აზიზე ჯაფარზადე

აზიზე ჯაპარზადე (აზერ. Əzizə Cəfərzadə; დ. 19 დეკემბერი, 1921, ბაქო — გ. 4 სექტემბერი, 2003, იქვე) — აზერბაიჯანელი მწერალი, ლიტერატურათმცოდნე, საზოგადო მოღვაწე, ფილოლოგიის დოქტორი, პროფესორი, აზერბაიჯანის მწერალთა კავშირის წევრი 1946 წლიდან.

ცხოვრება

დაიბადა 1921 წლის 29 დეკემბერს ბაქოში. დაწყებითი განათლება მან მიიღო 25-ე სკოლაში, შემდეგ სწავლობდა თეატრალურ ტექნიკურ სკოლაში და ორწლიან მასწავლებელთა ინსტიტუტში, ხოლო 1942-1944 წლებში მასწავლებლად მუშაობდა აგსუს რაიონის სოფელ ჩაფარლისში. 1946-1947 წლებში დაამთავრა აზერბაიჯანის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი. 1944-1946 წლებში იყო აზერბაიჯანული ფილმის სკრინინგის განყოფილების ხელმძღვანელი ჯაფარ ჯაბბარლის სახელობის თეატრის ტექნიკური სკოლის ხელმძღვანელი, 1947-1949 წლებში პედაგოგიური ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი, 1950-1955 წლებში პედაგოგიური ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი, 1956 წელს კამჩატკის პედაგოგიური ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი; 1957 - 1974 წლებში მუშაობდა აზერბაიჯანის მეცნიერებათა აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში, როგორც უფროსი მკვლევარი, განყოფილების ხელმძღვანელი, ხოლო 1974 წლიდან - ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი . აზიზა ჯაფარზადე იყო ცნობილი როგორც მე -19 საუკუნის აზერბაიჯანული ლიტერატურის მცოდნე და დაიცვა თავისი დისერტაცია 1950 წელს "მე -19 საუკუნის აზერბაიჯანული ლიტერატურის განმანათლებლობის-ილუსტრირებული ასლები" და სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: "ხალხური პოეზიის სტილი მე -19 საუკუნის აზერბაიჯანული პოეზიაში".

შემოქმედება

მან ლიტერატურული მოღვაწეობა 16 წლის ასაკში დაიწყო და 1937 წელს გამოაქვეყნა თავისი პირველი მოთხრობა "აზრაილი" გაზეთ "ლიტერატურაში". პირველი წიგნი გამოიცა 1948 წელს, მაგრამ იგი აკრძალული და დაწვეს მოსკოვის გადაწყვეტილებით გაყიდვამდე. აზიზა ხანუმის პროზაული ნაწარმოებები ძირითადად ისტორიული რომანის ჟანრშია დაწერილი. მან ხელახლა გააცნო ეს ჟანრი თანამედროვე აზერბაიჯანის ისტორიაში. მისი ნამუშევრები ასეთია:

• "მოთხრობები ნატავანზე" 1963 - მწერალი ყურახეთის ბოლო ხანის ხურჰიდბანუ ნატავანის ისტორიას მოგვითხრობს (მე -19 საუკუნე);
• "მე მაქვს ხმა მსოფლიოში" 1973-1978 - პირველი ისტორიული რომანი ცნობილი პოეტის სეიდი აზიმ შირვანის ლიტერატურული ცხოვრების შესახებ, რომელიც ცხოვრობდა და ქმნიდა XIX საუკუნეში შამახში;
• "სამშობლოში დაბრუნება" 1977 - პოეტის ნიშ-შირვანის ცხოვრება მე -18 საუკუნეში რუსული ჯარების აზერბაიჯანში პირველი ჩამოსვლის ფონზე და მოვლენები შირვანის სალიანის მხარეში;
• "დამახსოვრება" 1980 არის რომანი რომანტიკული პოეტის, აბას საჰათის ცხოვრებისა და შემოქმედების შესახებ, XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში;
• "ბაქო -1501" 1981 - რომანი შაჰ ისმაილ ხატაის ისტორიისა და მისი მსვლელობის ბაქოში;
• "ჯალალია" 1983 - XII საუკუნის ქალი მმართველის მიერ, ჯალალიაში, ქვეყნის დაცვაზე ბრძოლის ისტორია;
• "საბირ" 1989 - ცნობილი სატირული პოეტის მირზა ალექსპერ საბირის მოღვაწეობა, რომელიც ცხოვრობდა და ქმნიდა მე -19 საუკუნის ბოლოს და მე -20 საუკუნის დასაწყისში;
• "უხუცესთაგან" 1992 - რომანი გეოგრაფი გეინეიტის ზეინაბაბდინ შირვანის ცხოვრების შესახებ, რომელმაც XIX საუკუნეში 37 წლის განმავლობაში იმოგზაურა მსოფლიოში;
• "ხმის ტრაგედია" 1995 - ნაშრომი, რომელიც მოგვითხრობს XIX საუკუნის ბოლოს მომღერლის მირზა გულის ტრაგიკულ ცხოვრებაზე;
• "გულუსტანამდე" 1996 - რომანი, რომელიც ეძღვნება მე –19 საუკუნის დასაწყისში შირვანში რუსეთის შემოსევის ისტორიას;
• "ზარინტაკ-ტაჰირა" 1996 - ქალი პოეტის და ტაჰირ გურატულინის, ბაბ მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერის ცხოვრება, რომელიც შეიქმნა და შექმნა მე -19 საუკუნეში აზერბაიჯანში ირანში;
• "სინათლისკენ" 1998 - მოთხრობა ტრაგიკული ისტორიის შესახებ, რომელიც მოხდა XX საუკუნეში, როგორც ირანში ბაბ მოძრაობის ანარეკლი;
• "ბალა" 2001 მეთექვსმეტე საუკუნის სასახლის დავის ნამუშევრები, რომლებიც აზერბაიჯანში მოხდა შაჰ ისმაილ ხატაის შემდეგ და საბოლოოდ გამოიწვია აზერბაიჯანის დაშლა მცირე ხანატებში;
• "რაბა-სულთანუმი" 2001 - ნახევრად ბიოგრაფიული რომანი მეოცე საუკუნის სოციალური და პოლიტიკური მოვლენების ფონზე;
• "ცრემლების ცრემლები" 2003 - მოთხრობა სტალინის რეჟიმის მიერ 1938 წელს აზერბაიჯანში მცხოვრები ირანელი აზერბაიჯანელების იძულებითი გადასახლების შესახებ 3-4 დღის განმავლობაში;
• "სიყვარულის სულთანი" (დასრულდა მის სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე) არის რომანი დიდი აზერბაიჯანული პოეტის მუჰამედ ფუზულის ცხოვრების შესახებ, რომელიც ცხოვრობდა და ქმნიდა მე -15 და მე -16 საუკუნეებში.

