წყლის კაკალი

წყლის კაკალი
	; წყლის კაკლის მოხარშული ნაყოფი
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	მცენარეები
კლასი:	მაგნოლიასებრნი
რიგი:	მირტისნაირნი
ოჯახი:	წყლისკაკლისებრნი
გვარი:	წყლის კაკალი
ლათინური სახელი
	Trapa
დაცვის სტატუსი
	ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ; IUCN 3.1 Least Concern : 164153
ITIS	27170
NCBI	22666
EOL	582969
IPNI	614405-1
TPL	kew-2519351

წყლის კაკალი (ლათ. Trapa) — მცენარეთა გვარი წყლისკაკალისებრთა ოჯახისა. წყალში მზარდი ერთწლოვანი ბალახებია. მათი შოლტივით მოქნილი ღერო ფსკერზე მიმაგრებულია ღუზისებრი ნაყოფითა და წვრილი ფესვებით. მოიცავს 30-მდე სახეობას, გავრცელებულია აფრიკის ზომიერი და ტროპიკული ზონების დამდგარსა და მდორე მტკნარ წყლებში. საქართველოში იზრდება ორი სახეობა მხოლოდ კოლხეთის დაბლობზე. ნაყოფი იჭმება ნედლიც და მოხარშულიც. გემოთი მოხარშულ წაბლს ჰგავს. გამომშრალი ნაყოფის გულისგან შეიძლება დამზადდეს ბურღული, მისი ფქვილისა და ხორბლის ფქვილის ნარევით საკმაოდ კარგი პური ცხვება.

ბიოლოგიური თვისებები

წყლის კაკლის წყალში ჩაძირული ღერო აღწევს 3,6-დან 4,5 მეტრამდე სიგრძეს. იგი შლამზე, როგორც ღუზით, ისეა დამაგრებული ძალიან წვრილი ფესვებით. გააჩნია ორი ტიპის ფოთლები, კარგად დანაკვთული ბუმბულისმაგვარი წყალში ჩაძირული ფოთლები, რომლებიც ღეროს მთელ სიგრძეზე გამოდის და წყლის ზედაპირზე მოტივტივე როზეტად შეკრული დაუნაკვთავი ფოთლები. მოტივტივე ფოთლებს გააჩნიათ ხერხივით დაკბილული კიდეები და ფორმით ოვოიდური ან სამკუთხაა, 2-3 სმ სიგრძისა, ზის 5-9 სმ სიგრძის გაბერილ საფოთლე ყუნწებზე, რომლებიც ტივტივას როლს ასრულებს მათთვის. ოთხი გვირგვინის ფურცლის მქონე თეთრი ყვავილები ადრე ზაფხულში გამოდის და მწერებით იმტვერება. ნაყოფი კაკალია, ოთხი ერთსანტიმეტრიანი წვეტით. ჩანასახს შეუძლია 12 წლამდე დროის განმავლობაში შეინარჩუნოს სიცოცხლისუნარიანობა, თუმცა კაკლების უმეტესობისგან მცენარე პირველი ორი წლის განმავლობაში ვითარდება.

მცენარე მრავლდება ღეროდან გამოყოფილი როზეტებით (ვეგეტაციურად) და კაკლებით (სქესობრივად), რომლებსაც წყლის ნაკადები გადაიტანს, ანდა მოძრავ საგნებზე ან ცხოველებზე მიმაგრებული კაკლების საშუალებით.

T. bicornis შეიცავს ბიკორნინს, რომელიც მიეკუთვნება ელაგიტანინების ჯგუფს.

სახელწოდება

ქართულ ენაზე მცენარის სახელწოდება "წყლის კაკალი" თავისთავად ცხადია. გვარის ლათინური სახელი "Trapa" ნიშნავს "ნარს" (ნაყოფი მართლაც ეკლიანი ან წვეტებიანია). საინტერესოა იაპონური სახელწოდება "ჰიში", რაც ნიშნავს აგრეთვე ალმასს. ამავე ძირიდან მოდის ფირმის სახელწოდება "მიცუბიში", რაც ნიშნავს "სამ ალმასს". მართლაც, ფირმის ემბლემაზე გამოსახულია სამი წითელი ალმასი.

ნამარხი ფორმები

გვარის ნამარხი ფორმები მრავლადაა ნაპოვნი. აბსოლუტურად ეჭვმიუტანელი ნამარხი წყლის კაკლის ნაყოფები ნანახია მთელს ევროპაში, ჩინეთსა და ჩრდილოეთ ამერიკაში, კაინოზოურ ფენებში, დაწყებული ეოცენიდან. ყველაზე ძველი ნამარხი ნაშთები მიეკუთვნება ალასკის ცარცის პერიოდს, ეს არის ფოთლები, რომლებიც ეკუთვნის სახეობას T. borealis.

ლიტერატურა

ქიმერიძე, კ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 368.

რესურსები ინტერნეტში

http://www.plantnames.unimelb.edu.au/Sorting/Trapa.html, მელბურნის უნივერსიტეტის ტაქსონომიური ინფორმაცია
Species Profile- Water Chestnut (Trapa natans) დაარქივებული 2017-11-10 საიტზე Wayback Machine. , National Invasive Species Information Center, United States National Agricultural Library. Lists general information and resources for Water Chestnut.