აზიზა ჯაფარზადე
აზიზა ჯაფარზადე (აზერ. Əzizə Cəfərzadə; დ. 19 დეკემბერი, 1921, ბაქო — გ. 4 სექტემბერი, 2003, იქვე) — აზერბაიჯანელი მწერალი, ლიტერატურათმცოდნე, საზოგადო მოღვაწე, ფილოლოგიის დოქტორი, პროფესორი, აზერბაიჯანის მწერალთა კავშირის წევრი 1946 წლიდან. აზერბაიჯანის სახალხო მწერალი (2001).
| აზიზა ჯაფარზადე | |
|---|---|
| აზერ. Əzizə Cəfərzadə | |
| დაბადების თარიღი | 29 დეკემბერი, 1921 |
| დაბადების ადგილი | ბაქო |
| გარდაცვალების თარიღი | 4 სექტემბერი, 2003 (81 წლის) |
| გარდაცვალების ადგილი | ბაქო |
| საქმიანობა | მწერალი, საზოგადო მოღვაწე, ლიტერატურათმცოდნე და უნივერსიტეტის პროფესორი[1] |
| მოქალაქეობა |
 სსრკ აზერბაიჯანი |
| ჟანრი | ისტორიული რომანი |
| ჯილდოები | ხალხთა მეგობრობის ორდენი, დიდების ორდენი და People's Writer of Azerbaijan |
| საიტი | azizajafarzade.com |
ბიოგრაფია
რედაქტირებააზიზა ჯაფარზადე 1921 წლის 29 დეკემბერს ბაქოში დაიბადა. დაწყებითი განათლება 25-ე სკოლაში მიიღო, შემდეგ თეატრალურ ტექნიკურ სკოლაში და ორწლიან მასწავლებელთა ინსტიტუტში სწავლობდა. 1942-1944 წლებში აღსუს რაიონის სოფელ ჩაფარლიში მასწავლებლად მუშაობდა.
1944-1946 წლებში კინოსტუდია აზერბაიჯანფილმის სასცენარო განყოფილების ხელმძღვანელი გახლდათ.
1946-1947 წლებში ექსტერნად დაასრულა აზერბაიჯანის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი.
1947-1949 წლებში პედაგოგიური ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი, 1950-1955 წლებში პედაგოგიური ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი, 1956 წელს კამჩატკის პედაგოგიური ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი გახლდათ.
1957-1974 წლებში აზერბაიჯანის მეცნიერებათა აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში მუშაობდა, როგორც უფროსი მკვლევარი, განყოფილების ხელმძღვანელი; ხოლო 1974 წლიდან - ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი გახდა[2].
აზიზა ჯაფარზადე ცნობილი იყო, როგორც XIX საუკუნის აზერბაიჯანული ლიტერატურის მცოდნე. 1950 წელს დაიცვა თავისი საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე „XIX საუკუნის აზერბაიჯანული ლიტერატურის განმანათლებლობის ილუსტრირებული ასლები“, ხოლო შემდეგში - სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ხალხური პოეზიის სტილი XIX საუკუნის აზერბაიჯანულ პოეზიაში“.
აზიზა ჯაფარზადემ, როგორც კვლევის მეცნიერმა, დიდი წვლილი შეიტანა აზერბაიჯანელ მეცნიერთა სამსახურში. მისი ნამუშევრები, რომლებიც ინტენსიური სამეცნიერო ძიების შედეგია კლასიკური აზერბაიჯანული ლიტერატურის, განსაკუთრებით ზეპირი ლიტერატურული მემკვიდრეობის შესწავლის საქმეში, ყოველთვის საინტერესო იყო სამეცნიერო საზოგადოებისთის.
აზიზა ჯაფარზადემ კვლევებმა ასევე ღრმა გავლენა ლიტერატურულ შემოქმედებაზე მოახდინა. მის ნამუშევრები ნათელი მაგალითია აზერბაიჯანული ენის სიწმინდის ბრძოლისათვის. ჯაფარზადემ პედაგოგიურ საქმიანობასაც ეწეოდა. მან შეაგროვა და გამოაქვეყნა აშუღებისა და პოეტების მრავალი ნაშრომი. წიგნების საშუალებით მან დაამტკიცა, რომ ძველ დროში აზერბაიჯანში პოეტური მწერლობისა და ვერბალური გზით ქალი შემოქმედების მაღალი დონე არსებობდა და, რომ ქალი, მსოფლიო ლიტერატურაში ლიდერის პოზიციასაც იკავებდა. ამ ნაშრომების გარდა, პრესაში გამოიცა ასობით სტატია, ესე, სამეცნიერო კვლევა და პუბლიცისტური სტატია. მან დაწერა ფილმის სცენარიც. აზიზა ჯაფარზადეს ნაწარმოებებში დიდ ადგილს აზერბაიჯანული ფოლკლორი იკავებდა.