არაერთი რომანის თემები, როგორიცაა "მიუსაფარი სახლი" 1966, "მომეცი შენი ხელები" 1970, "შენ ხარ ჩემი იმედი" 1984, "ჩემი ოცნება" 2002 აღებულია თანამედროვე ცხოვრებიდან.

"მოთხრობები ჩემი შვილის შესახებ" 1964, "დედაჩემის ზღაპრები" 1982, "ჩემი ყვავილები" 1988, "კატის ენა" 2001 და სხვა მოთხრობები და ზღაპრები ბავშვებისთვის.

ამავე დროს, აზიზა ჯაფარზადემ, როგორც კვლევის მეცნიერმა, შესანიშნავი მომსახურება გაუწია აზერბაიჯანელ მეცნიერებს. მისი ნამუშევრები, რომლებიც მისი ინტენსიური სამეცნიერო ძიების შედეგია კლასიკური აზერბაიჯანული ლიტერატურის, განსაკუთრებით ზეპირი ლიტერატურული მემკვიდრეობის შესწავლის საქმეში, ყოველთვის საინტერესო იყო სამეცნიერო საზოგადოების მიერ. აზიზა ხანუმის კვლევებმა ასევე ღრმა გავლენა მოახდინა მის ლიტერატურულ შემოქმედებაზე და მის ნამუშევრებს ნათელი მაგალითია აზერბაიჯანული ენის სიწმინდისა და სიწმინდისთვის ბრძოლისათვის. ქალბატონმა აზიზამ შეძლო ლიტერატურულ და სამეცნიერო შემოქმედებას წარმატებით დაუკავშირა პედაგოგიურ საქმიანობას. მან შეაგროვა და გამოაქვეყნა აშუღისა და პოეტების მრავალი ნაშრომი, მაგალითად, "შირვანის სამი პოეტი" 1971, "სიხარულის გრძნობები" 1972, "აზიგა და პოეტი ქალები აზერბაიჯანი" 1974, 1991. ქალები "(მე -2 გამოცემა 2003)," შირვანის სამი პოეტი "(1971)," შთამბეჭდავი კარიმი ვარდანი. Sunbulstan "1978," აბდულა პადარლი. არჩეული ნაშრომები "1979," ფოთოლი თითოეული ფილიალიდან "1983. მისი კოლექციების ძირითადი ნაწილი დედათა და ქალთა თემაა, რომელთაც აზიზას რომანებზე ცოტა რამ მისცეს. ამ წიგნების საშუალებით მან დაამტკიცა, რომ ძველ დროში აზერბაიჯანში პოეტური მწერლობის და ვერბალური ქალი შემოქმედების მაღალი დონე არსებობს და ლიდერია მსოფლიო ლიტერატორში. ამ ნაშრომების გარდა, პრესაში გამოიცა ასობით სტატია, ესე, სამეცნიერო კვლევა და პუბლიცისტური სტატია.მან დაწერა ფილმის სცენარი სახელწოდებით "ნადავანი", რომელიც მრავალრიცხოვან რადიოსა და სატელევიზიო პიესებს მოგვაგონებს და უთვალავი ბუები. აზიზა ხანუმი იყო ჩვენი ფოლკლორის აქცენტი, ხალხის საყვარელი ნაწარმოებები, მისი მწერლობა ეთნოგრაფიაზე, ეთნოგრაფიაზე, "ჩემი აზრები", "ხიზი ნაბი", "ნოვრუსი" და სხვ. მან მონაწილეობა მიიღო მრავალ საერთაშორისო ღონისძიებაში არაერთ უცხოურ ქვეყანაში, მათ შორის იუგოსლავიაში, სირიაში, კვიპროსში, ინდოეთში, სინგაპურში, მალაიზიაში, ისრაელში, ერაყსა და თურქეთში. მან შეაგროვა ისტორიული ინფორმაცია ამ ქვეყნების ბიბლიოთეკებიდან და დაწერა სამგზავრო დღიურები. ერთ-ერთი ეს არის 1965-1966 წლებში კანაში მისი მოგზაურობის დღიურები, მისი მეუღლის საქმესთან დაკავშირებით, მოგონება "მოგზაურობა ოქროს სანაპიროზე" 1968.

