, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ქალაქი ბრუნდება საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში და 1944 წ. 9 აგვისტოს სსრკ-ს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბრძანებულებით მას დაუბრუნდა სახელი ბილჰოროდი დნისტროვსკის აღნიშვნით.

ისტორიული ძეგლები

კილიის კარიბჭე.

• აკერმანის ციხესიმაგრე ბილჰოროდ-დნისტროვსკის ციხესიმაგრე.
• ბერძნული ( იოანე-ნათლისმცემელის) ეკლესია, 13-17 ст.
• სომხური ეკლესია

პერსონალია

ქალაქში დაიბადნენ:

• ალექსანდრე შაიბლე — უკრაინელი სამხედრო მოღვაწე, ხორუნჟიის-გენერალი.

ქალაქში გარდაიცვალნენ:

• წმინდანი და დიდმოწამე იოანე ახალი (სუჩავსკი) (მიახლოებით 1340 წ.). ითვლება მთლიანად ბესარაბიის მფარველად.

ინტერნეტის რესურსები

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ბილჰოროდ-დნისტროვსკი

• Репортаж із найдавнішого міста України // Україна Молода
• Офіційний сайт міста დაარქივებული 2020-12-02 საიტზე Wayback Machine.