მისი ნამუშევრები რამდენიმე უცხო ენაზეა თარგმნილი, მათ შორის რუსულ, სპარსულ, ტაჯიკურ, არაბულ, ყაზახურ და სხვა ენებზე. იყო მრავალი გადაცემის ავტორი და წამყვანი. ამ გადაცემების საშუალებით მან ხელი შეუწყო აზერბაიჯანის კლასიკურ და თანამედროვე ლიტერატურულ მემკვიდრეობას. იგი ასევე მრავალი წლის განმავლობაში რეგულარულად იღებდა მონაწილეობას რადიო მაუწყებლებში.
1981 წლიდან 1989 წლამდე რესპუბლიკური ქალთა საბჭოს თავმჯდომარე გახლდათ. აზერბაიჯანი აქტიურად მუშაობდა ქალთა და ბავშვთა უფლებების დაცვაში, მრავალჯერ ეწვია ქვეყნის ყველაზე შორეულ რაიონებს და გაეცნო ერის ისტორიასა და ბედთან დაკავშირებულ პრობლემებს. იგი მთელი ცხოვრების განმავლობაში საქველმოქმედო საქმიანობას ეწეოდა და 1979 წელს ააშენა საკუთარი სკოლა და კლუბი დღევანდელ ჰაჯიგაბულის რაიონის სოფელ თაშში. ის ყოველთვის იყო წამყვანი და აქტიური მოქალაქე აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობისა და სომხური აგრესიის წინააღმდეგ მოძრაობაში.
აზიზა ჯაფარზადეს აზერბაიჯანული მეცნიერებისა და ლიტერატურისთვის გაწეული მომსახურებები ძალიან დააფასეს. მას მიენიჭა სხვადასხვა საპატიო წოდება, ხალხთა მეგობრობის ორდენი და დამოუკიდებელი აზერბაიჯანის უმაღლესი ჯილდო - დიდების ორდენი. ის იყო აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ინდივიდუალური პენსიონერი. „აზერტელეფილმმა“ წარმოადგინა 2 ფილმი მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების შესახებ. მისთვის ყველაზე დიდი ჯილდო იყო ხალხის სიყვარული. ამ სიყვარულის ლოგიკური შედეგია, 2001-ლ წელს მას მიენიჭა უმაღლესი ტიტულები, როგორც „აზერბაიჯანის დედა“ და „სახალხო მწერალი“.
აზიზა ჯაფარზადე გარდაიცვალა 2003 წლის 4 სექტემბერს, ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ, სიცოცხლის 82-ე წელს და იგი დაკრძალეს მშობლებთან, მეუღლესთან და ძმებთან ერთად ჰაჯიყაბულის რაიონის სოფელ ჰაჯილიში.[3][4]
შემოქმედება
რედაქტირებაჯაფარზადემ ლიტერატურული მოღვაწეობა 16 წლის ასაკში დაიწყო და 1937 წელს თავისი პირველი მოთხრობა „აზრაილი“ გაზეთ „ლიტერატურაში“ გამოაქვეყნა.