აზიზა ხანის არაერთი უცხოელი ავტორის ნამუშევარი, მათ შორის ს. სმირნოვის "ბრესტის ციხე", შ.რაშიდოვის "ტალღა", ა. ლიხანოვის "ჩემი გენერალი", ა. კაბაკლის "დრაკონის ქვა", ა. კაბაკლის "დრაკონის ქვა", ს. ჩოკუმის "ჩვენი ქვეყანა" და სხვები. მან თარგმნა აზერბაიჯანული ენა და მრავალი წიგნის რედაქტორია. მისი ნამუშევრები ასევე თარგმნილია რამდენიმე უცხო ენაზე, მათ შორის რუსულ, სპარსულ, ტაჯიკ, არაბულ, ყაზახურ და სხვა. მან განუწყვეტლივ გააკეთა მრავალფეროვანი თემები ტელევიზიასა და რადიოში, ასევე იყო მრავალი გადაცემის ავტორი და წამყვანის ავტორი, "ჩვენი კლასიკური მემკვიდრეობისგან", "აშიგი პერიდან" და მრავალი სხვა. ამ პროგრამების საშუალებით მან ხელი შეუწყო აზერბაიჯანის კლასიკურ და თანამედროვე ლიტერატურულ მემკვიდრეობას. იგი ასევე მრავალი წლის განმავლობაში რეგულარულად იღებდა მონაწილეობას რადიო მაუწყებლებში სამხრეთ აზერბაიჯანისთვის და რადიო ჟურნალის ანასთვის.

1981 წლიდან 1989 წლამდე მსახურობდა რესპუბლიკური ქალთა საბჭოს თავმჯდომარედ. აზერბაიჯანი აქტიურად მუშაობდა ქალთა და ბავშვთა უფლებების დაცვაში, მრავალჯერ ეწვია ქვეყნის ყველაზე შორეულ რაიონებს და გაეცნო ერის ისტორიასა და ბედთან დაკავშირებულ პრობლემებს. იგი მთელი ცხოვრების განმავლობაში მონაწილეობდა საქველმოქმედო საქმიანობაში და 1979 წელს ააშენა საკუთარი სკოლა და კლუბი დღევანდელ ჰაჯიგაბულის რაიონის სოფელ თაში. ის ყოველთვის იყო წამყვანი და აქტიური მოქალაქე აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობისა და სომხური აგრესიის წინააღმდეგ მოძრაობაში.

აზიზა ჯაფარზადეს აზერბაიჯანული მეცნიერებისა და ლიტერატურისთვის გაწეული მომსახურებები ძალიან დააფასეს. მას მიენიჭა სხვადასხვა საპატიო განკარგულებები, ერების მეგობრობის ორდენი და დამოუკიდებელი აზერბაიჯანის უმაღლესი ჯილდო - დიდების ორდენი. ის იყო აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ინდივიდუალური პენსიონერი. აზერტელეფილმი- მა წარმოადგინა 2 ტელევიზია მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების შესახებ. მისთვის ყველაზე დიდი ჯილდო იყო ხალხის სიყვარული მის მიმართ. ამ სიყვარულის ლოგიკური შედეგია, 2001 წელს მას მიენიჭა უმაღლესი ტიტულები, როგორც "აზერბაიჯანის დედა" და "საზოგადო მწერალი". აზიზე ჯაფარზადე მშობლებთან ერთად გაერთიანდა 2003 წლის 4 სექტემბერს, ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ, სიცოცხლის 82-ე წელს და იგი დაკრძალეს სახლში მშობლებთან, მეუღლესთან და ძმებთან ერთად ჰაიჯაბულის რაიონის სოფელ ტაგში. </ref>

ისდორიული რომანები

გამოიცა 1973 წელს. რომანში, სამშობლოსა და სიყვარულის ხაზი ლიდერობს. მწერალმა ამ სიუჟეტურ სტრიქონებს პარალელურად და ზოგჯერ გამჭრიახად გადასცა მთელი რომანი. ხელოვნებაში ასევე ნაჩვენებია არა მხოლოდ ნიშატ შირვანის ნამუშევრები, არამედ არაერთი გმირის პერსონაჟი, რომლებმაც თავიანთი ბედი სამშობლოს დაუკავშირეს. სამშობლოში დაბრუნებამ შეძლო მკითხველს აცნობა იმ ისტორიული პერიოდის შესახებ, რომელშიც მოხდა მოვლენები. ამასთან დაკავშირებით განსაკუთრებით თეორიულია რომანის დასაწყისის ამბავი, "ჩვენ ხუთი გოგო ვიყავით ...". აღწერილი ამბავი მკითხველს წარსულში აძლევს, რომ გაეცნოს ხალხის ტრაგიკულ ცხოვრებას. ”

ხალხის გაუთავებელი რისხვა არის ნისაბაიმის მშვენიერი ქალიშვილის, ნურააბაიმის დაწვა შვილთან ერთად, რომელიც ჭეშმარიტი პატივის განსახიერებაა.

რომანში აღწერილი მოვლენები ძირითადად ძველ შამახშია. შამახი, რომელიც უკვე დიდი სავაჭრო ცენტრია მე -18 საუკუნეში, ასევე დიდი ნაბიჯები დგება მეცნიერებას, კულტურასა და არქიტექტურაში. მოგვიანებით, ნადირ შაჰის შეტევით შირვანზე განადგურდა შამახი. შირვანმა, რომელმაც ვერ შეძლო დამოუკიდებლობის მოპოვება გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, თურქეთის მემარცხენე ხელში იყო, ამით კი ირანთან და თურქეთთან ურთიერთობების გამწვავებამ ამიერკავკასიაში გამოიწვია რუსეთისადმი მიდრეკილება. ნისატ შირვანი, ზულალი, აგაი ქრისტე შირვანი, რაჩი შირვანლი, რაშიდი და სხვა პოეტები, რომლებიც ცხოვრობდნენ და მოღვაწეობდნენ შირვანში ასეთ კონფლიქტში, თავი დაუთმეს ამ ბრძოლებს, ყველა მათგანს განდევნეს.

მიუხედავად იმისა, რომ ნაწარმოების სიუჟეტი ვითარდება ჩვენს მიერ მოხსენიებული ისტორიული მოვლენების შესაბამისად, ხოლო ზოგი ისტორიული ფიგურის სახელები შენარჩუნებულია, მოვლენებისადმი ავტორისეული დამოკიდებულება აშკარაა.

სინამდვილეში, ამ რომანში, ეს ორი ასპექტია მოსალოდნელი და ერთი სრულყოფილი. კერძოდ, გაძლიერდა ნიშიათ შირვანის აჩრდილების გავლენა, მაროს ამბავი და მათი სიყვარულის რწმენა. ნაწარმოებში აღწერილი ჯარისკაცი და შაბნამი მწერლისთვის ძალიან დამახასიათებელია. ამ და-ძმების მახასიათებლები, რომლებიც ფეოდალიზმის წარმომადგენლები იყვნენ, მათ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას აკმაყოფილებდა. ამ შემთხვევაში, მკითხველი იგრძნობს სიმპათიას შაბნუმის მიმართ.

ავტორი ასევე დიდი უნარით წერდა ასგარ ბეგის პერსონაჟს. საქმეში, ასკერ ბეი, შამახის, თურქეთის სოლტანის მმართველის უახლოესი ადამიანი, ეჰსანის ყურეში, დამოუკიდებლობას ეძებს. ის უერთდება იმ აჯანყებას, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა ნიშატის ძმები კალამშა და ალამშა, და საბოლოოდ უღალატებს აჯანყებას. მისი ხასიათის ეს წინააღმდეგობები მწერალმა ოსტატურად შეიმუშავა.

რომანი "მსოფლიოში მაქვს ხმა" დაიწერა 1972 წელს. ეს რომანი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს არა მხოლოდ მწერლის შემოქმედებაში, არამედ ზოგადად აზერბაიჯანის ისტორიაში. ამ ნაწარმოების სათაური, ავტორის პირველი რომანი და დიდი მგრძნობელობით შეხვდა ლიტერატურულ გარემოში, აღებულია სეიდ ასიმ შირვანის ლექსიდან:

ჩემი სხეულით ითვლება ჩემი კვდება,

სეიიდა, არ მოვკვდები, მსოფლიოში ხმა მაქვს.