პირველი წიგნი 1948 წელს გამოიცა, თუმცა ცენზურის გამო მოსკოვის გადაწყვეტილებით გაყიდვამდე დაწვეს. აზიზა ხანუმის პროზაული ნაწარმოებები ძირითადად ისტორიული რომანის ჟანრშია დაწერილი. მისი ნამუშევრებია:
- „მოთხრობები ნათავანზე“ (1963) - მწერალი ყარაბაღის ბოლო ხანის ასულის ხურშიდბანუ ნათავანის ისტორიას მოგვითხრობს (მე -19 საუკუნე);
- „ჩემი ხმა ისმის საქვეყნოდ“ (1973-1978) - პირველი ისტორიული რომანი ცნობილი პოეტის სეიდ აზიმ შირვანის ლიტერატურული ცხოვრების შესახებ, რომელიც მოღვაწეობდა XIX საუკუნეში შემახაში;
- „სამშობლოში დაბრუნება“ (1977) - პოეტის ნიშ-შირვანის ცხოვრება მე -18 საუკუნეში რუსული ჯარების აზერბაიჯანში პირველი ჩამოსვლის ფონზე და მოვლენები შირვანის სალიანის მხარეში;
- „დამახსოვრება“ (1980) არის რომანი რომანტიკული პოეტის, აბას საჰათის ცხოვრებისა და შემოქმედების შესახებ, XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში;
- „ბაქო -1501“ (1981) - რომანი შაჰ ისმაილ ხეთაის ისტორიისა და მის ბაქოში შემოჭრის შესახებ; [5]
- „ჯალალია“ (1983) - XII საუკუნის ქალი მმართველის მიერ, ჯალალიაში, ქვეყნის დაცვაზე ბრძოლის ისტორია;
- „საბირ“ (1989) - ცნობილი სატირიკოსი პოეტის მირზა ალექსპერ საბირის მოღვაწეობა, რომელიც მე -19 საუკუნის ბოლოს და მე -20 საუკუნის დასაწყისში ცხოვრობდა;
- „უხუცესთაგან“ (1992) - რომანი გეოგრაფი ზეინალაბდინ შირვანის ცხოვრების შესახებ, რომელმაც XIX საუკუნეში 37 წლის განმავლობაში მსოფლიოში იმოგზაურა;
- „ხმის ტრაგედია“ (1995) - ნაშრომი მოგვითხრობს XIX საუკუნის ბოლოს მომღერალ მირზა გულლერის ტრაგიკულ ცხოვრებაზე;
- „გულუსტანამდე“ (1996) - რომანი, რომელიც ეძღვნება მე –19 საუკუნის დასაწყისში შირვანში რუსეთის შემოსევის ისტორიას;
- „თაჰირა“ (1996) - ქალი პოეტის თაჰირა გურატულეინის, ბაბიზმის მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერის ცხოვრება, რომელიც მე-19 საუკუნეში ირანის აზერბაიჯანში მოღვაწეობდა;
- „სინათლისკენ“ (1998) - მოთხრობა, რომელიც ეძღვნება ბაბიზმის ტრაგიკულ ისტორიას, რომელიც ირანში მე-20 საუკუნეში მოხდა;
- „უბედურება“ (2001)- რომანი ძალაუფლებისთვის ბრძოლების შესახებ, რომელიც აზერბაიჯანში XVI საუკუნეში შაჰ-ისმაილ ხეთაის შემდეგ მიმდინარეობდა და აზერბაიჯანის მცირე სახანოებად დაყოფით დასრულდა;
- „რუბაბა სულთანი“ (2001) - ნახევრად ბიოგრაფიული რომანი მეოცე საუკუნის სოციალური და პოლიტიკური მოვლენების ფონზე;
- „კასპიის ზღვის ცრემლები“ (2003) - მოთხრობა სტალინის რეჟიმის მიერ 1938 წელს აზერბაიჯანში მცხოვრები ირანელი აზერბაიჯანელების იძულებითი გადასახლების შესახებ;
- „სიყვარულის სულთანი“ (დასრულდა მის სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე) - რომანი მუჰამედ ფუზულის ცხოვრების შესახებ, რომელიც მოღვაწეობდა მე-15 და მე-16 საუკუნეებში.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Czech National Authority Database
- ↑ Flora XƏLİLZADƏ,Əbədi ayrılığın qüssəsi. "Azərbaycan" qəzeti
- ↑ AYTƏN, Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadə dünyasını dəyişib. Əzizə Cəfərzadənin rəsmi saytında dərc olunan Vida Sözü
- ↑ AYTƏN, Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadə dünyasını dəyişib. Əzizə Cəfərzadənin rəsmi saytında dərc olunan Vida Sözü
- ↑ "Sinifdənxaric tədbirlər zamanı tarixi şəxsiyyətlərə dair materialların öyrənilməsi". Afaq Qasımova. Yeniyetmələrin tarixi şəxsiyyətlərin nümunəsində tərbiyə edilməsi. Bakı: Nurlan, 2006. - səh. 125.