რომანისტის პირველი რომანი, "სიყვარული ცოდვაა?" მიუხედავად იმისა, რომ ფიქრობდა ამის დასახელებაზე, იგი ნაწარმოების გამოქვეყნების დროს შეცვალა. ეს უდავოდ არის დაკავშირებული რომანის სოციალურ შინაარსთან.იმისა, რომ იგი მიზნად ისახავს სეიდ ასიმ შირვანის იმიჯის შექმნას, რომელსაც დიდი სიყვარული აქვს აზიზა აზიზე ჯაფარზადის შემოქმედებისა და პიროვნებისადმი რომანში "მე მაქვს ხმა სამყაროში", მწერალი არ არის კმაყოფილი XIX საუკუნის მთელი შირვანის ისტორიით, ეთნოგრაფიული მეხსიერების გათვალისწინებით. რომანმა შექმნა სეიდ აზიმის შესანიშნავი სურათი. შამახის ბილიკებით დამთავრებული მწერალი იწყებს ცხოვრების სტილს, გარემოსა და მოწამეობის რომანტიკას. შამახიის ბაზარი ასევე ფართოდ არის წარმოდგენილი, მაგრამ ამავე დროს ამ რომანის მონაწილეებსაც გავეცნობით. ჩვენ ვიღებთ დიდ იდეას მათ შესახებ და მე -19 საუკუნის შამახის გარემოს შესახებ. ნაშრომში შეიქმნა სეიდი აზიმ შირვანის ყოვლისმომცველი სურათი. რომანის პირველ გვერდებზე სეიდ ასიმი არის ახალგაზრდა პოეტი, რომელიც ახლავე იწყებს აღიარებას.ახალდი მონაწილეობს აგას პოეზიის პირველ შეხვედრაში და კითხულობს სონას მიერ დაწერილ ლექსს, მშვენიერი მოცეკვავე, რომელიც აქ გვხვდება. ამ კრებაში სეიდი აზიმი ასევე ეყვარება სონიას. სეიდი აზიმის საუკეთესო მეგობარი იყო ამ პარლამენტში ტარლანში, მას შეუყვარდა სონა. მაგრამ სონას სიყვარული არ ანგრევს მათ მეგობრობას. სეიდი აზიმი მხოლოდ მაშინ გამოხატავს თავის გრძნობებს, როდესაც გაიგებს მეგობრის სიყვარულს სონიას მიმართ. ის სიცოცხლის ბოლომდე გარბის მათ შერიგების მიზნით. ამის საფუძველზე ვერ ვიტყვით, რომ საქმე მოსიყვარულეა. ეს არის უბრალოდ დროის უგულებელყოფის, უცოდინარი და დამანგრეველი ასპექტების აღმოჩენა. ეს სონა ცეკვის მოცეკვავე და ოსტატია, მის მსგავსად ვერავინ იცეკვე. მაგრამ ამ ვიწრო ხელისუფლების ხალხმა, ვერ შეძლო ხელოვნებისა და მხატვრის მიღებას, უწოდეს მას ჯერი, თუნდაც მისი სახელი გამოიყენოს როგორც წყევლა და წყევლა. ქალიც კი, ვინც ამას ხედავს, არ ცხოვრობს. ამ დამოკიდებულების გამო, არავის არ შეუძლია შეყვარდეს სონოს ან დაქორწინდეს იგი, მათ უპატიოსნობასა და უპატივცემულობას ექცევიან. პოეზია და მუსიკა არ მიიღება, როგორც ცეკვა, თითოეული მათგანი დაწერილია, როგორც მოქმედება, რომელიც ღმერთს უსიამოვნებს. მაგრამ ეს არ აჩერებს მხატვრების მიღებას. აქ ასევე ვხედავთ მხატვრის და მხატვრის სიტყვებს სიტყვების გარეშე. აქ ჩვენ ვხედავთ, რომ სეიდი აზიმი მხატვარს ესაუბრება თავისი ემოციებით და დამოკიდებულებებით, მიუხედავად იმისა, რომ მათ არ იციან ერთმანეთის ენა, მაგრამ ესმით ერთმანეთის სულები.

ნაშრომში ასევე აღწერილია სეიდი აზიმის ქორწინების სიკეთე და თანაგრძნობა და მისი მეუღლე ჯეიარანი. სეიდ აზიმ- ის პროტესტი, რომელიც მან მისმა შვილებმა გამოიწვია, მსოფლიოში დაიბადა. მათ არ სურთ აისასა და ომარის სახელი მიიღონ თავიანთი შვილებისთვის. ისინი აცხადებენ, რომ ამ სახელების სახელწოდება არ შეიძლება. ეს ყველაფერი არის პატარა დეტალები, რომელსაც მწერალი იყენებს გარემოსა და მახასიათებლების გადასაცემად.სეიდ აზიმ შირვანის ბრძოლასა და სწავლაში სწავლის პროცესშია მისი მოღვაწეობის საფუძველი. პოეტი ვერ გაუძლებს ხალხის შვილების უგულებელყოფასა და უმეცრებას. ბავშვები მრავალი წლის განმავლობაში სწავლობდნენ მოლუსკებსა და მედრასას- ში, სწავლობდნენ ყურანის წაკითხვას და არც სხვა არაფერი იცოდნენ. ეს შემაშფოთებელია სეიდი აზიმი, რადგან ის უბრალოდ ბავშვების უცოდინარია. როდესაც ისინი ყურანის წაკითხვას სწავლობენ, არ ესმით მისი მნიშვნელობა. ამ გარემოში მყოფი ადამიანები თვლიან, რომ მულელები მხოლოდ იმას ამბობენ. მათ არ ესმით ეს არსი, თუნდაც რელიგიურად იყვნენ მუსულმანები, ისინი არც კი იციან თავიანთი რელიგიის შესახებ და მოტყუებულნი არიან მელას მიერ. ეს ყველაფერი არზიას გულს არღვევს და მას არ სურს თავისი ხალხის ასე ნახვა. მას სურს ნახოს ადამიანები, რომლებიც კულტურულად განათლებულები არიან და აითვისეს საერო მეცნიერებები და ესმოდათ რელიგიის არსი. არის ქრთამი, რომ მათ სურთ, რომ ხალხი ყოველთვის იყოს. მაგრამ ის, ვინც ცდილობს ხალხის გაღვიძებას, არ იღებს მას. სეიიდ აზიმის მიერ შექმნილი სკოლა ასევე ემსახურება შეთქმულების მულლას და მორწმუნეებს, რომლებიც არ იციან რელიგია. ხუფები, მაშადი ყიდვა და ბანდა ყველაფერს აკეთებენ იმისათვის, რომ გაანადგურონ იგი. მასას არ სურს მიიღოს რაიმე სახის განათლება, სკოლა, კულტურა ან რაიმე წინგადადგმული ნაბიჯი. ვიწრო ჩარჩოს საფარს სურს გააგრძელოს უმეცარი მასების მომხსენიებელი. საზოგადოების დამოკიდებულება სეიდ აზიმის მიმართ არაობიექტურია. ერთი მხრივ, იგი ცნობილია როგორც სეიდი, წინასწარმეტყველის შვილი და ისინი, ვინც მის შესახებ ისმენენ და ისმენენ, კონფლიქტში არიან. ამის მიუხედავად, სეიდ აზიმი მუშაობს. მან იცის, რომ დღესაც არა, ერთ დღესაც, მისი ხალხი ნამდვილად პროგრესირებს. შამახი, ნიჭიერი პოეზია და ნიჭიერების ქვეყანა, ერთ დღესაც ხელებს გაუხსნის მხატვრებს. ბავშვები განათლებას მიიღებენ მსოფლიოში. ამის მჯერა, რომ სეიდ აზიმი ერთ წამში არ დარჩება ასეთ ბრძოლაში. ის არც კი ფიქრობს საკუთარ თავზე, როდესაც მისი შვილები მშიერი არიან და არც ტოვებს მათ, ვინც კართან მიდის. ის ყოფს იმას რაც აქვს.

წიგნის ბოლოს ჩვენ ვხედავთ, რომ სეიდ ასიმი იზრდება. გაიზარდა სეიდი აზიმი. კაპიტნები, მაშადი მყიდველები, რომლებიც ისარგებლებენ ქალაქში ახლად ჩამოსულ სამწყსოსთან, ცდილობენ დაადასტურონ მისი ურწმუნოება სეიდი აზიმის ლექსებით. მათ ლექსები ზეპირად იციან. ამ ყველაფერს ცუდი გავლენა აქვს ძველ პოეტზე. პოეტი იღუპება გარკვეული დროის განმავლობაში ავადმყოფობის შემდეგ, მაგრამ გადამფრენი პოეტი სხეულია, მისი სული ყოველთვის თავის ხალხთანაა. სეიდი აზიმის ხმა მსოფლიოში დღესაც ცოცხალია.

წიგნი "დამახსოვრება", მე -20 საუკუნის დასაწყისის ისტორიას მოგვითხრობს. რომანში, იქმნება აბას საჰატის, მირზა ალექსპერ საბირისა და აღალი ნასეინის სურათები. ჯანმრთელობის თვალსაზრისით, ზნეობრივი და ზნეობრივი თვისებები, როგორიცაა მოქალაქეობა და სიკეთე, საბინელის თავგანწირვა და მამაცობა და ნასეინის მოკრძალება და გულწრფელობა, ასახულია დამაჯერებელ დეტალებსა და ბეჭედებში. ამასთან, მწერალმა ყურადღება გაამახვილა აბას ჯანმრთელობაზე.

80-იან წლებში აზერბაიჯანულმა ლიტერატურულმა პროზამ თავისი რომანების ხანა განიცადა. ეროვნული რომანი ამ ათწლეულში ახალი ხარისხის ფაზაში შევიდა. ათეული რომანი გადაიქცა ლიტერატურულ მოვლენად ჩვენს მხატვრულ ისტორიაში. იუსუფ სამედოღლუს "მკვლელობის დღე", ელჩის "სიკვდილით დასჯა", ისა ჰუსეინოვის (მუღანა) "ჰუსერი" და სხვები. ამ წლების განმავლობაში, ეროვნულმა შემოქმედებითობამ სათავე დაიმკვიდრა რომანის თემასა და პრობლემატიკაში. ისტორიულმა რომანმა დიდი სიმდიდრე მოიპოვა. მიუხედავად იმისა, რომ 80-იანი წლების რომანები ჩვენი ისტორიის სხვადასხვა პერიოდის ლიტერატურული ანალიზების საგანია, შაჰ ისმაილის თემა უფრო და უფრო აქცენტირებულია. ეს პერიოდი ასახულია ფერმან კერიმზადის "ქალღმერთის ხიდზე", "შიშის ბრძოლაში", ელჩინის "მაჰმუდისა და მარიამის" რომანებში, აზიზა ჯაფარზაძის "ბაქო -1501" და "ალი ნიჯატის" რომან ნახევარმჟავებში. ზედმეტია იმის თქმა, რომ სავანების საქმიანობა, კერძოდ, შაჰ ისმაილის, როგორც ისტორიული ფიგურის ინტერესი, და ეროვნული დამოუკიდებლობისა და ეროვნული სახელმწიფოებრიობისთვის ბრძოლის თანამედროვეობა, დღესაც აქტუალურია.

აზიზა აზიზე ჯაფარზადის რომანი "ბაქო -1501" არის პირველი ისტორიული რომანი, რომელიც შაჰ ისმაილმა დაწერა. ამის შემდეგ, ფარმან კერიმზაძის "ხიდი ქალღმერთისათვის" (1987 წ.), ალისა ნიჯატის რომანები "წითელი ნახევარმთვარის" 1982 და სალაიდების ისტორია. ხატაის სიძულვილი წინა პლანზე დგას. აზიზა აზიზე ჯაფარზადის რომანი "ბაქო -1501" არ არის შაჰ ისმაილის მთელი ცხოვრება, არამედ ძირითადად ისტორიული მოვლენებია, რომლებიც დათარიღებულია 1501 წლიდან. სინამდვილეში, აზიზა ჯაფარზადემ საფუძველი ჩაუყარა შაჰ ისმაილ ხატაის ამ ნაწარმოებად გადაქცევას. ამ ნაშრომში მწერალი ყურადღებას ამახვილებს შაჰ ისმაილის ბრძოლაზე შირვანშაჰ ფარუხ იასარსა და ბაქოს დაპყრობაზე. ეს ისტორიული რომანი მხოლოდ სამ თავშია წარმოდგენილი, რომლებიც მრავალმხრივი არ არის (ბაქო –1501, სისხლიანი წლები, პოეტის გული). რომანის პროტაგონისტი, შაჰ ისმაილ ხატაი მწერალს აძლევს თვალს იმის შესახებ, თუ რა მოხდა იმ დროს. რომანში შაჰ ისმაილი არის აღწერილი, როგორც პოეტი, პოეტი და მოგზაური. მწერალი შაჰ აღწერს ისმაილის გამოსახულებას, ისევე როგორც მისი სამშობლოს ამჟამინდელი მდგომარეობა და მას აღწერს როგორც თავადი და ოსტატი, რომელიც ფიქრობს თავისი ხალხის და სამშობლოს მომავალზე. აქ მოცემულია შაჰ ისმაილის ბავშვობის, ტახტისა და პოეზიის აღწერა. ამ რომანში, აზიზა ჯაფარზადე არ გამოხატავს მიკერძოებას, ხოლო პერსონაჟს ასახავს თავის საუკეთესო თვისებებზე. ეს ასევე აჩვენა შაჰ ისმაილის ეროვნულ ცნობიერებას და პატრიოტიზმს. რომანში შაჰ ისმაილი არის აღწერილი, როგორც აზერბაიჯანის მმართველი, აზერბაიჯანული სახელმწიფოს შემოქმედი. როდესაც ჩვენ რომანს ვუყურებთ, ვხედავთ, რომ შაჰ ისმაილის ბავშვობა აქ არის და მისი ბავშვობის დროსაც კი, შაჰ ისმაილი თავშეკავებული, ფართო აზროვნების, გონების მოზრდილი ბავშვია. ბავშვობიდან იგი გაიზარდა როგორც მმართველი და განიხილებოდა როგორც შეიხი. მის მფარველს ოდნავი გავლენა არ აქვს მის დამოკიდებულებაზე. რომანში კარგად არის აღწერილი შაჰ ისმაილის მოგზაურობის პოეზია და კურას გამბედავი გავლა, მისი ჯარების დევნა და მისი ჯარების ინსპირაცია.

რომანში, შაჰ ისმაილის გამოსახულებასთან ერთად, იგი შეიქმნა მოსამართლე მირზალი, ბაჰრამი გაზი, ბიბიჰანიმ-სულთანიანი, აიტაკინი, რაჰიმ ბეი, იბრაჰიმი და სხვები. ამ ნაშრომში მწერალი მკითხველს მიმართავს: ”ძვირფასო მკითხველნო, ამ დიდ ბრძოლის ველში შეხვდებით ბიბიხანიმ სულთანს, აიტაკინს, იბრაჰიმს და შაჰ ისმაილ ხატას, რომელიც იმ დროისთვის ცნობილი იყო როგორც შეიხის ვაჟი. ამ შეხვედრაზე ბიბიხანიმ-სულთანიანი, აიტაკინი და იბრაჰამი, თითოეული მათგანი გაიგებს პოეტს, "დანჰამის" ავტორს, შიიტური სექტის ლიდერს, რომელმაც თოთხმეტი წლის განმავლობაში დაიპყრო თოთხმეტი პროვინცია.

რომანის ეპილოგში ნაჩვენებია ენა, ქვეყნის შრომისმოყვარეობა და სიყვარული, როგორც შაჰ ისმაილის პიროვნებისა და ბრძოლის სიმბოლო. რომანი ამ ფრაზით მთავრდება. ბაბუები, რომლებიც სამ ნდობას აყენებენ თქვენთვის: ჩვენი ენა, ჩვენი მოშურნეობა, ჩვენი სამშობლო და მათი სული. გაითვალისწინეთ, რომ შაჰ ისმაილის ენიდან ეს სიტყვები ასევე წერია აზიზა აზიზე ჯაფარზადის საფლავის ქვაზე "ჩემი რჩევაა, რომ დაიცვათ ჩვენი ენა, ჩვენი გულმოდგინება და ჩვენი სამშობლო".

როდესაც ფერმან კერიმზადი წერს თავის რომანს The Goddess of Goddess, ის პირველად ფიქრობდა ასეთ თემაზე. აქ იგი შაჰ ისმაილის ბავშვობასა და მის გარემოებას ათვალიერებს თანამდებობის დაკავების პერიოდამდე. იგი ცდილობს არსებული სოციალურ-პოლიტიკური გარემოს გაცოცხლებას. მწერალი ამას მიაღწევს.ეს აქ გამოიყენება შაჰ ისმაილის გამოსახულება ისტორიული რეალობის შესაბამისად. გარდა იმისა, რომ სამხედრო ოფიცერია, ის არის მეთაური. ის ასევე ხალხი და ხალხია, იგი წარმოადგენს არა მხოლოდ საკუთარ თავს, არამედ აზერბაიჯანელ ხალხს თავისი აზრებით, სურვილებით და სურვილებით. შაჰ ისმაილის ბრძოლა არ არის პირადი ბრძოლა, არამედ ხალხის ბრძოლა.

ალისა ნიკატის რომანი "წითელი ზღაპრები" მოგვითხრობს ისმაილის ზოგიერთ საბრძოლო სცენაზე და მის ნაბიჯებზე სამშობლოსა და ხალხისაკენ .მისი მთავარი ყურადღება გამახვილდა აზერბაიჯანში მცხოვრები უცხოელის და გაძარცვის საკითხებზე. მწერალი შაჰ ისმაილი არის გმირი, რომელიც ფიქრობს და ასრულებს აზერბაიჯანის ერთიანობას, რომელმაც მოიპოვა ხალხის სიყვარული და მოწონება. ზოგჯერ მისი აზრები სამშობლოს შესახებ გმირულ რომანად იქცევა და გმირულად იქცევა გმირი (სამშობლო! სამშობლო! როგორი ძვირფასო და ლამაზი ხარ. გეფიცები, რომ შენი ჯანსაღი მიწა არ იქნება ღრუბლის ქვეშ ...) შაჰ ისმაილის რამდენიმე მწერლის მიერ მისი შექმნის მიუხედავად, ძნელი სათქმელია, რომ მისი სრულყოფილი სურათი შეიქმნა. პერიოდი არათანმიმდევრული და რთულია და განსხვავებულია მისი მიდგომით.

 ხანდაზმულთა რომანი განსაკუთრებით პოპულარულია ისტორიულ რომანებში. რომანი "ხანდაზმული", რომელიც მწერალმა წარმოადგინა როგორც მისი რომანის "მოგესალმებით, მოგზაური", შესწორებული და გაფართოებული ვერსია, საუბრობს აზერბაიჯანელი მეცნიერის და მოგზაურის, ზეინალაბდინ შირვანის ცხოვრებაზე. ამ გამოჩენილმა მოგზაურ-მოაზროვნემ, რომელმაც ოცდაშვიდი წლის განმავლობაში გაატარა თავისი მოგზაურობა, ცხოვრების გზას გაჰყვა და მრავალი ასპექტი გამოაქვეყნა. რომანი იწყება ზეინაბაბდინ შირვანის ბავშვობით, რითაც ასახულია მოგზაურის ცხოვრების დასასრული. აქ მოცემულია მეცნიერის მოგზაურობის დეტალური აღწერა ირანში, თურქეთში, ინდოეთში, პაკისტანში, ცენტრალურ აზიასა და არაბულ ქვეყნებში. მდიდარი ქვეყნის ინფორმაცია უზრუნველყოფს ნაწარმოების კითხვას და სანდოობას.

თხზულებებში ასევე შეიქმნა ზეინაბაბდინ შირვანის მამა ისკენდერი, მისი დედა შირბინბაიმი და მისი ძმა მუჰამედილი. მისი მამა აღწერილია, როგორც ძალიან სერიოზული, გასაოცარი, ძალიან რელიგიური ადამიანი. და მისი დედა ძალიან ნაზი და კეთილი ქალია. ამავდროულად, შეიქმნა სუჰილას, ალტინტელის, ომურ ბეის, იურისტის ერკინის და სხვების გამოსახულებები. ნაშრომში ასევე შედის მისი ნამუშევრების გამოქვეყნება "რიაზუსი-მოგზაურობა" 1821-1827 წლებში, "ჰადეიკუს-მოგზაურობა" 1826 წელს, "ბუსტანუსი-მოგზაურობა", "აღმოჩენა" 1832 წელს. ჩვენ ვხედავთ, რომ მწერალმა ნაწარმოების წერის დროს გამოიყენა ეს ნამუშევრები და შექმნა მშვენიერი ნამუშევარი შირვანის საკუთარი ნამუშევრების საფუძველზე.

აზიზა აზიზე ჯაფარზადის წიგნი ეძღვნება მისი მამის, მუჰამედ ჯაფარის შვილს და გეოგრაფი მეცნიერის, ნურადინ კარიმოვის ხსოვნას. ნაშრომი დაიწერა 1992 წელს .